مزایای تغذیه با شیر مادر

● مزایای شیر مادر را از چهار جنبه می توان مورد بررسی قرار داد:
▪ مزایای مربوط به كودك
▪ مزایای مربوط به مادر
▪ مزایای اقتصادی – اجتماعی شیر مادر
▪ مزایای شیر مادر در حفاظت از محیط زیست
● مزایای مربوط به کودک
شیر مادر از لحظه اول تولد تا پایان ۶ ماهگی می تواند به تنهایی ، تمام نیازهای غذایی شیرخوار را كه برای رشد طبیعی او لازم است، تامین نماید. حتی در چند روز اول تولد كه هنوز جریان عادی شیر برقرار نیست، نوزاد نیاز به غذا یا آشامیدنی دیگر نداشته و همان مقدار شیر برای رشد طبیعی او كافی است ولی باید توجه داشت كه میكدن های مكرر پستان توسط نوزاد در افزایش تولید شیر بسیار موثر خواهد بود.
آغوز (‌كلستروم یا ماك) یا شیر روزهای اول، زرد رنگ و غلیط و بسیار مغذی و حاوی مواد مفید و ارزنده ای است كه به منزله اولین و مهم ترن اقدام ایمن سازی برای حفاظت كودك بر ضد بیماری های عفونی است.
سلول های زنده و عوامل مختلف ضد میكروبی موجود در شیر مادر ( كه با غلظت بیشتر در آغوز وجود دارند) می توانند باكتریها، ویروسها و انگلها را از بین ببرند و در نتیجه احتمال ابتلای شیرخوار ر ا به بسیاری از عفونت ها ، بخصوص عفونت های گوارشی و تنفسی و گوش میانی كاهش دهند. حتی در صورت ابتلا به بیماری شدت و احتمال مرگ ومیر ناشی از آن در شیرخواری كه از شیر مادر تغذیه می كند به مراتب كمتر از سایر شیرخواران است.
میزان ابتلاء به آسم، اگزما و انواع آلرژی در شیرخوارانی كه از شیر مادر استفاده می كنند، بسیار كمتر است. از این رو درخانواده هایی كه یكی از اعضاء بخصوص پدر و مادر مبتلا به نوعی بیماری آلرژیك هستند تغذیه با شیر مادر باید تغذیه انتخابی باشد زیرا استفاده از هر نوع شیر دیگر، زیان آور و زمینه ساز ایجاد آلرژی در دوران بعدی زندگی خواهد بود.
در شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می كنند به علت متابولیسم بهتر كلسترول مشكل افزایش كلسترول در بزرگسالی و احتمال ابتلاء به بیماریهای قلبی عروقی ، كمتر است.
چربی و پروتئین شیر مادر بهتر از دیگر انواع شیر ها و هضم و جذب می شود به همین دلیل ، دل دردهای قولنجی ،‌ جمع شدن گاز ،‌ استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین در این شیرخواران كمتر مشاهده می شود.
با گذشت زمان، تركیب شیر مادر متناسب با نیاز رشدی شیرخوار تغذیه پیدا می كند. چربی شیر مادر در شروع هر بار شیردهی كمتراست و سپس میزان آن به تدریجی بیشتر می شود. این تغییرات كمك بزرگی به سیر نگه داشتن شیر خوار و وزن گیری او می كند.
به سبب وجود چربی بیشتر در شیر انتهایی هر بار شیر دهی ،‌ شیر خوار بطور كامل سیر شده ،‌پرخوری نمی كند و در نتیجه كمتر چاق می شود. چاقی این دوران در شیرخوارانی كه به طور مصنوعی تغذیه می شوند، زمینه ساز عوارض قلبی ، عروقی ، موضعی و بیماری قند در بزرگسالی است .
به علت عدم وجود آب كافی در شیر مادر بخصوص ابتدای شیر، تشنگی شیرخوار برطرف و اشتهای او نیز تحریك می شود نیازی به دادن آب یا آب قند در ۶ ماه اول و قبل از شروع غذای كمكی حتی در مناطق بسیار گرم و خشك نیست . در این مناطق به جای دادن آب می توان وعده های شیردهی را افزایش داد.
با مكیدن مكرر پستان مادر، ارضا غزیزه مكیدن و احساس سیری ، همزمان با هم در شیرخوار وجود می آید در صورتی كه با مكیدن سر شیشه ، تنها معده كودك پر شده و غریزه مكیدن ارضاء نمی گردد.
شیرخواران بیمار به دلیل داشتن اشتهای كمتر،‌ به یك ماده سهل الهضم و مغذی مانند شیر نیازمندند . در زمان بیماری با وجود كاهش میزان اشتهای كودكان ، اشتهای آنان نسبت به شیر مادر معمولا همانند قبل خواهد بود.
شیر مادر به تنهایی تا یك سوم انرژی و مواد مغذی مورد نیاز كودك در سال دوم زندگی را تامین می كند، پس بهتر است تا پایان ۲ سالگی از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده شود.
میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به اندازه های است كه به كلیه های هنوز كامل نشده نوزاد صدمه ای وارد نمی كند.
شیر مادر پاكیزه ،‌ دارای درجه حرارت مناسب ، عاری از آلودگی میكروبی و همه جا در دسترس شیرخوارمی باشد.
تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر و فرزند را افزایش می دهد. تماس و توجه مادر به شیرخوار در هنگام شیر دادن اثر مطلوبی بر رشد روانی و عاطفی شیرخوار دارد تا حدی كه كودكان تغذیه شده با شیر مادر در دوران بلوغ از امنیت روانی بیشتری برخوردارند.
به نوزاد نارس و كم وزنی كه قادر به مكیدن پستان مادر نیست ،‌باید شیر دوشیده شده مادرش ، بویژه آغوز را با قطره چكان ، قاشق چایخوری و یا حتی از طریق لوله معده خوراند. این امر به دلیل ویژگی های خاص موجود در شیر مادرانی كه نوزاد نارس به دنیا می آورند منجر به پیشگیری از بروز بسیاری از بیماریهای عفونی و مرگ و میر ناشی از آن كه در نوزادان نارس شایع است ، می شود.
تماس پوستی مادر و نوزاد در گرم نگه داشتن و بهبود رشد و تكامل نوزادان نارس و بیمار نقش حیاتی داد.
شیرخوار، كلسیم شیر مادر را به سبب نسبت متناسب كلسیم و فسفر آن بهتر از شیر مصنوعی جذب می كند بنابراین كمبود كلسیم در شیرخواران كمتر گزارش شده است.
به دلیل وجود عواملی مانند لاكتوفرین و اسیدیته بیشتر شیر مادر،‌جذب آهن آن در مقایسه با شیر مصنوعی به مراتب بهتر صورت می گیرد و در شیرخواران سالم كه در زمان مقرر متولد شده اند،‌ نیازی به دادن قطره آهن تا زمان شروع تغذیه كمكی نیست .
اسهال در این شیرخواران به مراتب كمتر است و نیز به سبب نوع مدفوع ، سوختگی ناحیه تناسلی و باسن كمتر دیده می شود.
چون تعداد دفعات ابتلاء‌ به بیماری در شیرخوارانی كه با شیر مادر تغذیه می شوند كمتر است ،‌ نیاز به بستری شدن آنان در بیمارستان و در نتیجه جدایی از مادر نیز كمتر خواهد بود.
شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می كنند كمتر دچار مشكلات دندانی ناشی از پستانك و تغذیه مصنوعی و پوسیدگی دندانها می شوند.
بهره هوشی شیرخوارانی كه با شیر مادر تغذیه می شوند بالاتر از شیرخوارانی است كه بصورت مصنوعی تغذیه می شوند.
● مزایای مربوط به مادر
جمع شدن و برگشتن رحم به اندازه طبیعی در مادرانی كه به نوزادشان شیر می دهند،‌ سریع تر انجام می گیرد. برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع شدن عادت ماهانه به دلیل تداوم شیردهی ،‌ باعث جلوگیری از كم خونی مادر می شود. تغذیه انحصاری و مكرر شیرخوار با شیر مادر در شبانه روز ،‌عادت ماهیانه مادر و امكان تخمك گذاری وی را به تعویق انداخته و احتمال حاملگی های زودرس را كاهش می دهد. استفاده از شیر كمكی و یا سایر مواد غذایی قبل از پایان ۶ ماهگی و مصرف آب یا آب قند و حتی پستانك می تواند به این ویژگی مادر لطمه بزند.
مادرانی كه به فرزندشان شیر می دهند چون از چربی ذخیره شده دوران باراداری،‌برای ساختن شیر استفاده می كنند‌، زودتر وزن اضافی خود را از دست می دهند و پستان ها و اندامشان نیز به همین دلیل زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می گردد.
احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان ،‌ شكستگی لگن ،‌ پوكی استخوان ، دیابت و مولتیپل ،‌اسكلر.وپیس در زنانی كه خود به فرزندانشان شیر می دهند كمتر است .
تماسهای مكرر كودك با بدن مادر در جریان شیردهی ،‌موجب احساس آرامش مادر شده و رضایت حاصل از این تماس ،‌ بخصوص در مادران سزارین شده ، سبب بهتر شدن وضع روحی و عاطفی مادر می گردد.
به دلیل ترشح هورمون مخصوص در مادرانی كه خود فرزندانشان را شیر می دهند اینگونه مادران ، از امنیت خاطر و شادابی بیشتری برخوردار بوده و كمتر افسرده می شوند.
● مزایای اقتصادی – اجتماعی شیر مادر
با توجه به افزایش نیاز غذایی شیر مادر در طول دوران شیردهی تغذیه كودك با شیر مادر از هر شیوه دیگر تغذیه به مراتب ارزان تر است. به عبارت دیگر ،‌ هزینه خرید شیر مصنوعی برای شیرخواران محروم از شیر مادر چندین برابر میزان هزینه ای است كه مادر برای تغذیه صحیح خود و شیردهی موفق نیاز دارد.
كودكانی كه با شیر مادر تغذیه می شوند، بدلیل كمتر بیمار شدن ، هزینه درمان كمتری نیز به خانواده تحمیل می كنند.
در بیمارستانهایی كه از شیوه مراقبت هم اتاقی مادر و نوزاد استفاده می شود،‌ میزان بروز عفونت و همه گیر شدن آن در بین نوزادان به مراتب كمتر است و طبق محاسبات دقیق ،‌هزینه بیمارستانها و نیروی انسانی مورد نیاز كاهش می یابد.
تغذیه شیر خوار با شیرمادر علاوه بر كمك به رشد و تكامل مناسب نسل آینده ،‌از خروج مقادیر هنگفتی ارز به حارج از كشور برای ورود شیر مصنوعی (‌شیر خشك ) نیز جلوگیری نموده و ازاین طریق باعث توسعه اقتصادی كشور می گردد.
سلامت هر جامه با بهبود وضع تغذیه ، رشد كودكان،‌پیشگیری از بیماریهای عفونی ،‌تنظیم خانواده و كنترل جمعیت ارتباط مستقیم دارد. تغذیه با شیر مادر به تنهایی همه این امكانات را با روشی اقتصادی و آسان میسر می سازد.
● مزایای شیر مادر در حفاظت از محیط زیست
شیر مادر به حفاظت از محیط زیست كمك می كند. برخلاف شیر مادر كه نه هزینه بر بوده و نه آلودگی زیستی ایجاد می نماید، شیر خشك نیازمند بسته بندی (‌ قوطی، كاغذ‌، كارتن )‌و مصرف آن احتیاج تهیه آب سالم و مواد شوینده و همچنین بطری و پستانك است كه این مواد علاوه بر تحمیل مالی به خانواده و جامعه ، بعنوان مواد غیر قابل برگشت به طبیعت هم ایجاد مشكل می نمایند. تولید شیر مصنوعی نیزكه طی مراحل مختلفی در كارخانه انجام می شود،‌ سبب آلودگی هوا و صرف منابع طبیعی برای ایجاد سوخت مورد نیاز می گردد.

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده