برنامه غذایی کودک در سال دوم زندگی

یك برنامه غذایی مناسب باید كلیه مواد مغدی ( مواد نشاسته ای، پروتئینی، چربی، ویتامین ها و املاح) را به نسبت های متعادل در اختیار كودك قرار دهد تا انرژی مورد نیاز او كه معمولاً بر اساس یكصد كیلو كالری به ازاء هر كیلوگرم وزن بدن است تامین شود.
معمولاً ۵۰% انرژی مورد نیاز از مواد قندی ،‌۳۰% از مواد چربی و حدود ۲۰% از مواد پروتئینی به دست می آید. بدیهی است بر حسب عادات مختلف غذایی و افزایش وزن كودك، نسبت های فوق بین ۵ تا ۱۰% قابل تغییر هستند.
غدای كودكان یك تا دو ساله باید كم حجم ولی مقوی و مناسب و شامل همه گروههای غذایی باشد. مقدار غدای كودك می تواند بر حسب اشتهای او افزایش یابد.
نباید انتظار داشته باشیم كه كودكان مانند بزرگترها غدا بخورند چون ظرفیت معده آنان هنوز كوچك است.
از طرف دیگر به دلیل اینكه حس كنجكاوی كودك جهت آشنا شدن با دنیای خارج تاثیرزیادی بر اشتهای او می گذارد این امر ایجاب می نماید كه وعده های غذایش ۵ تا ۶ بار در شبانه روز باشد كه سه وعده آن وعده های اصلی است كه باید مقوی و پر انرژی باشد دو وعده آن نیز میان وعده است كه باید مناسب و مكمل وعده های اصلی باشند.
در این سن هنوز هم كودك با شیرمادر تغذیه می شود تا بخشی از انرژی و مواد مغدی موردنیاز او از این طریق در اختیارش قرار گیرد.
●چرا تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی یك ضرورت است؟
▪ زیرا:
۱- هنوز منبع مهم دریافت پروتئین، چربی كلسیم و ویتامینها برای كودك است.
۲- تا حدود ۳/۱ انرژی و مواد غذایی مورد نیاز او را تامین می كند.
۳- چون در این سن، كودك نوپا بسیار پر تحرك و فعال است و با دست زدن به همه جا و همه چیز خود را بسهولت در معرض آلودگی ها و در نتیجه بیماری ها قرار می دهد مواد ایمنی بخش موجود در شیر مادر نقش حفاظتی بسیار مهمی برای كودك ایفا می كند و وی را تا حدود بسیار زیادی از ابتلاء به اسهال، عفونت دستگاه تنفسی، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراری و امثال آن محافظت می نماید . این حفاظت در مقابل بیماری های غیر عفونی نظیر آسم، آلرژی، دیابت نوجوانی و بعضی از سرطانهای دوران كودكی نیز وجود دارد.
۴- نیازهای عاطفی و روانی كودك را كه برای رشد و تكاملش بسیار ضروری هستند تامین می نماید.
۵- نقش بسیار ارزنده تغذیه با شیر مادر در امر تكامل عصبی و روانی كودك كه در سال اول زندگی آغاز شده بود با تداوم تغذیه با شیرمادر در سال دوم زندگی استمرار پیدا می كند .
۶- اغلب كودكان در ایام بیماری به ویژه در جریان اسهال، استفراغ و تب كم اشتها هستند ولی معمولاً اشتهایشان نسبت به تغذیه با شیرمادر حفظ شده و یا حتی بیشتر می شود لذا این منبغ مهم آب و غدا در ایام بیماری از شدت كاهش وزن آنان می كاهد و به بهبودشان كمك می كند.
۷- از نظر اقتصادی چون با كاهش دفعات بیماری های مختلف همراه است اثر قابل توجهی در بهبود شرایط اقتصادی خانواده دارد.
۸- در پیشگیری از بارداری ناخواسته مادر هنوز هم نقش قابل توجهی ایفا می نماید.
● نمونه ای از برنامه غذایی كودك در سال دوم زندگی
یك كودك یك ساله حدود ۳۰% انرژی، ۵۰% پروتئین، ۲% آهن و ۷۵% ویتامین A مورد نیاز خود را از شیر مادر بدست می آورد. در مورد سایر ویتامین ها و املاح نیز درصدی از طریق شیرمادر و بقیه باید از طریق غذایی كه به كودك داده می شود تامین گردد تا رشد و تكامل مطلوب او فراهم شود. البته چون تامین مقدار مورد نیاز پاره ای از ویتامین ها و آهن از طریق تغذیه با شیرمادر و غذا مقدور نیست لذا استفاده از قطره مولتی ویتامین و آهن تا پایان ۲ سالگی توصیه می شود.
به عنوان یك راهنمای كلی كه شامل ۳ غذای اصلی و ۲ میان وعده می باشد برنامه غذایی یك كودك دو ساله به شرح زیر است:
▪ سه وعده غذای اصلی شامل صبحانه، نهار و شام
▪ دو میان وعده حدود ۱۰ صبح و ۴ بعداز ظهر
● نمونه:
▪ صبحانه: نان، كره، مربا ( یا عسل) پنیر كم نمك و چای كم رنگ.
▪ نهار: ۳ قاشق غداخوری پر برنج پخته شده ( پلو) + یك قاشق غذاخوری پر از حبوبات ( عدس، لوبیا و …) + یك قاشق مربا خوری كره یا روغن + نصف یك پرتقال متوسط.
▪ شام: ۳ قاشق غذاخوری پر از برنج پخته شده ( پلو)‌ + یك قاشق غذا خوری پر گوشت ماهی ( بدون تیغ) + یك قاشق غذاخوری پر از یك نوع سبزی با برگ سبز تیره مثل اسفناج یا گشنیز یا جعفری پخته شده.
● در این نمونه برنامه ناهار و شام چه مواد مغذی وجود دارد و به چه مقدار در اختیار كودك قرار می گیرد؟
در غذای ظهر ( نهار)‌ كه برنج پیشنهاد شده است بخشی از انرژی و پروتئین مورد نیاز وعده ظهر كودك تامین می شود اگر برنج در دسترس نباشد می توان از سیب زمینی، نان یا ماكارونی استفاده كرد.
برنج فاقد ویتامین آ است و مقدار آهن آن هم بسیار ناچیز است. پروتئین سیب زمینی هم كمتر از پروتئین برنج است بنابراین هر زمان كه برنج یا سیب زمینی در وعده غذایی كودك قرار می گیرد حتماً باید ماده دیگری كه سرشار از پروتئین باشد به آن اضافه نمود مانند حبوبات كه پروتئین برنج یا سیب زمینی را كامل می كند بنابراین یك خوراك سیب زمینی و لوبیا یا عدس پلو از نظر پروتئین كامل هستند . برای جذب بهتر آهن پیشنهاد می شود از تركیب برنج و حبوبات یا سیب زمینی و حبوبات ، نصف یك پرتقال در برنامه نهار كودك استفاده نمود كه هم جذب آهن موجود در غذا را بیشتر می كند و هم كمبود ویتامین C مورد نیاز را جبران می نماید.
در برنامه شام به جای حبوبات ( پروتئین گیاهی) از یك ماده پروتئینی حیوانی استفاده شده است. گوشت ماهی علاوه بر تامین بقیه پروتئین مورد نیاز كودك سبب جذب بهتر آهن غذاهای گیاهی می شود . بنابراین یك قاشق غذاخوری پر از اسفناج یا جعفری یا گشنیز، هم ویتامین آ مورد نیاز كودك را تامین می كند و هم به دلیل وجود گوشت ماهی، جذب آهن موجود در مواد غذایی بیشتر می شود. به جای گوشت ماهی می توان از جگر پخته شده مرغ هم استفاده كرد. گرچه انرژی كمتری تولید می كند ولی در عوض مابقی پروتئین و بخشی از آهن و كل ویتامین آ مورد نیاز را فراهم می نماید حتی ویتامین آ تولید شده حدود ۲۰ برابر بیشتر می شود.
با این نمونه از صبحانه ، نهار و شام، قسمت اعظم انرژی مورد نیاز كودك تامین می شود و بخش كوچكی باقی می ماند كه با ۲ میان وعده مثلاً یك تكه نان همراه با نصف یك موز در ساعت ۱۰ صبح و ۲ عدد بیسكویت همراه با ۲ عدد خرما در ۴ بعد از ظهر كمبود انرژی جبران می شود. سایر ویتامین ها و ریزمغذی ها نیز طی وعده های غذای اصلی و میان وعده به كودك می رسد. تنها عنصری كه بطور مكمل ممكن است مورد نیاز باشد آهن است كه در بسیاری از كشورها مواد غذایی مثل برنج ، آردگندم، پودرشیر، سس سویا، سس ماهی، پودر كاری، شكر یا نمك را با آهن غنی می كنند . در صورت عدم دسترسی به این مواد غنی شده با آهن بهتر است برای كودك در سن ۱ تا ۲ سالگی قطره یا شربت آهن تجویز شود.
●● با توجه به مطالب گفته شده می توان برنامه غذایی متنوعی برای كودك فراهم كرد تا كلیه نیازهای غذایی او تامین گردد. مثلاً:
● صبحانه می تواند شامل یكی از پیشنهادات زیر باشد:
▪ نان و كره و مربا و چای/ یا نان و كره و عسل و چای/ یا نان و پنیر و گردو/ یا نان و تخم مرغ و پنیر
● نهار:
▪ عدس پلو با ۲ قاشق غذاخوری ماست/ یا سبزی پلو با ماهی/ یا سبزی پلو با ماهیچه/ یا كوفته قلقلی با سیب زمینی و هویج/ یا لوبیا چیتی با سیب زمینی و هویج/ یا خوراك گوشت با سیب زمینی و هویج/ یا پلو با نصف سیخ كباب/ یا خورش سبزی با پلو ( سبزی خورش خیلی سرخ نشود) همراه با یك نوع میوه با اندازه متوسط.
● شام:
▪ ماكارونی با گوشت چرخ كرده و كمی سبزی/ یا ماكارونی با پنیر رنده شده/ یا لوبیا چیتی همراه با سیب زمینی و كمی روغن زیتون/ یا كوكوی سبزی با نان/ یا كوكوی سیب زمینی با نان/ یا نصف سیخ كباب با نان + دو قاشق غذا خوری ماست.
● میان وعده های صبح و بعداز ظهر:
▪ ۲ عدد بیسكویت با یك سیب/ یك تكه نان و یك موز/ یك تكه نان با ۲ عدد خرما/ یك تكه نان با یك عدد سیب زمینی متوسط یا ۲ عدد هویج پخته شده/ نان و نصف تخم مرغ پخته شده/ نان و پنیر و خیار/ یك پیاله شله زرد/ یك نعلبكی حلوا/ ۱۰ عدد پسته ریز و نرم شده همراه با یك فنجان آب میوه/۷ عدد بادام ریز و نرم شده با یك فنجان آب میوه/ نصف لیوان ماست با یك عدد خرما و یك تكه نان/ یك تكه نان با كمی كره و پنیرو…
كلاً همانطور كه گفته شد كودكان در این سن دوست دارند كه مواد غذایی را با دست خودشان بردارند. لذا در صورت امكان بهتر است كه غذای آنان شامل یك تكه گوشت یا حبوبات پخته شده همراه با یك نوع سبزی با برگ سبز یا زرد ( اسفناج ، كرفس و … كدو حلوایی ، هویج و …) به اضافه پلو یا نان یا سیب زمینی و هر روز همراه با یك میوه باشد . در غیراینصورت از همان برنامه غذایی روزانه خانواده مثل خورش سبزی یاخورش قیمه و… می توان با تغییراتی كه در آن داده می شود ( مثلاً با نمك و چاشنی كمتر) استفاده نمود.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده