در چه مواقعی و چگونه باید شیر مادر را دوشید؟

گاه اتفاق می افتد مادر مجبور شود شیر خود را بدوشد و بوسیله فنجان ، استكان ،‌قاشق ، قطره چكان ،‌سرنگ و یا حتی لوله به كودك بخوراند. از جمله :
الف) در مورد نوزاد نارس و یا بیماری كه در بیمارستان بستری است و از طریق لوله ،‌سرنگ ،‌فنجان و غیره تغذیه می شود.
ب)‌آن دسته از شیرخوارانی كه به دلیل نقایص جسمی لب و دهان و امثال آن قادر به مكیدن نیستند.
ج )‌مادری كه در خارج از منزل اشتغال داشته و به هیچ وجه امكان تغذیه مستقیم در ساعت كار برای او وجود ندارد.
د) برای جلوگیری از احتقان پستان یا در شرایط و موارد خاص و معدودی كه به دلیل بیماری مادر و یا كودك و یا هر علت دیگری مكیدن و تخلیه پستان توسط كودك برای مدتی مقدور نباشد.
● آمادگی اولیه برای دوشیدن شیر:
زمانی از روز را می توان برای دوشیدن شیر انتخاب كرد كه پستان پر از شیر باشد. در بیشتر مادران صبح ها پستان ها پرتر است ولی عملا در هر موقعس از روز می توان پستان ها را دوشید. برای مثال می توان بعد از هر وعده تغذیه شیرخوار ،‌شیر اضافی را دوشید و دخیره نمود.
‌بهتر است ۱۰ تا ۲۰ دقیقه قبل از شروع دوشیدن شیر،‌مادر كمی استراحت كند . یك لیوان شیر، آب میوه ، چای كم رنگ یا سوپ بخورد. مایعات گرم بیشتر از مایعات سرد به ترشح شیر كمك می كنند.
وسایلی كه برای دوشیدن شیر بكار می روند باید تمیز باشند. شیر مادر را می توان با دست یا وسیله مكانیكی مثل پمپ یا شیردوش های نوع دستی و یا برقی دوشید. این وسایل بعد از هر بار استفاده باید فورا شسته شوند. (شیر دوش های دستی خیلی مناسب نیستند و بهتر است حتی اامقدور مورد استفاده قرار نگیرند) دست ها را باید با آب و صابون ،‌ ولی پستان را فقط با آب ساده شستشوداد و از بكار بردن هر گونه كرم ، لوسیون ، روغن و ... پرهیز كرد.
موقع دوشیدن شیر،‌مادر باید در وضعیت راحتی باشد، بهتر است بنشیند و اگر ممكن است ،‌ پاها را كمی بالا بگذارد. محیط نیز باید ساكت و آرام باشد و به صدا درآمدن زنگ تلفن و یا زنگ منزل و سایر امور باعث قطع دوشیدن شیر نشود.
هنگام دوشیدن شیر،‌اگر مادر به كودكش فكر كند و یا تصور شیر دادن و در آغوش گرفتن او را داشته باشد به ترشح و جاری شدن شیر كمك می شود. كنار كودك نشستن و به او نگاه كردن نیز همین اثر را دارد.
برای بهتر جریان یافتن شیر ،‌توصیه می شود یك حوله گرم و مرطوب به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی پستان و نوك آن قرار داده شود . حمام كردن یا ماساژ دادن هم به این كار كمك می كند ،‌ بدین ترتیب كه :‌ یك دست زیر پستان و دست دیگر بالای آن قرار گیرد. با حركت یك یا هر دو دست هم زمان با هم از طرف قفسه سینه به نوك زیر پستان مچاری شیر لمس شده و شیر به طرف مخازن آن كه در زیر هاله پستان قرار دارند،‌جریان پیدا می كند.
● روش دوشیدن شیر
برای دوشیدن شیر با دست صورت می گیرد،‌دست باید طوری قرار گیرد كه ۲ انگشت زیر پستان و درست در لبه تحتانی هاله پستان قرار دارند، برای خروج شیر باید روی این قسمت فشار وارد شود نه به نوك یا خود پستان. زیرا فشار دادن نوك پستان نه تنها سبب جاری شدن شیر نمی شود ،‌ بلكه موجب ترك خوردگی ،‌سوزش و نازك شدن پوست نوك پستان هم می شود.
● بنابراین:‌
اگر دوشیدن شیر با دست صورت می گیرد،‌دست باید طوری قرار گیرد كه ۲ انگشت زیر پستان و درست در لبه تحتانی هاله پستان و شست در بالا و روی لبه فوقانی هاله واقع شود. آن گاه باید دست را به قفسه سینه تكیه داد و مطابق شكل زیر،‌اول پستان را به طرف قفسه سینه و سپس به جاو آورد تا شیر به آسانی خارج شود. با قرار دادن انگشتان در جهات مختلف هاله ، مجاری دیگر شیر هم تخلیه می شوند.
هنگام دوشیدن شیر با دست ،‌باید برای جمع آوری شیر از لیوان یا ظرف دهان گشاد ( كه قبلا جوشیده است ) استفاده نمود . گاهی لازم است لیوان تمیزی هم زیر پستان دیگر قرار داده شود تا قطره های شیری كه هم زمان با دوشیدن از پستان دوم ترشح می شود جمع آوری گردد.
برای دوشیدن شیر علاوه بر روش فوق كه ذكر شد،‌از شیردوش های برقی نیز می توان استفاده كرد.این نوع شیردوش ها كه اخیرا به بازار آمده اند،‌به صورت تكی یا دو تایی ( جهت دوشیدن همزمان پستان های مادر) در دسترس مادران قرار دارند و قابل استریل شدن درآب جوش بوده ،‌ با برق باطری كار می كنند.
قدرت مكش آنها بسیار مناسب است و بدون هیچگونه درد و ناراحتی مقدار بیشتری شیر را در زمان بسیار كمتری از پستان های مادر می دوشند و به هیچ عنوان با دست تماس ندارند،‌در نتیجه میزان آلودگی نیز در دوشیدن شیر به حداقل ممكن می رسد. این شیر دوش ها در منزل و یا محل كار مادران شاغل قابل استفاده هستند. لازم به ذكر است اكثر مادران رضایت خود را از كاربرد انواع شیردوش های الكتریكی ابراز نموده اند.
● شیر دوشیده شده مادر چگونه باید ذخیره و یا فریز كرد؟
ظرف های پلاستیكی برای جمع آوری و ذخیره شیر بهتر از ظرف های شیشه ای هستند، نه فقط به دلیل دیرتر شكستن ، بلكه به آن خاطر كه لكویست ها یا گلبولهای سفید موجود در شیر مادر به جدار ظرف شیشه ای می چسبند و خاصیت خود را از دست می دهند. لیوان و بطری كه برای دوشیدن و ذخیره كردن شیر مورد استفاده قرار می گیرند ،‌همیشه باید قبلا جوشانده شوند و پس از خنك شدن مورد استفاده قرار گیرند،‌شیر دوشیده شده را باید بلافاصله داخل یخچال و یا فریزر قرار داد.
شیر دوشیده شده در درجه حرارت اتاق به شرطی كه دور از آفتاب ،‌گرمای چراغ و یا شوفاژ باشد،‌حداكثر ۶ تا ۸ ساعت قابل استفاده است ولی باید توجه داشت ،‌شیری كه در درجه حرارت اتاق نگهداری شده باشد دیگر قابل فریز كردن نیست .. شیر دوشیده شده را می توان تا ۴۸ ساعت در بخچال نگهداری نمود و یا ظرف ۳۰ دقیقه اول در یخچال گذاشت ،‌ سپس فریز كرد. ظرفی كه برای فریزر كردن به كار می رود باید فقط تا سه چهارم از شیر پر شود تا جای یخ زدن نیز داشته باشد. بهتر است روی ظرف ،‌تاریخ دوشیدن شیر هم ثبت شود تا در هر بار استفاده ، اول شیرهای قدیمی تر مصرف گردد. در صورتی كه شیر مادر در قسمت جایخی یخچال نگهداری شود، تا دو هفته و در فریزرهای معمولی‌( ۱۸ – درجه ) تا ۳ ماه و درفریزرهای صنعتی (‌۳۲ – درجه سانتی گراد) تا ۶ ماه قابل استفاده است .
● شیر فریزشده را چگونه باید ذوب كرد؟
برای مصرف شیر دوشیده شده منجمد،‌هرگز ظرف محتوی شیر را نباید مستقیم بر روی اجاق قرار داد، بلكه باید آن را در مدت نیم تا یك ساعت به درجه حرارت بدن رساند. (‌با چكاندن یك قطره شیر روی ساعد،‌حرارت مناسب را می توان تشخیص داد.
الف ) ‌ظرف محتوی شیر فریزشده را در ظرف آب ولرم گذاشته و نكان داد تا كم كم یخ آن باز شده و یا این كه ،
ب )‌ ظرف محتوی شیر را در قابلمه ای كه مقداری آب داد قرار داد و قابلمه را روی اجاق گذاشت.
گرم كردن سریع شیر در روی اجاق یا فر یا ماكروویو باعث می شود كه ویتامین های آن به سرعت تخریب شده و پروتئین های آن نیز تغییر یابد ، شیر منجمد شده ای كه ذوب و گرم شده ظرف نیم تا یك ساعت باید مصرف شود و هرگز نباید شیر ذوب شده را دوبار فریز نمود.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده