«ماه رمضان» و اولین حکومت نظامی در اصفهان

اولین حكومت نظامی در دوران انقلاب اسلامی، در شهر اصفهان شكل گرفت. مقررات حكومت نظامی پیرو نشست شورای تأمینی استان اصفهان در روز ۲۰ مرداد ۱۳۵۷ مصادف با ششمین روز از ماه مبارك رمضان به اجرا درآمد و اولین اعلامیه‌های حكومت نظامی توسط سرلشكر رضاناجی فرماندارنظامی اصفهان و حومه به اجرا گذارده شد. حكومت نظامی پس از یك رشته آتش‌سوزی‌ها و انفجارهای عمدی دولت به عنوان «عامل زمینه‌ساز» شكل گرفت. در این حوادث، هتل شاه‌عباس، ادارات دولتی، سینماها و بسیاری نقاط دیگر به آتش كشیده شد. پس از این حوادث برنامه‌ریزی شده اعلامیه‌ای از طرف دولت منتشر شد و متن آن به این شرح توسط داریوش همایون سخنگوی دولت برای خبرنگاران قرائت شد:
«به اطلاع عموم می‌رساند، شب گذشته عده‌ای خرابكار كه هیچ هدفی جز نابودی و ویرانی ندارند، در شهر اصفهان دست به تظاهرات زدند و شروع به آتش زدن اموال عمومی مردم كردند، از جمله قسمتی از هتل شاه‌عباس و یك پمپ‌بنزین و چند مؤسسه خصوصی را به ‌آتش كشیدند و درختها را بریدند و شیشه‌ها را شكستند، به صورتی كه بیم آن می‌رفت تمام شهر را به آشوب و آتش بكشند. به دنبال این حوادث امروز دولت از نظر وظیفه‌ای كه به عهده دارد، به درخواست مقامات محلی، حكومت نظامی در اصفهان اعلام كرد كه از خرابكاری و اتلاف اموال مردم و كشت و كشتار جلوگیری شود.
جای تأسف است در حالی كه كشور ما با گامهای استوار به سوی گسترش آزادیها پیش می‌رود، مشتی خرابكار فریب‌خورده كه اعمالشان همه مخالف اصول و تعالیم عالیه اسلامی و تنها به سود مقاصد و عناصر ضدملی است، با وحشیگری‌هائی موجب برهم زدن نظام اجتماعی و خسارت مالی و جانی می‌شوند. البته این گونه اعمال وحشیانهٔ ضدملی و غیرانسانی كه در دین مبین اسلام نیز محكوم شده است، كوچكترین خللی در تصمیم دولت در افزایش آزادیهای فردی و گسترش فضای سیاسی كشور وارد نخواهد كرد و به منظور حفظ همین آزادی و امنیت زندگی هموطنان عزیز است كه دولت وظیفه خود می‌داند با كمال قدرت جلو این آشوبگریها را بگیرد. دولت همه اقدامات لازم را برای دستگیری و مجازات قانونی خرابكاران و آشوبگران خواهد كرد و به مشتی فریب‌خورده بی‌خبر از اصول انسانی و ملاحظات ملی و دینی اجازه نخواهد داد سلامت كشور را دستخوش وحشیگریهای خود كنند.»۱
اعلام حكومت نظامی در اصفهان در صدراخبار رسانه‌های گروهی خارجی قرار گرفت. خبرگزاری فرانسه درگزارشی نوشت:
«به دنبال وخامت اوضاع، پلیس به تظاهر‌كنندگان حمله كرد و شورش گسترش یافت و زد و خوردها تا ساعت ۲ بامداد روز جمعه ادامه داشت و عده‌ای از نوجوانان توسط سربازان به قتل رسیدند. جمعه صبح سركوب پلیس شدت یافت و زره‌پوشهای ارتش در نقاط حساس شهر مستقر شدند و بی‌مهابا هرگونه اجتماع مردم را به مسلسل بستند. طبق اظهار مخالفان تمام رهبران مذهبی اصفهان دستگیر شده و به مقصد نامعلومی اعزام شده‌اند.»۲
▪خبرنگار یونایتدپرس نیز از اصفهان گزارش داد:
«به دنبال برخوردهای خشونت‌آمیز بین تظاهر‌كنندگان مذهبی و سربازان در اصفهان، مقامات دولتی در این شهر محافظه‌كار مذهبی، حكومت نظامی اعلام كرده‌اند. مقررات نظامی از ساعت ۱۳ (به وقت گرینویچ) به مورد اجرا گذارده شده است.»
نخستین گزارشها حاكی است كه پس از برخوردهای پی‌در پی بین تظاهر‌كنندگان و سربازان كه طی آن چندین نفر كشته و تعداد زیادی زخمی شدند، تانكها و خودروهای زرهی وارد خیابانهای شهر شدند. شب گذشته ( پنجشنبه شب) پس از ایراد نطقهای تحریك‌آمیز و ضد‌شاه در جریان یك اجتماع مذهبی در محل اقامت روحانی برجستهٔ محلی آیت‌الله حسین خادمی، به دنبال تیراندازی، بین تظاهر‌كنندگان و نیروهای پلیس زد و خورد درگرفت. آیت‌الله خادمی یكی از هواداران آیت‌الله خمینی است كه بیش از یك هفته است در خانهٔ خود اجتماع مذهبی برگزار می‌كند.
شب گذشته جمعیت زیادی به خیابانهایی كه به خانهٔ آیت‌الله خادمی منتهی می‌شد، سرازیر شدند. این جمعیت برای استماع سخنرانی‌هایی كه طی آن دولت را محكوم می‌ساخت و خواستار تأسیس یك دولت اسلامی بود، به طرف خانهٔ آیت‌الله خادمی هجوم بردند.
بر تمام قسمتهای خانه پوسترها و شعارهایی آویخته شده بود كه دولت را شدیداً مورد انتقاد قرار می‌داد. عكسهای كسانی كه در جریان حوادث اخیر كشته شده بودند، بردیوارها آویزان بود و در كنار آنها نوشته‌هایی به چشم می‌خورد كه خواستار انتقام برای كشته‌شدگان بود. به دنبال تیراندازی‌های دیشب، حداقل یك تظاهر‌كننده كه روی بام خانهٔ آیت‌الله خادمی بود، به ضرب گلوله كشته شد، همچنین چندین نفر دیگر در خیابانها كشته شدند. واحدهای امنیتی سراسر دیشب تا سحرگاه امروز به تیراندازی ادامه دادند. بعد از اینكه مسلمانان پس از انجام مراسم سحر ماه رمضان به رختخواب رفتند، صبح امروز آرامش برقرار بود، ولی قبل از ظهر امروز بار دیگر آشوب و ناآرامی آغاز شد و صدها تظاهر كننده تأسیسات خیابانی و بانكها را به آتش كشیدند. بعد‌از ظهر به دنبال ادامهٔ شورشهای متناوب، حكومت نظامی اعلام شد.» ۳
▪در گزارش آسوشیتدپرس هم آ‌مده بود:
«امروز بعد‌از ظهر و امشب كه دولت مقرارت حكومت نظامی وضع كرد و در آن عبور و مرور به ده ساعت محدود شد، شش هزار امریكایی مستقر در اصفهان ساعات آرامی را گذرانیدند. این حكومت نظامی به منظور حفظ جان و مال مردم صورت گرفته است. شورشها در مركز شهر اصفهان و در پنج‌ كیلومتری شهر كوچك و نوبنیاد «خانه» كه شش‌هزار تن از امریكاییها با خانواده‌های خود در آنجا اقامت دارند صورت رفت. این امریكاییها كه اكثراً كارشناس و مربی هلیكوپتر هستند و از ویتنام به ایران آمده‌اند، هیچ یك آسیبی ندیده‌اند، ‌لیكن آنها نیز باید مانند مردم اصفهان مقررات منع رفت و آمد را رعایت كنند. در میان دیگر اتباع خارجی كه درشهر صنعتی اصفهان اقامت دارند، بیش از سیصد نفر روس با خانواده‌هایشان هستند كه در طرح توسعهٔ كارخانه دو میلیون تنی ذوب‌‌ آهن ایران كار می‌كنند. طبق یك نظر سنتی، اصفهان همواره مركز شورشهای كارگران دست چپی بوده است.۴

پانوشت‌ها:
۱ـ بورس ـ ش ۴۱۲۵ ـ ۲۲/۵/۵۷ ـ ص ۴ و ۱.
۲ـ بولتن رادیو و تلویزیون ملی ایران ـ ش ۱۲۲ ـ ۲۴/۵/۵۷ ـ‌ص ۱۷.
۳ـ‌ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه) ـ ش ۱۴۵ ـ ۲۱/۵/۵۷ ـ صص ۱۶ و ۱۵.
۴ـ بولتن خبرگزاری پارس (محرمانه‌) ـ ش ۱۴۶ـ ۲۲/۵/۵۷ ـ ص ۸ـ ۶.
منابع:
ـ روزشمار انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی جلد چهارم.
ـ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواك، مركز بررسی اسناد تاریخی، جلد هشتم.

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی