لغو امتیاز تنباکو به فتوای آیت اله میرزا حسن شیرازی ۱۲۷۰هجری شمسی

در تاریخ ۱۲ شعبان ۱۳۰۶ ه مطابق با ۱۸۸۹ م ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه سلسله قاجاریه در پی سفر سوم خود به انگلستان به علت کسری بودجه سفر (بخاطر ولخرجیهای فراوان) تصمیم می گیرد امتیازی در زمینه كشت، توزیع و فروش توتون و تنباكو به یك نفر انگلیسی به نام «ماژور تالبوت» واگذار می نماید.
شخص امتیاز گیرنده از مشاوران و نزدیكان نخست وزیر انگلستان بود. او با دادن رشوه هایی به درباریان از جمله امین سلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات، در مقابل ۲۵ هزار لیره جلب می كند. طبق قراداد یاد شده، شركت طرف قرارداد (كمپانی رژی) باید سالانه ۱۵ هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می كرد در عوض كشت و فروش توتون و تنباكو را در انحصار خود می گرفت ...... بعد از انعقاد قراداد كاركنان شركت انگلیسی وارد ایران شدند و در شهرها پراكنده گردیدند كه با مخالفت شدید مردم شهرهای شیراز، تبریز، اصفهان و تهران مواجه شدند.
● تأثیر روشنفكران آن دوران
سید جمال الدین اسدآبادی عمدتاً او را اولین مصلح و احیاگر دینی در سال اخیر می دادند با درك عمیق وضیعت آن دوران با ارسال نامه ای به مرحوم میرزای شیرازی فقیه نامور دوران، از او برای ریشه كن كردن این واقعه ننگین یاری می طلبد او پس از بیان مقداری از مشكلات و وضعیت مردم و نیز بی كفایتی حاكمان ایران می نویسد: پادشاه ایران سست عنصر گشته ........ در مجمع عمومی به پیامبران بد می گوید ........
آنچه به زیان مسلمانان انجام داده این است كه قسمت عمده كشور و درآمد آن را به دشمنان دین فروخته. پیشوای دین ! پرتو درخشان انوار ائمه ، پایه تخت دیانت و زبان گویای شریعت است ، تو وارث پیامبرانی .در اینجا می بینیم كه سید جمال الدین اسد آبادی چگونه نقش میرزای شیرازی را به عنوان ادامه دهنده راه انبیا مشخص می كند که همان ولایت فقیه عالم فقیه بر جامعه است . حضرت آیت الله حاج میرزا محمد حسن بن میرزا محمود بن اسماعیل حسینی شیرازی از علمای عالیقدر شیعه می باشد. در شرح احوال این عالم ربانی ، مرجع شجاع ، آگاه ، درهم كوبنده دستگاه بیگانگان و خرد كننده ایادی آنان و نجات دهنده ملت ایران و بازگرداننده شخصیت و سربلندی به ایرانیان یعنی صاحب فتوای تحریم تنباكو آورده اند كه وی در نفوس همگان حتی فرزندان خود حشمتی عظمیم داشت و این همان شكوه ربانی بود كه اجرای فتوای تاریخی وی را چنان مؤ ثر و از دل و جان بر همگان الزام آور ساخت .سید جمال الدین اسد آبادی سپس درباره امیتاز تنباكو، تبعید شدگان و مسائل دیگری برای میرزای شیرازی توضیح می دهد. سید به این نامه اكتفا نكرده و نامه هایی نیز به علمای داخل كشور می نویسد.
● تأثیر فقاهت در این واقعه:
میرزای شیرازی در تاریخ ۱۹ ذی الحجه ۱۳۰۸ ـ ۱۷ ماه پس از امضای قرارداد تلگرافی را به نزد شاه می فرستد و مخالفت خود را با قرارداد ابزار می نماید. اما با بی اعتنایی شاه مواجه می شود از سوی دیگر عده ای دیگر در شمال كشور دست به شورش مردمی می زنند كه شاه با سركوب و كشتن آنان زمینه را برای تحریم و فتوای میرزای شیرازی فراهم می كند. همزمان با جریان فوق حكم تحریم به شرح زیر در تهران صادر می شود:
بسم الله الرحمن الرحیم
"الیوم استعمال توتون و تنباكو بای نحو كان در حكم محاربه با امام زمان عجل الله فرجه است"
در شهر ولوله ای می افتد هر كس كه سواد دارد، از روی آن نسخه ای بر می دارد. این حكومت نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبی علیه استعمار بود. در این موقع ناصر الدین شاه با استفاده از معممین درباری این حكم میرزا را جعلی قلمداد می كنند؛ اما مردم گول نخورده و به مبارزه خود ادامه می دهند تا اینكه امتیاز داخلی دخانیات از طرف ناصرالدین شاه لغو می شود. علما و مردم به این اكتفا نكرده و خواستار لغو امتیاز خارجی نیز می شوند. پس از حكم میرزای شیرازی قلیانها شكسته می شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست می كشند و تمام مغازه های فروش توتون و تنباكو را می بندد و با شركت رژی نیز معامله نمی كنند. این جریان ادامه می یابد تا اینكه در تاریخ ۲۳ جمادی اول ۱۳۰۹ اعلانی در كوچه و بازار زده می شود:
"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای میرزای شیرازی ، اگر تا ۴۸ ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است ، مردم مهیا شوید."
ناصر الدین شاه از این عمل بسیار ناراحت می شود و خارجیان نیز كم كم از ترس جان از تهران و دیگر شهرها فرار اختیار می كنند. شاه روش ‍ خشونت آمیزی پیش می گیرد تا بتواند علما را از راه تهدید به حبس و تبعید ساكت كند اما نتیجه ای نمی گیرد و اعلام میکند که: " امتیاز داخله را كه برداشته بودیم حال امتیاز از خارجه را هم برداشتیم و مردم مجبور به كشیدن قلیان نیستند تا حكم از جانب میرزای شیرازی برسد. "
علما برای اینكه بفهمند حكم تحریم هنوز سرجایش ‍ هست یا نه ، به میرزای شیرازی در سامراء تلگراف می زنند. میرزا در جواب می گوید :"حکم باقی است تا موقعی كه دستخطی مبنی بر حقیقت داشتن لغو امیتاز بیاید."
در همین زمان اعلامیه ای دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر می شود. سرانجام در روز سه شنبه ۲۵ جمادی الثانی اعلامیه ای از سوی میرزای شیرازی منتشر شد که " حكم تحریم تنباكو لغو شد." و بدین گونه نهضت ومقاومت مردم و وحدت روشنفكران دینی و فقیهان شجاع ربانی این واقعه با پیروزی ملت ایران خاتمه یافت.

منبع: صداسیما

منبع : مجله اینترنتی صبح بخیر ایران