تکنیکهای حافظه

▪ حافظه: به قابلیت مغز در اندوزش، نگه داری و یادآوری اطلاعات اطلاق میگردد.
● مراحل شكل گیری و بازیابی حافظه
۱- رمز گردانی(ENCODING):به پردازش و ادغام اطلاعات دریافتی اطلاق میگردد.
۲- اندوزش و یا یادسپاری(STORAGE):به ثبت پایدار اطلاعات رمزگردانی شده اطلاق میگردد.
۳- یادآوری و یا بازیابی(RETRIEVAL/RECALL):به فراخوانی اطلاعات اندوخته شده اطلاق میگردد.
● طبقه بندی حافظه بر اساس مدت زمان نگه داری اطلاعات
۱- حافظه حسی(SENSORY MEMORY): نخستین مرحله پردازش اطلاعات است. هنگامی كه محركات بیرونی توسط حواس دریافت میگردند. مدت زمان نگه داری اطلاعات در این حافظه از چند میلی ثانیه تا چند ثانیه متغیر است. این حافظه برای هر كانال حسی وجود دارد. حافظه ICONIC برای محركات دیداری، حافظه ECHOIC برای محركات شنیداری و حافظه HAPTIC برای حس لامسه. حافظه حسی بخشی از فرآیند ادراك میباشد. گنجایش حافظه حسی بسیار زیاد میباشد اما مانند حافظه بلند مدت نامحدود نیست.
۲- حافظه كوتاه مدت(SHORT-TERM MEMORY): با "توجه" و "دقت كردن" اطلاعات از حافظه حسی به حافظه كوتاه مدت انتقال می یابد. مدت زمان نگه داری اطلاعات در حافظه كوتاه مدت از چند ثانیه تا چند دقیقه متغیر میباشد.
تغییر در اتصالات و پیوندهای نورونی بطور موقت و گذرا حافظه كوتاه مدت را پدید می آورد. حافظه كوتاه مدت به مثابه یك دفترچه یادداشت موقت میباشد. ظرفیت حافظه كوتاه مدت كه به فراخنای حافظه(MEMORY SPAN) موسوم است در افراد مختلف متفاوت میباشد. فراخنای حافظه معمولا برای ارقام ۷ ماده، برای حروف ۶ ماده و برای واژه ها ۵ ماده میباشد. فراخنای حافظه برای ارقام بدین معنی است كه فرد میتواند تا ۷ رقم پیاپی را پس از شنیدن بطور صحیح بازگو كند. اما اخیرا صاحبنظران فراخنای حافظه را در حدود ۴ ماده (واحد) اطلاعات تخمین میزنند. در صورت عدم مرور ذهنی و تكرار محتوای حافظه كوتاه مدت، اطلاعات محو شده و زوال می یابند. ظرفیت حافظه كوتاه مدت را میتوان با روش تقطیع(CHUNKING) افزایش داد. در این روش اطلاعات به واحد های كوچك تقسیم بندی میگردند. حافظه كوتاه مدت فرار بوده وبرای رفع نیازهای آنی وفوری بكار میرود. رمز گردانی در حافظه كوتاه مدت عمدتا شنیداری میباشد.
۳- حافظه فعال(WORKING MEMORY): حافظه فعال یك اصطلاح نو میباشد. دانشمندان حافظه فعال را جایگزین حافظه كوتاه مدت كرده اند چراكه حافظه كوتاه مدت نمیتواند یك حافظه منفعل باشد و دستكاری اطلاعات نیز در آن صورت میگیرد. از اینرو ظرفیت حافظه كوتاه مدت جای خود را به ظرفیت پردازش داده است. حافظه فعال در واقع تلفیقی است از حافظه كوتاه مدت و عنصر توجه برای انجام تكالیف ذهنی خاص.
بنابراین حافظه فعال یك سیستم فعال وپویایی است كه برای اندوزش و دستكاری موقتی اطلاعات و بمنظور انجام تكالیف شناختی پیچیده نظیر یادگیری، استدلال، ادراك و تفكر كردن بكار میرود. هنگامی كه شما اطلاعاتی را مرور ذهنی، بازیابی و یادآوری میكنید در واقع آن اطلاعات از حافظه بلند مدت به حافظه فعال شما انتقال می یابند. همچنین حافظه فعال بطور فعال در ارتباط با اطلاعاتی است كه میخواهند به حافظه بلند مدت منتقل گردند. در مجموع سرحد مشخصی نمیتوان میان حافظه ها و افكار تعیین كرد. در هر فرآیندی كه نیاز به استدلال دارد (مثل خواندن، نوشتن و محاسبات ذهنی) حافظه فعال درگیر میباشد. مثل تكرار فهرستی از ارقام كه برای شما خوانده میگردد و شما میبایست آنها را عكس ترتیب اولیه شان (بطور معكوس) بازگو كنید و یا ترجمه همزمان ویا رانندگی.
۴- حافظه بلند مدت(LONG-TERM MEMORY): با تكرار و مرور ذهنی اطلاعات از حافظه كوتاه مدت به حافظه بلند مدت انتقال می یابند. ظرفیت حافظه بلند مدت بر خلاف حافظه كوتاه مدت نامحدود میباشد. مدت نگه داری اطلاعات نیز از چند روز تا چند سال و بعضا تا آخر عمر متغیر میباشد. حافظه بلند مدت زمانی شكل میگیرد كه اتصالات نورونی خاصی بطور دایمی و پایا تقویت شده باشند. ثابت گردیده پروتئین CYPIN با افزایش انشعابات دندریتها و شكل گیری سیناپسهای جدید اتصالات بین سلولهای عصبی (نورونها) را افزایش و تقویت میكند.
● طبقه بندی حافظه بر اساس نوع اطلاعات در حافظه بلند مدت
۱- حافظه اظهاری و یا آشكار(DECLARATIVE/EXPLICIT): این حافظه نیاز به یادآوری آگاهانه و هشیارانه دارد. فرآیند یادگیری در حافظه آشكار خودآگاه است. برای بازیابی آن به محركات مختصر و سرنخ ها نیاز است. به دو زیر مجموعه تقسیم بندی میگردد:
▪ حافظه معنایی(SEMANTIC MEMORY): دانش عمومی ما از جهان پیرامون را در برمیگیرد. شامل واژه ها، ایده ها، مفاهیم، ساختارها و نمادهای كلامی میباشد. حافظه معنایی یك حافظه مرجع میباشد.حافظه معنایی مستقل از بافتار زمان و مكان میباشد.حافظه معنایی رمز گردانی انتزاعی دانش است.
▪ حافظه رویدادی(EPISODIC MEMORY): این حافظه رویدادها و تجارب سریالی(زنجیره ای) را در برمیگیرد. این حافظه به بافتار زمان و مكان وابسته است. حافظه رویدادی همان حافظه شخصی هر فرد میباشد مثل احساسات و هیجانات مربوط به یك زمان و مكان خاص. حافظه اتوبیوگرافیك نیز زیر مجموعه این حافظه میباشد كه به حافظه یك رویداد خاص در زندگی شخصی فرد دلالت دارد. مثل: تاریخ یك رویداد مهم ملی، غذایی كه دیشب میل كرده اید، نام یك همكلاسی قدیمی. در مجموع حافظه رویدادی عبارت است از به خاطر سپردن رویدادها به علاوه كل بافتار پیرامون آن.
۲- حافظه روندی و یا ضمنی(PROCEDURAL/IMPLICIT):این حافظه به یادآوری خودآگاه و هشیارانه متكی نیست. فرآیند یادگیری در حافظه ضمنی ناخودآگاه است. بیان گفتاری در آن درگیر نبوده و شامل مهارتهای حركتی میباشد .مثل راندن دوچرخه و یا نواختن پیانو. واكنشهای هیجانی شرطی شده نیز در این دسته جای دارند.
● تقسیم بندی حافظه بر اساس جهت زمانی
۱- حافظه گذشته نگر(RETROSPECTIVE):در این حافظه موضوعی كه باید یادآوری گردد مربوط به گذشته است.
۲- حافظه آینده نگر(PROSPECTIVE MEMORY):در این حافظه موضوعی كه باید یادآوری گردد مربوط به آینده است.
● مركز حافظه در مغز كجاست؟
مركز منفرد و خاصی در مغز برای حافظه وجود ندارد اما لوب پیشانی مغز، هیپوكامپ و آمیگدال نقش بارزتری در فرآیند حافظه دارند.
نكته:نقش مرور كردن یكی حفظ اطلاعات در حافظه كوتاه مدت و دیگری انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت است.
نكته: باز شناسی سهل تر از یادآوری است. بازشناسی مثل آزمونهای تستی و چند گزینه ای و یادآوری مانند آزمونهای تشریحی است. و به همین خاطر است كه آزمونهای چند گزینه ای آسانتر از آزمونهای تشریحی است.
● مكانیسم اصلی حافظه چیست؟
پیوند و یا وابسته سازی(ASSOCIATION): به برقراری پیوند معنا دار مطالب (اطلاعات) جدید با دانسته های (اطلاعات) قبلی اطلاق میگردد.
● فراموشی و خطاهای حافظه
خطا در هر مرحله از رمز گردانی، اندوزش و بازیابی میتواند منجر به فراموشی و یا كژتابی و تحریف حافظه گردد.
۱- علت فراموشی در حافظه حسی: بی توجهی و بی دقتی.
۲- علت فراموشی در حافظه كوتاه مدت: گنجایش محدود آن-جایگزین شدن اطلاعات -عدم مرور ذهنی-محو اثر به خاطر گذر زمان.
۳- دلایل فراموشی در حافظه بلند مدت:
▪ محو و زوال(DECAY):به از دست رفتن حافظه به مرور زمان اطلاق میگردد.علت صرفا گذر زمان است.
▪ تداخل(INTERFERENCE): از دست رفتن حافظه به علت حضور و تداخل خاطرات دیگر (به علت رقابت اطلاعات با یكدیگر):
۱- بازداری پیش گستر(PROACTIVE):خاطرات گذشته موجب از دست رفتن خاطرات جدید میشوند. یادگیریهای قبلی مانع یادآوری مطالب جدید میشود.
۲- بازداری پس گستر(RETROACTIVE): خاطرات جدید موجب از دست رفتن خاطرات گذشته میشوند. یادگیریهای جدید مانع یادآوری مطالب گذشته میشود.
▪ حواس پرتی(ABSENT-MINDEDNESS): به اشكال در ایجاد حافظه موثق و قابل اطمینان در همان وهله نخست، یعنی در مرحله رمز گردانی اطلاعات، اطلاق میگردد. هنگامی كه ما به اندازه كافی توجه و دقت مبذول مواد (مطالب) نمیكنیم رمزگردانی ما ناكارآمد خواهد بود. در این حالت حافظه محو نگردیده بلكه اطلاعات اصلا در حافظه بلند مدت رمزگردانی نشده اند.
▪ بازداری و یا سد شدن(BLOCKING) : در این حالت خاطرات دست نخورده وجود دارند، اما دسترسی به آنها ممكن نیست. شاید سرنخ های كافی برای سوق دادن ما بسوی اطلاعات مربوطه در اختیار نباشد و یا دیگر آیتمها (مواد) را یادآوری میكنیم كه با یادآوری خاطره دلخواه تداخل می یابد. این همان اصطلاح "نوك زبانم هست" میباشد كه تنها بخشی از حافظه بازیابی میشود و نه تمام آن.
▪ نسبت و یا اسناد نادرست(MISATTRIBUTION): در این حالت اطلاعات بدرستی یادآوری میشوند اما به بافتار (زمان، مكان و شخص) غلط منسوب میگردند. مثلا: خواهر شما ماجرای جالبی را برای شما تعریف میكند پس از چند روز شما در حضور همكار خود بخشی از آن را بازگو میكنید به تصور اینكه همكارتان آن ماجرا را برای شما تعریف كرده بوده است.
▪ تلقین پذیری (SUGGESTIBILITY): تلقینات ذهنی میتواند در یادآوری خاطرات تاثیر گذار باشد. نحوه توصیف یك تصادف میتواند در شهادت شاهدان عینی آن تصادف تاثیر مستقیم بگذارد. وقتی یك تصادف "مرگبار" توصیف میگردد شاهدان هنگام یادآوری، صحنه تصادف را اغراق آمیزتر از آنچه كه بوده بازگو میكنند.
▪ حافظه گزینشی(SELECTIVE MEMORY): در این حالت افراد صرفا جنبه های خوب و یا بد رویدادهای گذشته را به خاطر می آورند. مثلا افراد بد بین و یا افسرده تنها رویدادهای منفی گذشته را بخاطر می آورند. باورها، نگرشها و تعصبات در یادآوری خاطرات تاثیر گذار است.
▪ سركوب و واپس زنی(SUPPRESION): به سركوب خاطرات ناخوشایند اطلاق میگردد. فرد سعی میكند این خاطرات را در ضمیر ناخودآگاه خود نگه دارد.
▪ ضایعات مغزی، آلزایمر، شوكهای عصبی، افسردگی و اضطراب نیز میتوانند منجر به فراموشی شوند. نكته: علاقه مندی لازمه "توجه و تمركز" و "توجه و تمركز" لازمه یادگیری و یادسپاری است.
نكته: رمزگردانی ساختاری (تاكید بر مشخصات ساختاری و فیزیكی محركات)، رمز گردانی آوایی یا صوتی (تاكید بر صدای واژه ها) و رمزگردانی معنایی (تاكید بر معنی ومفهوم)، از درجات پردازش در رمزگردانی میباشند كه در این میان رمزگردانی ساختاری سطحی و رمزگردانی معنایی پردازش عمیق محسوب میگردد.
نكته: هنگامی كه یك رشته اطلاعات و یا رویدادها در توالی یكدیگر رمزگردانی میگردند، گاهی اوقات احتمال یادآوری مواد ابتدایی بیشتر است كه به اثر تقدم(PRIMACY EFFECT) شهرت دارد و یا احتمال یادآوری در مواد انتهایی رشته بیشتر است كه اثر تاخر(RECENCY EFFECT) نامیده میگردد.
نكته:یادگیری همان انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت است.

منبع : سایت تحلیلی MLM