خلیج فارس در گذرگاه تاریخ

در عصر حاضر كه اغراض سیاسی جعل تاریخ را نیز برای تحقق خواسته های نامورد با اباحه گری ترویج می كند، هر پژوهشگر راستین و بی غرضی می تواند بدون صعوبت و دشواری از متون باستانی تا تاریخ معاصر و زمان حاضر آنگاه كه نوبت سخن به نام گستره آبی جنوبی ایران می رسد تلألو نام خلیج فارس را شاهد باشد كه به مثابه افشاگر ماهیت و منشأ اسامی مجعول پرتوافشانی می كند.
یازدهم اردیبهشت ماه مصادف با «روز ملی خلیج فارس» است تا این روز مناسبی باشد برای تمركز اذهان ایرانیان كه نه تنها در سرزمین مادری بلكه در همه واحدهای جغرافیایی محل زیست خود در گستره ای به وسعت سراسر گیتی به پاسداشت نمادی از غرور ملی و افتخار میهنی خود روی آورند. غرور و افتخاری كه به یمن و تبرك تأثیر ژرف باورهای عمیق الهی و دینی ارزشی مضاعف یافته است و در این روز با سرفرازی و نازش به وجود فسونبار پهنه آبی جنوب ایران به نام «فارس» شگون یافته و متجلی می شود.این گستره نیلگون كه زمانی به تمامی در درون قلمرو ایرانیان قرار داشت و از دیرینه روزگاران دریای فارس خوانده شده است تنها یك واژه ساده نیست بلكه یك «مفهوم» نهادینه شده است كه عصری چند هزار ساله به قدمت آغاز نگارش تاریخ مكتوب بشر از عهد باستان دارد. همه می دانیم كه «مفاهیم» در یك شبانه روز شكل می گیرند و خلق الساعه نیستند بلكه از روندی طولانی توأم با رنج و امید، واقعیت و رؤیا و اندیشه و عمل حاصل می آیند و نهادینه می شوند. خلیج فارس و نام ابدی آن نیز یادآور حضور و نقش برجسته و ویژه اجداد آزادكام ایرانیان است كه نام این پهنه آبی را به خاطر جایگاه استوار و تحسین برانگیز خود در عهد باستان و در روزگار اسرارآمیز كهن در تاریخ هستی بشر حتی متون مذهبی ملكه اذهان كردند و خلیج و نام بامسمای آن آنچنان آسمان فرسا شد كه برخی مورخان اسلامی نام خلیج فارس را از منشأ الهی و ملهم از اسما آسمانی دانسته اند.
●نام خلیج فارس
در عصر حاضر كه اغراض سیاسی جعل تاریخ را نیز برای تحقق خواسته های نامورد با اباحه گری ترویج می كند، هر پژوهشگر راستین و بی غرضی می تواند بدون صعوبت و دشواری از متون باستانی تا تاریخ معاصر و زمان حاضر آنگاه كه نوبت سخن به نام گستره آبی جنوبی ایران می رسد تلألو نام خلیج فارس را شاهد باشد كه به مثابه افشاگر ماهیت و منشأ اسامی مجعول پرتوافشانی می كند و ماهیت اهداف مغرضانه ای را برملا می سازد كه در خدمت، سیاست پیشگانی قرار می گیرد كه وحدت میان مسلمانان را برنمی تابند و با تمسك به هر وسیله ای حتی اگر از درونمایه لازم نیز تهی باشد به منظور صیانت از تخت و كیان خود امت اسلامی را به واگرایی تحریك و تحریض می كنند تا آنجا كه عدم تجانس و هنجارستیزی حامیان فرامنطقه ای بر اشتراكات فرهنگی، دینی و مذهبی همسایگان هم كیش تفوق یابد.
در سده نوینی كه عصر انقلاب اطلاعاتی خوانده اند، «غربال كردن اطلاعات و صدور آن» از مهم ترین ابزارها برای القای اندیشه طراحان «نظم نوین جهانی» محسوب می گردد به ویژه با لحاظ این مهم كه گسترده ترین و تأثیرگذارترین شبكه های رسانه ای، دیداری، شنیداری و نوشتاری در تملك و اختیار دنیای غرب و صهیونیست های مولود آنان قرار دارد كه بی محابا فرهنگ ستیزی مغایر با منافع خود را هدف قرار داده اند و هر آینه كه مقتضی بدانند برای تأمین آنچه كه مطلوب نظرشان است و تضمین حیات شبكه های غول آسا و قدرتمند مالی و سیاسی حكم می رانند و سپس در زمان مناسب به اشاره پدرخوانده، عوامل شهرت طلب جعل تاریخ را قبیح نمی دانند و باز هم داستان «خلیج عربی» و «جزایر عربی اشغال شده» در نفیر كهنه و منسوخ پیشین دمیده می شود. در دو قرن اخیر به تاریخ خلیج فارس می توان به عنوان برآیندی از رابطه سه دایره هم مركز شامل مردم و دولت ها نگاه كرد. این دایره ها در نخستین حلقه خود شامل مردمی بود كه كرانه های خلیج فارس محل زیست آنان بود، قدرت های منطقه ای كه شامل ایران، عربستان و عراق بودند در حلقه میانی جای می گرفتند. این قدرت ها كه كرانه های خلیج فارس را اختیار داشتند هر یك داعیه سیادت بر خلیج فارس را در داشتند و چنین هدفی را سرلوحه برنامه ها و شعارهای خود قرار داده بودند اما حلقه بیرونی از آن قدرت های فرامنطقه ای بود كه منافع ملی فرامنطقه ای آنها سبب دلبستگی شان به خلیج فارس شده بود و به شكلی منظم یا متناوب در این پهنه آبی حضور خود را به رخ می كشیدند. حلقه اخیر را كه می توان قدرت های بین المللی در مقاطع مختلفی از تاریخ دو قرن پیش نامید كه در این میان به ویژه حضور امپراتوری عثمانی، بریتانیا، روسیه و سرانجام آمریكا از بقیه پررنگ تر و تأثیرگذارتر بود.
تحركات و تحولات مركز گریز این دایره ها و مدارهای قدرت در آن پروسه پرفراز و نشیب و رابطه پیچیده و معادله ای چند مجهولی را پدید می آورد كه به بی ثباتی دامن می زد و درونمایه تحولات خلیج فارس بود اما شاخص ترین ویژگی های این رابطه محورهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربرمی گرفت.
محور سیاسی به دعاوی اقتدار سیاسی و مفاهیم استراتژیك پیوندهای سیاسی مربوط می شود. محور اقتصادی از مسیر دریایی مهمی حكایت می كرد كه بستر و زمینه ارتباط تجاری و اقتصادی و راه های آبی بود اما از لحاظ اجتماعی دین اسلام حلقه شاخصی بود كه دست بالاتر را در این همهمه داشت چرا كه تقریباً جملگی ساكنان كرانه های دوسوی خلیج فارس پیرو اسلام بودند و بخشی از جهان بزرگ تر اسلام را تشكیل می داد و در مقاطع حساس نقشی عمده و اساسی ایفا می كرد به این معنا كه اختلافاتی مانند تضاد بین سنی و شیعه و اباضی و وهابی در بین ساكنان كرانه های خلیج فارس هم گسستگی ایجاد می كرد و هم اینكه به گونه شگفت آوری سبب پیوند كشورهای منطقه می شد. با لحاظ این متمم بود كه عثمانی ها و در مقطعی مصریان اگرچه بیگانه بودند اما از مشروعیت دینی خود سود می جستند. بنابراین دولت های اروپایی دین اسلام را به مثابه رادع و مانعی برای برقراری ارتباط نزدیك با مردم خلیج فارس ارزیابی می كردند و به تعبیری آن را تهدیدی بالقوه اما جدی می پنداشتند و از «پان اسلامیسم» اوج گرفته و پیامدهای مترتب بر آن بیمناك بودند.
به هر روی اروپاییان هر چقدر هم كه در خلیج فارس سابقه حضور داشتند باز هم از دیدگاه ساكنان اجنبی بودند و اگرچه هنجارها و ارزش های ساكنان خلیج فارس به مذاق آنها خوش نمی آمد اما دست بردن و تغییر در این حریم ممنوعه را خطرناك و غیرقابل پیش بینی تلقی می كردند.
به این ترتیب اروپاییان هرگز دیدگاه مثبتی به دین اسلام و پیروان آن نداشتند و میسیونرهای مذهبی آنها هیچ گاه موفق نشدند این منطقه را جولانگاه تبلیغ عقاید خود كنند و به همین علت به فعالیت در آب های خلیج فارس بسنده كردند و هرگز در پی تغییر هویت ساكنان كرانه ها برنیامدند.
برای بررسی بیشتر پیرامون خلیج فارس و به ویژه نام آن ناگزیر هستیم كه هرچند به طور مجمل از تاریخی آغاز كنیم كه در صفحات و سطور آن نام خلیج فارس مضبوط شده باشد و این تاریخ درست از همانجا شروع می شود كه تاریخ هستی بشر به رشته تحریر در می آید و این واقعیت مطبوع و دلپذیر را اثبات می كند كه خلیج فارس از آغاز نگارش تاریخ مكتوب بشر از تأثیرگذارترین مناطق گیتی بوده است.
●نگاهی گذرا به پیشینه نام خلیج فارس
از روزگار یونانیان كهن كه پیش از میلاد مسیح آغازگر مطالعه نوین جغرافیا بودند و با استناد به مكتوبات «استرابو» كه پدر جغرافی لقب یافته تا پس از اسلام و آثار ابوریحان بیرونی و ابن فقیه هیچگونه تشكیكی در نام خلیج فارس ملاحظه نمی شود و همگان كه نام بردن از همه آنان مستلزم نگارش صفحات بسیار است آن را به نام راستین خود خوانده اند.
در اعصار بعدی تنها به ذكر یك نمونه اكتفا می شود كه به گواهی جرجی زیدان مورخ نامی عرب در كتاب تاریخ تمدن اسلامی كاربرد عبارت خلیج فارس در میان مورخان و جغرافیدانان از قرن سوم هجری و پسان تر عمومیت داشته اما طرفه اینكه المنجد معروف ترین دایرهٔ المعارف دنیای عرب از همان نخستین چاپ خود همیشه از نام خلیج فارس استفاده كرده است.
حتی سیاستمداران واقع بین و بدون غرض عرب هم دلیلی برای جعل تاریخ و ابداع اسامی ساختگی نمی دیدند آنچنان كه دكتر محمد نوفل معاون دبیر كل اتحادیه عرب در كنفرانس حقوق بشر تهران در سال ???? در حضور خبرنگاران پیرامون نام خلیج فارس گفت: «من كوشش هایی را كه برای تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربی صورت می گیرد تمسخر می كنم و این كوشش ها را بی نتیجه می دانم و محكوم می كنم».در واقع این سرهنگ عبدالكریم قاسم بود كه پس از كودتا و قبضه قدرت در عراق به سال ???? از گرد راه نرسیده رؤیای رهبری جهان عرب وسوسه اش كرد و «دشمن تراشی برای تحریك احساسات ناسیونالیستی» را دستمایه مناسبی برای آرزوهای خود تلقی كرد و هم او بود كه برای نخستین بار نام جعلی «خلیج عربی» را بر زبان راند.
وی امید داشت توجه و تمركز اعراب را كه تحت تأثیر نفوذ كاریزماتیك جمال عبدالناصر مقابله با اسرائیل دغدغه ذهنی شان شده بود، به سوی خلیج فارس و دشمن تازه ای به نام ایران جلب كند و اینكه عراق به عنوان به اصطلاح خط مقدم جبهه اعراب در برابر آن ایستاده است، قاسم در رسیدن به رؤیاهای جاه طلبانه اش شكست خورد و بی آنكه فراخوان او از مرزهای كشورش فراتر رود در كودتایی دیگر به قتل رسید و كودتاگران بدن مثله شده اش را در خیابان های بغداد چرخاندند.
اما از عبدالناصر بعید بود كه در كنار تلاش برای نمایانگر ساختن صداقت خود به عنوان زمامداری كه دشمن اصلی صهیونیست ها است و «پان عربیسم» ابداعی خود را جانمایه جد و جهد برای رهبری دنیای عرب قرار داده است نام ساختگی خلیج عربی را سر دهد و فراموش كند كه در سرآغاز حركت خود برای نشستن بر اریكه سمبلیك رهبری جهان عرب حدود و ثغور جغرافیای دنیای عرب را «من المحیط الاطلسی الی الخلیج الفارسی» (از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس) تعریف كرده بود.
●انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق
سرنگونی شاه و پیروزی انقلابیون، پژواك انقلاب اسلامی را در كرانه های خلیج فارس طنین افكند و آنها ضمن اینكه از سرنگونی شاه خرسند بودند از بیم تأثیر انقلاب اسلامی در فراسوی مرزهای ایران چه در ساحت ایدئولوژیكی یا بعد سیاسی بیمناك شدند و برای حفظ كیان خود به زیر چتر آمریكا خزیدند و بیشتر چالش با حوزه نفوذ ایران را رویه خود ساختند.
در مورد جنگ تحمیلی عراق بر ایران متأسفانه باید پذیرفت كه صدام در آن زمان در نمایاندن این جنگ به عنوان شكاف بزرگ ایدئولوژیك و سیاسی میان اكثر اعراب و ایران بسیار موفق بود. شماری از كشورهای جنوب خلیج فارس این جنگ را به عنوان مظهر بیم و هراس و نگرانی های خود ارزیابی كردند. رخدادهای خشونت بار در برخی شهرهای این كشورها و ادامه مالكیت ایران بر جزایر سه گانه ایرانی در خلیج فارس نیز عواملی بودند كه سبب شدند برخی اعراب حاشیه خلیج فارس هرگونه اقدام ایران را بدون توجه به انگیزه و هدف آن به زعم خود تهدید علیه امنیت كشورشان تلقی كنند.با توجه به گستره برتر جغرافیایی و جمعیتی ایران كه با كشورهای جنوب خلیج فارس قابل قیاس نیست و میراث فرهنگی و تاریخی گذشته ایران طبیعی است كه ایفای نقش مسلط در خلیج فارس از سوی تهران به ویژه در زمانی كه قدرت های بیگانه فرامنطقه ای در آن حضور چشمگیر دارند كاملاً منصفانه و بجا به نظر برسد همچنین ایران حق دارد این پرسش منطقی را مطرح سازد چرا در حالی كه آنها برتری منطقه ای شاه وابسته به غرب و عامل آمریكا را پذیرفته بودند همین حق را بر ج.ا مقتدر روا نمی دانند؟ نمی توان این پندار واهی را واقعی انگاشت كه در جمهوری اسلامی ایران نسبت به رژیم شاه تمایل كمتری برای حفظ تمامیت ارضی كشور دارد.
این در حالی است كه ج.ا حمایت فراوان كشورهای جنوب خلیج فارس از عراق را كه تجاوز مستقیم به ایران محسوب می گردید، با بزرگ منشی به چماقی برای كوبیدن بر سر آنها تبدیل نكرد اما آیا همكاری و پیوندهای نزدیك، تنگاتنگ و گاه غیرقابل باور نظامی كشورهای جنوب خلیج فارس با آمریكا كه خصمانه به عناد و كین توزی خود علیه انقلاب اسلامی ادامه می دهد، موجه و دوستانه تلقی می شود؟ چه كسی است كه درك نكند حضور گسترده و غیرقابل توجیه هزاران نظامی و ناوگان دریایی آمریكا در منطقه تهدید مستقیم امنیت ایران محسوب نمی گردد. با این وجود ج.ا ایران كه پشتگرمی و حمایت ملت را كارآمدتر و مطلوب تر از حمایت نیروی نظامی بیگانگان می داند به جای انتقام و گروكشی، رویه اعتمادسازی را در رأس سیاست خارجی خود قرار داده و به انحای مختلف به همسایگان جنوبی خلیج نشان داده است كه تنها در سایه اطمینان و اعتماد متقابل و همكاری منطقه ای حفظ امنیت خلیج فارس میسر و مقدور است و نكوهش دیگران برای فرافكنی معضلات داخلی راه حل مناسبی برای همزیستی مسالمت آمیز محسوب نمی گردد.
●امنیت جریان انرژی، بهانه و دستاویز غرب
در مجموع با توجه به عوامل جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و استراتژیك كه وجه اشتراك همه كشورهای خلیج فارس است بهترین ساختار برای امنیت منطقه، سیستمی است كه بدون حضور هیچ یك از قدرت های غیركرانه ای و با مشاركت همه كشورهای منطقه مشكول گردد. یك عامل عمده كه دستاویز بیگانگان برای توجیه حضورشان در منطقه است یعنی حفظ امنیت و تداوم جریان انرژی به دنیای صنعتی نیز با خردورزی و تعامل طرفین ذینفع توجیه هر نگرانی و دغدغه ای را بی مورد می سازد. این عامل عمده شناختن منافع مصرف كنندگان اصلی نفت در منطقه است و این منافع نمی تواند جز با تضمین ادامه مسالمت آمیز انرژی اعم از نفت و گاز از منطقه تأمین شود و رابطه بین خریداران و فروشندگان نفت هم نمی تواند جز از راه مقتضیات بازارهای بین المللی انرژی به نظم درآید.
ج.ا ثابت كرده است كه در بحرانی ترین شرایط و در بحبوحه جنگ تحمیلی، تجاوز و اشغال سكوهای نفتی توسط آمریكا و سخت ترین وضعیت، امنیت صدور نفت از خلیج فارس و گلوگاه حیاتی آن تنگه هرمز را تأمین كرده و هرگز احساسات را در اندیشه سیاسی خود دخیل نساخته است.
ما امروز در نخستین دهه هزاره نوین هستیم كه موج جهانی شدن و انقلاب دیجیتال كه رهاورد آن بوده، به سراسر جهان تسری یافته، مرزهای سیاسی را درنوردیده و روابط بین الملل را بازتعریف كرده است. اگر كشورهای عرب همسایه در خلیج فارس همراه با ایران با كارت های خود به درستی بازی كنند در خلیج فارس دارای پیش نیازهای لازم برای سواری بر موج جهانی شدن و ایستادگی در برابر چالش های انقلاب دیجیتالی هستیم، اصرار و الحاح بر مواضع سنتی و منسوخ گذشته با واقعیات عصر حاضر همخوانی ندارد و خلیج فارس را به جولانگاه همیشگی میهمانان ناخوانده تبدیل می كند.

نویسنده :حمید اسماعیلی
منبع: http://www.mydocuments.ir/

منبع : خبرگزاری فارس