کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

● تأسیس: ۱۳۱۶
● تاریخچه:
در سال ۱۲۹۰ شمسی برای نخستین بار تشكیل سازمان كتابخانه ملی قانونمند شد و قانون ایجاد این سازمان به تصویب رسید. البته به علت كمبود بودجه در آن سال، تنها ساخت مدرسه حقوق سیاسی تصویب شد و ساخت موزه و كتابخانه ملی به سال‌های بعد موكول گردید.
در بهمن ۱۳۱۲ شمسی كه نظامنامه اساسی اداره انطباعات وزرات معارف و اوقاف به تصویب رسید، «دایره كتابخانه ملی» و «شعبه اطلاعات و كتابخانه ملی» در تشكیلات این وزارتخانه گنجانده شد.
مطابق این نظامنامه، تنظیم و مواظبت كتاب‌های موجود در كتابخانه، تدوین و طبع فهرست‌های لازم برای كتاب‌ها، گردآوری كتاب‌های چاپ‌شده، جراید و مجلات داخلی و خارجی كه به كتابخانه می‌رسند، انتخاب كتاب‌های خطی و چاپی كه باید خریداری شوند و همچنین اجرای مقرراتی كه مطابق نظامنامه جداگانه‌ای تعیین شده بود، بر عهده «دایره كتابخانه ملی» بود. نظامنامه داخلی كتابخانه در سال ۱۳۰۲ شمسی در ۲۷ ماده و ۱ تبصره، شامل تشكیلات و وظایف كتابخانه ملی به تصویب رسید و مجدداً نظامنامه بعدی در دی ماه ۱۳۱۳ به‌عنوان كتابخانه عمومی معارف، مصوب شد.
این كتابخانه تا سال ۱۳۱۶ كه رسماً كتابخانه ملی نامیده شد، بارها تغییر نام داد: كتابخانه دارالفنون، كتابخانه معارف، كتابخانه عمومی معارف، كتابخانه ملی فرهنگ، كتابخانه فردوسی، كتابخانه ملی تهران، كتابخانه ملی، و ....
پس از شهریور ۱۳۱۶ سرپرستی كتابخانه ملی با اداره كل باستانشناسی بود و كتابخانه از ادارات آن سازمان محسوب می‌شد. تا سال ۱۳۴۳ كتابخانه تابع وزارت آموزش و پرورش (فرهنگ سابق) بود و از این سال تحت نظارت اداره كل كتابخانه‌ها (كه واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر بود) درآمد و از سال ۱۳۵۳ خود واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد.
پس از انقلاب اسلامی طی مصوبه سال ۱۳۵۸ شورای انقلاب، كتابخانه پهلوی سابق با تعدادی از كاركنان و كلیه منابع و مجموعه خود به این كتابخانه انتقال یافت و پس از آن با تغییر وزارت فرهنگ و هنر به وزارت ارشاد، كتابخانه ملی نیز به وزارت فرهنگ و آموزش عالی ملحق گردید. در سال ۱۳۶۲ مركز خدمات كتابداری كه یكی از واحدهای وزارت فرهنگ و آموزش عالی بود و خدماتی مشابه كتابخانه ملی ارائه می‌داد نیز در این كتابخانه ادغام شد.
پس از این ادغام فكر استقلال كتابخانه ملی قوت گرفت و سرانجام در سال ۱۳۶۹ با تصویب مجلس شورای اسلامی، این كتابخانه به‌عنوان یك سازمان مستقل، زیر نظر نهاد ریاست جمهوری قرار گرفت. در سال ۱۳۷۸ سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی نیز از وزارت فرهنگ و ارشاد منفك شد و به كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران پیوست. در سال ۱۳۸۱ نیز سازمان اسناد ملی ایران در این كتابخانه ادغام شد و كتابخانه ملی ایران به «سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر نام یافت.
● ساختمان:
اولین ساختمانی كه برای كتابخانه ملی ایران ساخته شد، بنایی است كه هم اكنون در خیابان سی تیر در جوار موزه ملی ایران قرار دارد و مجموعه پیایندها و كتاب‌های فارسی و عربی كتابخانه را در خود جای داده. طرح این ساختمان را یك معمار فرانسوی به نام «آندره گدار» ارائه داد و مخزن آن برای گنجایش ۴۰ هزار كتاب در نظر گرفته شده است.
مساحت كل زمین آن ۷۶۴‚۳۵۳ مترمربع و ساختمان آن حدود ۵۰۰ مترمربع است. از دهه ۱۳۳۰ كمبود جا به‌شدت نمایان شد؛ درنتیجه مسئولان به فكر ساختن یك كتابخانه ملی بزرگ با استانداردهای بین المللی افتادند و در سال ۱۳۵۲ با استمداد از «ایفلا»، به این منظور برنامه‌ای ارائه دادند. از سال ۱۳۶۲ بحران كمبود جا شدت گرفت و به همین علت، بناچار ساختمان‌های دیگری نیز به كتابخانه اضافه شدند. از سال ۱۳۷۴ ساخت ساختمان جدید كتابخانه ملی با زیر بنای ۹۰ هزار متر آغاز گردیده و به زودی به بهره‌برداری خواهد رسید.
● فعالیت‌ها و خدمات:
طبق اساسنامه كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (مصوب مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۹) كتابخانه ملی مؤسسه‌ای آموزشی (علمی)، تحقیقاتی و خدماتی است كه زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری انجام وظیفه می‌كند و وظایف آن عبارت‌اند از:
۱. گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مكتوب (چاپی و خطی) و غیرمكتوب در ایران، یا متعلق به ایرانیان خارج از كشور و نیز در زمینه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی و همچنین در زمینه‌های علمی، فرهنگی و فنی دیگر كشورها؛
۲. پژوهش و برنامه‌ریزی علمی كتابداری و اطلاع‌رسانی و شركت در تحقیقات و فعالیت‌های بین‌المللی كتابداری و اطلاع‌رسانی؛
۳. اتخاذ تدابیر لازم برای صحت، سهولت و سرعت در امر تحقیق و مطالعه در همه زمینه‌ها به‌منظور اعتلای فرهنگ ملی و انجام تحقیقات مربوط؛
۴. انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائه خدمات فنی و برنامه‌ریزی و سازماندهی كتابخانه‌های كشور؛
۵. ارائه روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگ‌كردن خدمات و فعالیت‌‌های كتابخانه‌های عمومی و
تخصصی به‌منظور تسهیل در مبادله اطلاعات.
● كتابخانه ملی به‌موجب اساسنامه خود برای ارائه خدمات فنی، برنامه‌ریزی و سازماندهی كتابخانه‌های كشور، امور زیر را بر عهده گرفته است:
۱. تهیه و انتشار منابع و ابزار كتابداری از قبیل كتابشناسی ملی ایران، گسترش رده‌ها، تهیه مستند اسامی مؤلفان و مشاهیر،‌سازمان‌ها، ناشران، سرعنوان‌های موضوعی، تهیه استانداردهای كتابخانه‌ای، تدوین قوانین فهرستنویسی، تهیه اصطلاحنامه‌های فارسی، و…؛
۲. تهیه فهرستبرگه منابع منتشره و فروش آن‌ها به متقاضیان؛
۳. برگزاری دوره‌های آموزش كتابداری به صورت عام و تخصصی؛
۴. ارتباط با انواع كتابخانه‌ها در سراسر ایران و خارج از كشور به‌منظور مبادله و اهدای كتاب و منابع دیگر.
● خدمات به ناشران:
۱. فهرستنویسی كلیه آثار منتشرشده در ایران و فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا).
۲. ارائه شماره ثبت به مواد غیر كتابی و تهیه میكروفرم‌ها و مستندات، از دیگر خدمات كتابخانه ملی می‌باشد. همچنین كتابخانه ملی به‌عنوان مركز ملی شماره استاندارد بین‌المللی پیایندها (شابپ) و كتاب (شابك) نیز عمل می‌كند.
● خدمات اطلاعاتی پیوسته:
▪ بانك‌های اطلاعاتی «كتابشناسی ملی ایران» و «نمایه ملی ایران»؛
▪ـ «فصلنامه كتاب» و «ماكا» (مجله الكترونیكی كتابداری و اطلاع‌رسانی)؛
▪ راهنمای نشریات الكترونیكی كتابداری و اطلاع‌رسانی؛
▪ راهنمای نشریات الكترونیكی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی؛
▪ معرفی مراكز فرهنگی ایران.
● مجموعه‌ها:
مجموعه این كتابخانه در حدود ۰۰۰‚۰۰۰‚۲ منبع شامل كتاب، نشریه، سند، جزوه، نقشه، تمبر، اسلاید، عكس، پوستر و جز آن است. مجموعه این كتابخانه از طریق قانون واسپاری، خرید، اهدا، و وقف فراهم می‌شود.
● انتشارات:
كتابشناسی ملی ایران، فصلنامه كتاب، راهنمای نشریات ایران، فهرست كتب خطی كتابخانه، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، گسترش رده‌بندی دیویی، گسترش رده‌بندی كنگره، كتابشناسی‌های موضوعی، تجدید چاپ روزنامه‌ها و نشریات قدیمی به‌صورت مجموعه، و كتب مختلف در زمینه كتاب و كتابداری.
● همكاری‌های بین‌المللی:
كتابخانه ملی با بسیاری از كتابخانه‌های ملی جهان و دیگر كتابخانه‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف علمی، آموزشی و فرهنگی ارتباط دارد. همچنین به مبادله كتاب و دیگر مواد كتابخانه‌ای می‌پردازد[۱].
● اطلاعات تماس:
▪ ۸۷۸۸۹۴۷ ـ ۸۷۸۸۹۴۳ تلفن
▪ http://www.nli.ir پایگاه وب
NationL Library of Islamic Republic of Iran, نشانی
Anahita Alley,
Africa Ave,
Tehran(۱۹۱ ۷۶),
IRAN

پانوشتها:
۱. NLI: National Library of the Islamic Republic of Iran. available at: http://www.nli.ir

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران