کتابخانه ملی پرتغال

● تأسیس: ۱۷۹۶
● تاریخچه:
در حدود دویست سال پیش در سال ۱۷۹۶ به دستور «كوین مری اول» (مادر «دون ژوان ششم» از پادشاهان پرتغال)، كتابخانه عمومی دربار تأسیس شد. این كتابخانه بعدها هسته اولیه كتابخانه ملی را تشكیل داد و مجموعه آن در سال ۱۸۳۴ با ‌آوردن مجموعه صومعه‌های ازبین‌رفته به كتابخانه، افزایش یافت و در سال ۱۸۳۶ به «كتابخانه ملی پرتغال» تغییر نام داد كه در آن زمان ۱۸۰ هزار جلد كتاب داشت.
از سال ۱۹۸۶ تغییراتی در نحوه اداره و همچنین خدمات آن صورت گرفت و بازرسی و نظارت بر دیگر كتابخانه‌ها نیز در زمره وظایف كتابخانه ملی درآمد. كتابخانه ملی پرتغال برای یكسان‌سازی شیوه اداره و نگهداری كتاب در كتابخانه‌ها روش یكسانی را پایه‌ریزی كرد. در یك دوره ده‌ساله (یعنی از سال ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۷) تغییرات اساسی در امر مدرنیزه‌كردن كتابخانه صورت گرفت كه آن را به یك ابزار تحقیقات علمی و ادبی تبدیل نمود. پس از انقلاب ۱۹۷۴ كتابخانه ملی پرتغال به محل كنونی آن انتقال یافت و آیین‌نامه جدید آن در سال ۱۹۷۸ تنظیم شد و در سال ۱۹۸۰ به اجرا درآمد. از آن تاریخ به بعد كتابخانه ملی پرتغال به صورت یك سازمان مستقل درآمده است. قانون واسپاری در سال ۱۸۰۵ تصویب گردید و بر اساس آن از هر كتابی كه در پرتغال چاپ می‌شود باید ۱۴ نسخه در اختیار كتابخانه ملی قرار گیرد. این امر سبب گردید كه منابع كتابخانه ملی وسیعاً افزایش یابد.
از سال ۱۹۸۶ كتابخانه ملی برنامه‌ای را با عنوان نظام «فهرستگان پیوسته»[۱] در سطح كشور به مورد اجرا گذاشت. این برنامه شامل شناخت و اشاعه منابع موجود كتابخانه‌ای و تهیه فهرستی از آن‌ها در سطح كشور، گسترش تبادل كتاب بین كتابخانه‌های كشور، اداره پایگاه اطلاعات كتابشناسی پرتغال، و ایجاد یك سیاست هماهنگ و همكاری در بین این مؤسسات می‌باشد.
این نظام در حال حاضر بزرگترین مرجع كتابشناختی و كتابخانه‌ای در پرتغال به حساب می‌آید كه كلیه كتابخانه‌های كشور می‌توانند اطلاعات خود را دراختیار آن قرار دهند و حدود ۱۰۰ كتابخانه بزرگ پرتغال را زیر پوشش دارد.
● بخش‌ها:
در حال حاضر بخش مرجع، قرائتخانه عمومی، نشریات، كتاب‌های خطی و نفیس، موسیقی، آرشیو آثار ادبی، میكروفیلم، نابینایان، اطلاع‌رسانی و ارتباطات، حفظ و نگهداری، ترمیم و بازسازی كتب و آثار قدیمی، روابط عمومی و همكاری‌های بین‌المللی، از بخش‌های كتابخانه ملی پرتغال می‌باشند.
● بخش مرجع: بخش مرجع در سال ۱۹۸۲ در كنار فهرست مركزی در طبقه همكف ایجاد گردید. در این بخش منابع اطلاعاتی موردنظر مراجعان معرفی می‌شوند و كتابداران، آنان را در جستجوی كتابشناختی در زمینه موردعلاقه‌شان یاری می‌كنند. مراجعان به این بخش می‌توانند از طریق سامانه‌های دستی و ماشینی به كتابشناسی‌های عمومی یا منابع اطلاعاتی كه در بخش مرجع هستند دسترسی یابند.
فهرست كتاب‌ها بر اساس نام نویسنده، عنوان كتاب و موضوع، دسته‌بندی شده. از سال ۱۹۸۷ هیچ كارت‌برگه‌ای به این مجموعه اضافه نگردیده و اطلاعات كلیه منابع از این تاریخ به بعد، در نظام ماشینی ثبت شده است. در سامانه ماشینی، اطلاعات مربوط به منابع قدیمی و مجموعه‌های مخصوص نیز لحاظ گردیده كه در سامانه «فهرستگان پیوسته كتاب‌های پرتغال»[۲] قابل دسترسی است.
برای دسترسی به كتابشناسی‌های دیگر زبان‌ها، مراجعان می‌توانند از مركز «لوح‌‌های فشرده» كه در اتاقی در مجاورت بخش مرجع است، استفاده كنند. منابع بخش مرجع شامل فرهنگ‌های لغت، دایره‌المعارف‌ها، كتابشناسی‌های عمومی و جهانی، مقاله‌نامه‌ها و راهنماها می‌شود. برای كمك بیشتر به مراجعان بخش مرجع، گروهی از متخصصان حضور دارند كه می‌توانند آنان را مستقیماً یاری كنند.
● قرائتخانه عمومی: در بخش قرائتخانه عمومی كه بیشتر منابع كتابخانه ملی در آنجا نگهداری می‌شود ۰۰۰‚۳۰۰‚۲ جلد كتاب در ۰۰۰‚۸۰۰ عنوان از ۱۶ تا ۲۰ كشور جهان وجود دارد كه منابع آن از طریق قانون واسپاری، اهدا، خریداری، و تبادل تهیه می‌گردند. طول قفسه‌های مخازن این بخش ۳۰ كیلومتر است و بیشتر موضوعات آن ادبیات، علوم، هنر، علوم مدنی، تاریخ، جغرافی و مذهب می‌باشد. از سال ۱۹۸۶ تاكنون ۲۰۰۰ عنوان پایان‌نامه دكترا از دانشگاه‌های پرتغال جمع‌آوری گردیده كه این مجموعه معمولاً در اختیار مراجعان قرار نمی‌گیرد.
قرائتخانه عمومی با ۲۲۴ صندلی در طبقه همكف قرار دارد و در مجاورت آن ۱۲ جایگاه اختصاصی برای اشخاصی كه در هنگام مطالعه به شرایط خاصی نیاز دارند، قرار گرفته است. استفاده از این جایگاه‌های اختصاصی باید با درخواست از مدیر كتابخانه صورت گیرد. برای استفاده از قرائتخانه عمومی نیاز به كارت عضویت كتابخانه می‌باشد. مراجعان می‌توانند از طریق تلفن (رزرو كتاب) یا با مراجعه مستقیم، به كتاب‌ها دسترسی یابند.
● بخش نشریات: این بخش مجموعه عظیمی از روزنامه‌های پرتغالی و دیگر زبان‌ها را شامل می‌شود. در این بخش ۷۰۰‚۴۸ عنوان نشریه نگهداری می‌شود كه ۰۰۰‚۱۲ عنوان آن هنوز نیز چاپ می‌شوند و اكثر آن‌ها به زبان پرتغالی می‌باشند. قدیمی‌ترین نشریه مربوط به سال ۱۶۴۰ است. بخش نشریات، قرائتخانه‌ای مخصوص خود دارد. با كارت عضویت كتابخانه می‌توان از خدمات این بخش استفاده كرد.
● بخش كتاب‌های خطی و نفیس: در این بخش كتاب‌های خطی، نفیس و كمیاب نگهداری می‌شوند كه استفاده از آن برای عموم آزاد نمی‌باشد، و منابع آن ۰۰۰‚۱۳ عنوان كتاب خطی، تعداد قابل ملاحظه‌ای اسناد و مدارك خطی، و تعداد ۹۰۰‚۱۱۴ عكس و تصویر را شامل می‌شود. استفاده از قرائتخانه این بخش تنها با كارت عضویت مخصوص مجاز است.
بخش موسیقی: بخش موسیقی كتابخانه ملی از سال ۱۹۹۱ فعالیت خود را شروع كرده و تاكنون منابع آن به ۰۰۰‚۵۰ عنوان رسیده است كه از قرن دوازدهم تا بیستم را شامل می‌شود.
بخش حفظ و نگهداری، ترمیم و بازسازی كتب و آثار قدیمی: با توجه به مراجعه عمومی و دسترس‌پذیربودن آثار موجود در كتابخانه پرتغال، بخش گسترده‌ای نیز به ترمیم، بازسازی و نگهداری كتب و آثار موجود اختصاص داده شده است. این بخش شامل حوزه میكروفیلم، صحافی، و بازسازی آثار می‌باشد.
● بخش تحقیقاتی: در بخش تحقیقاتی كتابخانه، «سرویس تحقیق فهرست كتاب» قرار دارد كه این قسمت در زمینه تحقیقات مختلف، سیاهه‌ای از آثار مربوطه را در اختیار محققان قرار می‌دهد. استفاده از خدمات این بخش عموماً به‌صورت درخواست كتبی است كه در مقابل آن، مبالغی نیز دریافت می‌گردد.
● بخش روابط عمومی: وظیفه این بخش اشاعه و معرفی فعالیت‌های كتابخانه می‌باشد. در این راستا برنامه‌ریزی دیدارهای مختلف و تهیه كارت ورود به كتابخانه و برگزاری برخی نمایشگاه‌ها و كنفرانس‌ها یا معرفی كتب جدید با ویژگی‌های فرهنگی، از جمله اقدامات آن به حساب می‌آیند.
در سال ۱۹۸۸ با ابتكار كتابخانه ملی پرتغال «موزه كتاب» تأسیس شد. این واحد، نمایشگاه ثابتی از مجموعه‌ای از آثار خطی است كه بیانگر تاریخچه نشر كتاب از قرون وسطی تا قرن نوزدهم در غرب می‌باشد.
كتابخانه ملی دارای بخش‌های دیگری از جمله بخش آرشیو آثار ادبی، قرائتخانه نابینایان، و بخش میكروفیلم است. در بخش میكروفیلم مراجعه‌كنندگان می‌توانند با استفاده از دستگاه میكروفیلم به آثار میكروفیلمی دسترسی یابند. در آرشیو این بخش ۸۰۰۰ عنوان میكروفیلم (عمدتاً شامل اسناد) نگهداری می‌شوند. میكروفیلم‌های كتابخانه بیشتر شامل كتب نادر و منحصربه‌فرد و روزنامه‌ها و نشریات قرن نوزده و اوایل قرن بیستم (كه معمولاً كیفیت كاغذ آن‌ها خوب نبوده) می‌باشد[۳].
● خدمات اطلاعاتی پیوسته:
▪ فهرست دسترسی عمومی پیوسته (اُپك)؛
▪ كتابشناسی ملی؛
▪ خدمات وب جهان‌گستر.
● كاركنان:
تعداد كارمندان كتابخانه در حدود ۲۷۳ نفر است كه ۵۷ نفر آنان كتابدار متخصص هستند.
● ورودی‌ها:
كتاب، نشریه، نسخه خطی، كتاب چاپ قدیم، سند دولتی، نقشه، میكروفیلم.
● انتشارات:
كتابخانه ملی اقدام به انتشار برخی از آثار هنری می‌نماید. این كتابخانه دارای یك ماهنامه خبری و یك مجله است كه هر شش ماه یك‌بار منتشر می‌شود و انتشار كتابشناسی ملی پرتغال و فهرستگان ملی را نیز بر عهده دارد.
همكاری بین‌المللی:
كتابخانه ملی پرتغال ضمن تبادل اطلاعات با دیگر كشورها، در كنفرانس‌های بین‌المللی كتابشناسی نیز شركت می‌نماید. این مؤسسه عضو «ایفلا» و «انجمن كتابخانه‌های ایبرو امریكا»[۴] می‌باشد و با آن‌ها به تبادل اطلاعات و تجربه می‌پردازد. همچنین این كتابخانه عضو «كنسرسیوم اروپایی كتابخانه‌های تحقیقاتی»[۵] می‌باشد. كتابخانه ملی پرتغال سیاست ویژه‌ای نیز در اینترنت داشته كه حاوی اطلاعات عمومی و فعالیت‌های مربوط به كتابخانه ملی می‌باشد[۶].
● اطلاعات تماس:
▪ [phone] تلفن
▪ [phone] نمابر
▪ http://www.kb.nl/gabriel/en/countries.htm۱ پایگاه وب
▪ [e-mail] پست الكترونیكی
▪ Biblioteca Nacional, Campo Grande ۸۳ نشانی
۱۷۴۹-۰۸۱ Lisboa
Portugal

پانوشتها:
۱. On-Line Union Catalogue (Porbase)
۲. On-Line Union Catalogue of the Protuguese Libraries
۳. World Guide to Libraries. ۱۳th ed. Munchen: K.G. Saur, ۱۹۹۸
۴. Association of the Ibro-American
۵. Consortium of European Research Libraries
۶. Gabriel: gateway to europe&#۰۳۹;s national libraries [Portugal]. available at: http:///www.kb.nl/gabriel/libraries/pages-generated/pt-en.html (۲۵ sep. ۲۰۰۳)

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران