کودک نوپا

● خصوصیات كودك نوپا
در سال دوم زندگی رشد فیزیكی یعنی افزایش قد و وزن كودك قدری كندتر از سال اول زندگی است ، یعنی حدود ۵/۲ كیلوگرم به وزن او و تقریباً ۱۲ سانتیمتر به طول قد كودك اضافه می شود ( قبل از یكسالگی حدود ۷ كیلوگرم به وزن تولد و حدود ۲۵ سانتیمتر به قدش اضافه شده بود. ) تكامل مغزی و حركتی در این فاصله زمانی زیاد است بطوریكه مغز كودك تا پایان ۲ سالگی سریع ترین دوران رشد خود را پشت سر می گذارد. فرم بدن او نیز نسبت به یكسالگی تغییر فاحشی پیدا می كند، و بسیاری از چربیهای بدن به ویژه در نواحی پشت، سرین و پاها از بین می روند و ماهیچه ها محكم تر و قوی تر شده و استخوان پاها كشیده تر می شود.
از نظر تكامل ، كودك در این سن راه می رود، كلماتی را بیان می كند، محیط اطراف خود را با دقت نظاره می نماید، كنجكاو بوده و مرتب در حال اكتشاف است و می خواهد چیزهای جدید را بشناسد . هر چند استقلال طلبی می كند ولی به مراقبت بیشتری برای جلوگیری از خطر نیاز دارد، دوست ندارد به او كمك كنند ولی نباید تنهایش گذاشت كارهایی می كند كه مورد توجه قرار گیرد و احساساتش را بهتر می فهماند. او به امنیت خانواده نیازمند است . بازی را دوست دارد و یاد می گیرد كه چگونه با دنیایی كه در آن زندگی می كند آشنا شود.
سرعت كسب و پیشرفت این تواناییها با ساختار ژنتیكی ، محیط زندگی، نوع تغذیه و عوامل عاطفی – روانی او ارتباط دارد.
رفتار تغذیه ای او هم تغییر می كند و در مورد نحوه غذا خوردنش دخالت و گاهی اوقات كمك می كند. گاهی غذا را در دهان نگه می دارد و آن را نمی بلعد ،‌ولی ممكن است برای خوردن همان غذا بعد از چند ساعت علاقه نشان دهد. در این زمان به تدریج یاد می گیرد كه چگونه می تواند از قاشق بطور نسبتاً صحیح استفاده كند به ویژه اگر خیلی گرسنه باشد. در گرفتن فنجان هم مهارت پیدا كرده ، آنرا با یك دست می گیرد و می تواند شیر و مایعات را از فنجان یا لیوان بنوشد.
● رشد كودك نوپا:
هر یك از كودكان یك تا دو ساله الگوی رشد خاص خود را دارند و نباید با الگوی رشد سایركودكان مقایسه شوند. در اشتها و رشد هر كودك نیز معمولاً نوساناتی مشاهده می شود یعنی گاهی از اشتها و رشد بیشتری برخوردارند و برخی اوقات اشتهای خوبی ندارند. بدیهی است اگر مادران از این تغییرات اشتها و رشد باخبر باشند نگرانی و یا جنگ و جدال در مورد غذا خوردن كودك بوجود نمی آید.
معمولاً متناسب با میزان رشد خوب كودكان و مراحل تكامل مناسب آنان نیاز به مواد مغذی نیز تغییر می كند و عواملی مانند حركت ، بازی، فعالیت و اندازه بدن كودك ، سوخت و ساز معمولی بدن ، وضع سلامت یا بیماری كودك همه به عنوان معیار نیازهای تغذیه ای او به شمار می روند. بنابراین مواد غذایی كه در اختیار كودك قرار می گیرد باید به گونه ای باشد كه موارد زیر را تامین نماید.
۱- سرعت رشد جسمی كودك ( افزایش اندازه اسكلت بدن نظیر استخوان، ماهیچه ها و غیره)
۲- رشد سریع مغز و افزایش تعداد سلول های آن
۳- تكامل سریع سیستم ایمنی كودك
۴- فعالیت فیزیكی
۵- ترمیم سریع بافتها و جبران آنچه كه در جریان بیماری از بین می رود.
مسلماً در سرعت رشد جسمی ، تامین انرژی لازم ، استفاده از پروتئین با ارزش بیولوژیك بالا (نظیر تخم مرغ) ، كلسیم ، فسفر ، پتاسیم ، روی ( با مصرف لبنیات و گوشت) و … بسیار موثر بوده و كمبود هر یك از آنها و یا سایر مواد مغذی لازم، می تواند بر روی روند رشد اثرگذاشته و حتی آنرا مختل نماید.
● كلیاتی در مورد انرژی و مواد مغذی مورد نیاز یك كودك ۱ تا ۲ ساله
در مورد میزان انرژی یا كالری دریافتی از مواد مغذی آنچه در كتابها به عنوان مقدار مورد نیاز روزانه توصیه می شود به عنوان یك راهنما است و چون این میزان از مواد غذایی، برای برنامه ریزی غذایی جمعی تدوین شده و ممكن است برای برخی از كودكان بسیار بیشتر از نیاز فیزیولوژیك آنان باشد لذا مقدار مورد نیاز برای فرد فرد كودكان باید بر اساس عواملی نظیر اشتها، اندازه جثه، میزان فعالیت و حتی نوع رابطه مادر با كودك پایه ریزی شود.
وزن به تنهایی نمی تواند معیار خوبی برای تعیین انرژی مورد نیاز و مقدار مواد غذایی دریافتی كودك باشد به ویژه در زمانهایی كه كودك رشد بیشتری دارد نظیر سال اول زندگی و یا بعدها در سالهای بلوغ، همچنین برای كودكانی كه زیر وزن استاندارد هستند یا آنهایی كه افزایش وزن دارند مقدار انرژی و غذای مورد نیاز متفاوت است. به هر حال می توان گفت معیار وزن فقط یك راهنما است.
در سال دوم زندگی همزمان با كاهش آهنگ رشد ، میزان نیاز به پروتئین و كالری بر اساس كیلوگرم وزن بدن نیز كاهش می یابد ولی باید به میزان دریافتی مواد مغذی دیگر مانند كلسیم، آهن، ویتامین C، ویتامین A، اسید فولیك و ویتامین B۶ توجه داشت .
كلسیم و آهن برای رشد كودك ضروری است بنابراین در صورتیكه برنامه غذایی كودك حاوی مقدار مناسبی از مواد غذایی نظیر لبنیات ( شیر و ماست و …) باشد كلسیم او تامین می شود. گوشت، حبوبات، نان ( غلات)، بعضی از سبزیها و میوه های تازه و خشك غنی از آهن هستند و می توانند نیازهای تغذیه ای كودك را از نظر آهن تامین كنند ولی هنوز هم باید آهن را به میزان ۱۵ میلی گرم در روز تا سن ۲ سالگی دریافت كنند كه معمولاً بصورت قطره یا شربت آهن ( قاشق ۵/۱ تا ۲cc)‌خواهد بود.
در برنامه غذایی روزانه كودك میوه و سبزی باید گنجانده شود تا كودك قسمتی از ویتامین های مورد نیاز خود را از این طریق هم دریافت كند. استفاده از قطره مولتی ویتامین در سال دوم زندگی ضروری است و در موارد زیر اهمیت این ضرورت چشمگیرتر است:
▪ كودكانی كه در سن یكسالگی از شیر مادر محروم می شوند.
▪ تماس كافی با نور خورشید ندارند.
▪ غذاهای گوشتی و پروتئینی كم می خورند و مصرف مستمر لبنیات جزو عادات غذایی خانواده نیست.
▪ كودكان كم اشتها و یا محروم از توجه و عطوفت خانواده كه به مقدار كافی منابع مهم ویتامین را دریافت نمی كنند.
▪ كودكانی كه بدغذا هستند یا به لبنیات علاقه نداشته و یا به آن حساسیت دارند.
● اشتهای كودكان ۱ تا ۲ ساله چگونه است؟
همانطور كه گفته شد اشتها در زمانهای مختلف متفاوت است و تحت تاثیر عوامل زیادی از جمله میزان رشد كودك قرار می گیرد بنابراین حتی در كودكانی كه در سال اول عمر اشتهای خوبی هم داشته اند در سال دوم زندگی به نظر می رسد كه كودك اشتهای سابق را ندارد و والدین می گویند كه اشتهای او كم شده است در صورتیكه این كاهش اشتها ناشی از كند شدن رشد در این سن نسبت به سال قبل است.
گرچه ممكن است بین كودكان از نظر نوع و میزان دریافت مواد غذایی اختلاف زیادی وجود داشته باشد و گاهی اوقات از یك وعده تا وعده دیگر و یا از یك روز به روز دیگر فرق كند ولی تحقیقات نشان داده است كه اكثر كودكان و حتی آنان كه مقدار مواد غذایی متغیری دریافت می كنند انرژی و مواد مغذی موردنیاز خود را از یك غذای متعادل به دست می آورند.
سایر عوامل مثل رفتار خانواده در زمینه دوست داشتن و یا دوست نداشتن غذا، عادتهای نادرست مربوط به غذا و تغذیه ،‌همه در سال اول و دوم زندگی كودك شكل گرفته و ادامه می یابند. در اینجا پدر و مادر بعنوان یك الگو نقش مهمی ایفا می كنند. جو روانی مثبت یا منفی كودك كه خانواده در زمان غذا خوردن او ایجاد می كنند می تواند ناشی از شرایط روانی و یا نحوه تغذیه و برخورد افراد خانواده با یكدیگر باشد.
عدم آگاهی و یا بی توجهی اعضای خانواده در مورد رفتارهای تغذیه ای كودك، همچنین محدودیت فرصت والدین بخصوص مادر، به ویژه اگر شاغل هم باشد می تواند در مشكلات تغذیه و كاهش اشتهای كودك موثر باشد و موجب شود كه كودك ۱ تا ۲ ساله بعضی از غذاهایی را كه قبلاً خوب می خورده دیگر نخورد. این بی علاقگی ممكن است یك تا دو هفته طول بكشد و گاه سالها باقی بماند.
از طرف دیگر كودكان در این سن استقلال خود رانشان می دهند و می خواهند كه خودشان غذا بخورند . هنوز هم دوست دارند ریخت و پاش كنند و از انگشتان خود برای برداشتن غذا استفاده نمایند كه این رفتار بخشی از مرحله تكاملی آنان است. كودكان ترجیح می دهند از غذاهایی استفاده كنند كه مستقیماً آنرا به دست بگیرند و یا در بشقابشان جستجو كرده و آنرا بردارند. بسیاری اوقات تمایل نشان دادن به خوردن بعضی از غذاها و یا علاقه نشان دادن به غذاهایی كه مناسب سنشان نیست و یا بازی كردن با غدا بیشتر به دلیل بازیگوشی و حس استقلال طلبی آنان است نه اینكه واقعاً به آن غذای خاص علاقه داشته و یا نسبت به بعضی غداهای دیگر بی علاقه باشند. بنابراین پدر و مادر باید سعی كنند علت اینگونه رفتارهای كودكان را شناسایی نموده و حتی المقدور از آنها پیشگیری كنند تا با مشكلات كمتری هنگام غذا خوردن او روبرو شوند.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده