صنعت سوم در هزاره سوم

هرچند جهانگردی و گردشگری دارای قدمت دیرینه ای است. اما از دهه۶۰ قرن گذشته بود كه توسط اقتصاددانان توسعه جهانگردی در ردیف صنعت قرارگرفت و با عنوان صنعت توریسم در جهان مطرح شد. صنعت توریسم به عنوان یكی از مهم ترین و پردرآمدترین صنایع جهان در آغاز هزاره سوم به شمار می رود كه بخش قابل توجهی از درآمدهای ارزی كشورها را به خود اختصاص می دهد. این صنعت رو به گسترش، طبق اعلامیه سازمان تجارت جهانی رتبه سوم را در تجارت بین الملل سال۲۰۰۰ كسب كرده و پس از صنایع نفت و خودروسازی، عظیم ترین صنعت جهان شناخته می شود.
مسأله جهانگردی با نگرش جدید در ایران از نیم قرن پیش با تشكیل اداره ای به نام امور جهانگردی در وزارت كشور شكل گرفت، تا فعالیت هایی در زمینه ایجاد تسهیلات مربوط به این صنعت را انجام دهد. اداره امور جهانگردی در سال ۱۳۲۰ جای خود را به شورای عالی جهانگردی داد. این سازمان كه به عنوان متولی بخش جهانگردی در كشور محسوب می شود، در طی سالیان متمادی ، كه بیش از هفتاد سال از عمر آن می گذرد، دستخوش تغییرات و تحولات گوناگونی گردید. نهایتاً در سال ۱۳۸۳ با ارائه لایحه دولت و با تصویب مجلس شورای اسلامی با عنوان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و زیر نظر ریاست جمهوری شكل تازه ای به خود گرفت، تا بتواند با ایجاد راهكارهای مناسب، جهت بهره برداری از ظرفیت ها و قابلیت های بالقوه گردشگری در كشورمان سالانه پذیرای تعداد زیادی جهانگرد باشد. در طی سال هایی كه از زمان تشكیل این سازمان می گذرد، همواره برنامه ها و طرح های متعددی جهت توسعه جهانگردی كشور، مطرح و گاهی نیز اجرا شده است.
یكی از برنامه ها كه در قالب برنامه عمرانی پنج ساله چهارم كشور بین سال های ۱۳۵۱-۱۳۴۶اجراشد، جهانگردی به عنوان یك بخش مستقل در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۵۰ یك سال قبل از پایان برنامه عمرانی چهارم، قرارداد طرح جامع توسعه جهانگردی ایران، بین سازمان برنامه و شركت خارجی توریست كنسولت منعقد شد. طبق این قرارداد شركت توریست كنسولت ابتدا به مطالعه همزمان بازارهای موجود تقاضا برای جهانگردان در كشور و بررسی سیاست ها، منابع، اولویت ها و تسهیلات جهانگردی ایران می پرداخت و سپس نتایج حاصله را با منابع موجود كشور برای جذب جهانگردان و ایرانگردان تطابق می داد. انجام این طرح حدود دو سال و نیم از مهر ماه ۱۳۵۲-۱۳۵۰به طول می انجامید. این طرح یكی از مهمترین طرح های ارائه شده در صنعت گردشگری ایران در قبل از انقلاب محسوب می شود، كه هیچگاه امكان اجرا نیافت.
در آمار گردشگری خاورمیانه بین سال های۴۶ تا۵۶ ایران اولین جایگاه گردشگری را داشت، در حالی كه كشوری مانند مصر با وجود آثار تاریخی فراوان و یكی از عجایب هفت گانه جهان در ردیف چهاردهم قرارگرفته بود. در سال ۱۳۵۸به منظور جلوگیری از تداخل وظیفه و هماهنگ نمودن فعالیت های مسائل مربوط به امر جهانگردی در جهت اعمال سیاست صرفه جویی، طبق مورخ۱۱‎/۸‎/۵۸ ?شورای? انقلاب? چهار شركت (شركت سهامی گشت های ایران،شركت سهامی مركز
خانه های ایران، شركت سهامی مراكز جهانگردی برای ورزش های زمستانی، شركت سهامی تأسیسات جهانگردی) در یكدیگر ادغام گردید و تحت عنوان سازمان مراكز ایرانگردی و جهانگردی با ساختار و خط مشی های جدید و هدف متمایز از گذشته شكل گرفت.
اساساً پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ورود جهانگردان در سطح بین المللی به كشور افت شدیدی پیدا كرد و علل عمده این كاهش شدید پس از انقلاب را باید وقوع جنگ تحمیلی و عوارض وابسته بدان و عوامل دیگری دانست.
به طور كلی در سال های اخیر سعی شده است كه مشكلات موجود در راه توسعه صنعت گردشگری، نظیر وجود قوانین مختلف دست و پاگیر و موازی، مشكلات صدور ویزا، گمركات، مشكلات اقامتی و غیره مرتفع شود و یا اینكه دست كم تخفیف یابد، كه نتایج این اقدامات تا حدودی مثبت بوده است.
در حال حاضر بر اساس اعلا م شورای جهانی گردشگری، صنعت گردشگری كشور در جایگاه سی وپنجم، جهان قرار دارد و پیش بینی می شود رشد این صنعت در سال ۲۰۰۶ به ۴/۲درصد برسد و این رشد نیز برای سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۶ به طور متوسط ۴ درصد در سال باشد. همچنین پیش بینی شده است سهم مسافرت و گردشگری ایران در اقتصاد كشور در سال ۲۰۰۶ به ۸/۹درصد تولید ناخالص ملی كشور برسد كه این رقم نیز نسبت به سال قبل از خود از رشد ۴/۲ درصد برخوردار خواهد شد. كل ارزش فعالیت اقتصادی در صنعت مذكور طی سال۲۰۰۶ به ۸/۲۹میلیارد دلا ر خواهد رسید و در طی این سال بیش از یك میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در این صنعت مشغول كار خواهند بود كه به این ترتیب سهم ایران در ایجاد فرصت های شغلی در صنعت توریسم به۷‎/۸ درصد می رسد.
در چشم انداز ۲۰ ساله صنعت جهانگردی كشور، پیش بینی شده كه تعداد گردشگران و رودی به كشور به ۲۰ میلیون نفر برسد و با توجه به این امر در پایان برنامه چهارم توسعه باید تعداد گردشگران خارجی ۴ میلیون نفر باشد. در صورتی كه آمارهای سال گذشته۷۵۰ هزار گردشگر و همچنین عدم ارایه آمار ۶ ماهه نخست امسال و كاهش تعداد تورهای ورودی نشان دهنده عدم تحقق این امر در صنعت توریسم ایران است. در حال حاضر از نظر مراكز اقامتی، رفاهی و تفریحی در كشور با مشكل مواجه هستیم. بیش از ۲ هزار و ۳۸۶ مركز اقامتی و پذیرایی مانند هتل، هتل آپارتمان، مهمانپذیر و مهمانسرا با ظرفیت ۱۴۶ هزار و ۸۱۹ تخت در سراسر كشور وجود دارد كه به هیچ و جه پاسخگوی نیاز گردشگران نیست و باید تعداد آنها به ۳ برابر افزایش پیداكند.
از اقدامات جدید دولت به منظور تشویق تورهای ورودی برای جذب توریست به كشور در ازای واردكردن هر گردشگر مبلغی به دفاتر پرداخت می شود. همگانی كردن و ارزان سازی سفر برای اقشار مختلف مردم یكی از طرح های مهمی است كه مسئولین به آن تاكید دارند و درباره اجرایی شدن این طرح، می گویند : برای ارزان سازی سفر یك بخشی از هزینه سفر را دولت برای كارمندان تقبل كند، یك بخشی را نیز هم خود افراد می پردازند و بخشی دیگری را بخش گردشگری كشور برای استفاده مسافران و گردشگران از تأسیسات و بخش های مورد نیاز اقامتی، پذیرایی و . . . باید تقبل كند. برای ارزان سازی هزینه سفر قرار بود از محل بودجه رفاهی دستگاه ها تأمین شود كه به دلیل مشكلا ت اعتباری این بودجه در سال جاری از اعتبارات دستگاه ها حذف شد. در حال حاضر برنامه ریزی های لا زم برای اجرای این طرح صورت گرفته و به محض تخصیص اعتبارات سال آینده اجرایی می شود. ایران در حال حاضر دارای موازنه منفی جهانگردی است. یعنی درازای هریك میلیارد دلار درآمد جهانگردی كه عاید كشور ما می شود۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار توسط ایرانیان جهانگرد در خارج از كشور هزینه می شود. یكی از دلایل این حالت رفتن بیماران برای معالجه به خارج از كشور است. با برآوردهای صورت گرفته، سالانه حدود۲۰۰ هزار نفر از ایران به كشورهای دیگر برای درمان مراجعه می كنند. اگر هر توریستی كه برای درمان به كشور دیگر می رود بین ۵ تا ۲۰ هزار دلار هزینه كند، با در نظر گرفتن فقط ۵ هزار دلار چیزی حدود یك میلیارد دلار ارز از كشور خارج می شود كه می توان با دادن اطلاعات كافی به بیماران، آنها را به بیمارستان های داخلی راهنمایی كرد تا از خروج ارز از كشور جلوگیری شود.
در كشورهای توسعه یافته۱۰ درصد از نیروی كار در این بخش فعال اند. در حالی كه در ایران تنها ۵۰ هزار نفر در این بخش مشغول اند. آمارها نشان می دهد كه بین۴۰۰ تا۶۰۰ میلیارد دلار از درآمد كشورها از صنعت جهانگردی تأمین می شود كه متأسفانه علیرغم جایگاه تاریخی و ویژگی های طبیعی ایران، كشورمان در این كسب درآمد جایگاه معتبری ندارد.
با توجه به مزایای صنعت گردشگری و تأثیر اقتصادی توسعه این صنعت در درآمد زایی و اشتغال زایی، اگر بتوانیم تنها به ۳۰درصد از درآمد صنعت جهانگردی جهان دست پیداكنیم، می توانیم سالانه۲ برابر درآمد نفتی درآمد به كشور وارد كنیم. كشور ما كه دارای زیارتگاه های بزرگ جهان و بزرگترین تاریخ تمدن منطقه است، كلیه امكانات استفاده از این صنعت بالقوه و بدون استفاده باقی مانده است. درحالی كه كشورهای دیگر بخصوص همسایگان ما از این امكانات به نفع خودشان استفاده می كنند. بسیاری از برنامه های اقتصاد گردشگری كشورهایی مثل امارات، عربستان و تركیه بدون سرمایه گذاری ایرانیان به شكست منتهی می شود. درحالی كه اگر زمینه بهره گیری از توان سرمایه گذاری و یا خدماتی این افراد در كشور فراهم شود، ایران از نظر جایگاه و تعداد جذب گردشگری یكی از برترین ها شود.
با نگاهی سطحی به این صنعت تا چندین سال دیگر نیز هیچ تحول خاصی در این صنعت رخ نخواهد داد. برای توسعه گردشگری و قرارگرفتن در ردیف یكی از قطب های گردشگری منطقه و جهان در مرحله نخست باید نگاه دولت و مردم به این صنعت تغییر كند و سپس برای تأمین امكانات و زیرساخت ها و همچنین پیاده سازی یك الگوی موفق گردشگری در كشور گام برداشت.
در صنعت جهانگردی دنیا هر روز تحولات جدیدی رخ می دهد كه با روند ضعیف این صنعت در كشور ما میزان عقب ماندگی ما افزایش می یابد. با توجه به این صنعت در برنامه ریزی و سیاست گذاری های كلان اقتصادی می توانیم به كسب درآمد اقتصادی از گردشگری امیدوار باشیم.
صنعت جهانگردی ایران با مشكلاتی چون ضعف مدیریت خدمات و به روز نبودن دانش هتلداری، وجود هتل های قدیمی، كیفیت نامناسب و غیراستاندارد خدمات ارایه شده برای جهانگردان و ناوگان فرسوده حمل و نقل و . . . مواجه است.

سید حسین امامی

منبع : روزنامه همشهری