ورزش واقتصاد

●ورزش و سرمایه گذاری
عقیده غالب در بین مردم بعضی از جوامع نگریستن به ورزش به مانند یك كالای مصرفی است و از اهمیت آن در تولید و رشد و توسعه اقتصادی و توزیع بهتر درآمدها غافل اند. هر چند پرداختن به ورزش نیازمند به هزینه های بالای زیربنایی است ولی این هزینه ها را نمی توان در كنار مخارج و هزینه های مصرفی قرار داد. امروزه به همان نسبت كه درآمدهای ملی صرف ورزش می شود در بعضی از رشته های ورزشی در كوتاه مدت و در بعضی از دیگر رشته های ورزشی در درازمدت می توان میزان برگشت سرمایه را به صورت مستقیم و غیرمستقیم مشاهده نمود. به دنبال سرمایه گذاری در ورزش میزان اشتغال مستقیم و غیرمستقیم افزایش می یابد و در كنار آن امكان جذب درآمد از طریق برگزاری مسابقات بین المللی، جذب گردشگران و سطح سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه افزایش می یابد.
مانع اصلی در روند سرمایه گذاری در بخش ورزش كشورها عدم رؤیت منافع قابل برگشت حاصل از این سرمایه گذاری به صورت مستقیم می باشد. در حالی كه نگرش مثبت به ورزش و امور جنبی آن سودهای سرشاری را به طور مستقیم و غیرمستقیم در آینده نصیب آنان می نماید. وجود نگرش مثبت در جوامع پیشرفته نسبت به ورزش، سبب سرمایه گذاری در امر ورزش به منظور بالا بردن سطح سلامت و تندرستی و تأثیر بر افزایش سطح بهره وری در تولید گشته و همین امر سبب شده كه رفته رفته بیشتر كشورهایی كه قبلاً توجه آنچنانی به آن نشان نمی دادند سهمی رو به افزایش، برای سرمایه گذاری در امور ورزشی قایل شوند. چنان كه بودجه تربیت بدنی و ورزش در كشورهای توسعه یافته یا بعضی از كشورهای در حال توسعه با سرعت بی سابقه ای افزایش یافته است. چرا كه این گونه كشورها به تأثیرات درازمدت ورزش از لحاظ رشد و توسعه اقتصاد ملی واقف گشته اند. ورزش یك سرمایه گذاری درازمدت است كه اثر آن در رشد و توسعه معلوم و محرز است. سرمایه گذاری در ورزش از جمله سرمایه گذاری هایی است كه دارای دوران باروری هم كوتاه مدت و هم درازمدت می باشد. كه با پرداختن به آن می توان نتایج اجتماعی فرهنگی و نتایج اقتصادی شایان توجهی را به دست آورد و در تأمین نیازهای جامعه و رفاه ملی كوشید.
●اثرات اقتصادی ورزش
برای رویدادهای ورزشی كه در درون جوامع مختلف به وقوع می پیوندد دو نوع سرمایه گذاری توسط جامعه انجام می گیرد:الف) سرمایه گذاری كه جامعه با به كارگیری مالیات های عمومی در این زمینه انجام می دهد و انتظار دارد كه رویدادهای ورزشی توجه تماشاگران و گردشگران ورزشی زیادی را به جامعه و اجتماع آنها جلب نموده و با ورود این ملاقات كنندگان رونق تجاری بیشتری در جامعه ایجاد گردد، مانند كره و ژاپن علی رغم آن كه تا قبل از برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۰۲ با ركود نسبی اقتصادی و كاهش درآمدهای ملی مواجه شده بودند برای هر چه باشكوه تر برگزار شدن این دوره مسابقات حدود ۱۰ میلیارد دلار(حدود نیمی از درآمد آن سال ایران) برای احداث و نوسازی ورزشگاه ها، جاده ها، پل ها، هتل ها، مراكز تفریحی، اقامتی، توریستی و تأمین امنیت هزینه كردند. (روزنامه ایران ۷) با برگزاری این مسابقات ركود نسبی حاكم بر اقتصاد ژاپن و كره از بین رفت و رونق اقتصادی دوباره به این كشورها بازگشت و طبق برآورد دولت كره جنوبی سود حاصل از برگزاری این مسابقات در این كشور از شروع تا پایان برگزاری مسابقات از ورود تماشاگران و توریست های طرفدار فوتبال تا فروش كالاها و غیره، بالغ بر بیست میلیارد دلار(بیش از درآمد كشور ایران در آن سال) برای كشور كره جنوبی سود دربرداشته است. پس هدف از هزینه مالیات ها برای برگزاری وقایع ورزشی كسب درآمد و ثروت جدید و كسب اعتبار و حیثیت جهانی می باشد. كه انتظار دارند در آینده نه چندان دور لااقل كسب كنند.
ب) سرمایه گذاری نوع دیگری برای رویدادهای ورزشی سرمایه گذاری خصوصی است كه هدف از این نوع سرمایه گذاری كسب سودهای آنی و منافع كوتاه مدت می باشد كه تأثیر مهمی در جامعه برجای نمی گذارد.
ولی سرمایه گذاری جمعی، در زمینه ورزش و رویدادهای ورزشی دارای اهداف و زمینه های اجتماعی اقتصادی وسیع تری است. ساكنان یك اجتماع به شیوه های مستقیم مانند كارمندان و یا كاركنان دولتی و یا با شیوه غیرمستقیم مانند بازاریان یا مصرف كنندگان كالاهای تجاری... به دولت مالیات پرداخت می كنند، دولت ها بخشی از این مالیات ها را در جهت گسترش فعالیت های تفریحی و خدماتی در اجتماع یا شهرهای مورد نظر برای برگزاری مسابقات یا رویدادهای ورزشی هزینه می كنند و با هزینه این مالیات ها و فراهم آمدن امكانات لازم امكان جذب بیشتر بازدیدكنندگان و گردشگران داخلی به خصوص خارجی را فراهم می آورند، با ورود گردشگران بر میزان مصرف، در بخش های مختلف اقتصادی افزوده شده و در نتیجه سبب رونق بخش های اقتصادی می گردد. این بخش ها یا مستقیماً با ورود گردشگران در ارتباط هستند مانند هتل ها، رستوران ها و كلاً مراكز خدماتی یا غیرمستقیم با گردشگران در ارتباطند و به تهیه امكانات مورد نیاز آنها می پردازند. وزیر اقتصاد آلمان در مورد فینال جام جهانی فوتبال ۲۰۰۲ می گوید، به غیر از این كه به عنوان یك آلمانی فوتبال دوست از قرار گرفتن تیم ملی فوتبال آلمان به عنوان یك طرف فینال جام جهانی به شدت خوشحالم، از طرف دیگر نمی توانم به عنوان وزیر اقتصاد آلمان خوشحالی مضاعفم را از رشد اقتصادی قابل توجه و افزایش میزان مصرف در كشور كه به واسطه همین پیروزی ها به وقوع پیوسته را پنهان كنم. (روزنامه ایران ۷)
همچنین چند تن از مقامات بلند پایه تیم های ملی برزیل، تركیه و كره جنوبی و ژاپن (جام جهانی ۲۰۰۲ كره و ژاپن) نیز در پی كسب موفقیت های تیم های فوتبال كشورشان به صراحت از رشد اقتصادی قابل توجه سخن به میان آورده اند و این اظهارات، خود نشان از تأثیر ورزش و رویدادهای مهم ورزشی بر كشورهای مختلف دارد.
●منابع حمایتی ورزش های حرفه ای و ورزش های همگانی
در یك تقسیم بندی كلی ورزش را می توان به دو بخش حرفه ای و همگانی تقسیم نمود، یك گروه نسبتاً كوچك در رأس هرم، كه شامل ورزشكاران حرفه ای و قهرمانان ورزشی، مثل قهرمانان رقابتهای ملی و یا رقابتهای بین المللی اند كه این نخبگان و قهرمانان به سه طریق مورد حمایت مالی واقع می شوند، این منابع مالی عبارتند از: الف) حامیان ملی چون شركتهای تجاری ورزشی و غیر ورزشی. ب) حمایت مالی از جانب تماشاچیان ورزشی پ) حمایت مالی ناشی از حق پخش های تلویزیونی و رسانه های گروهی. هدف اصلی و نهایی نخبگان ورزشی برآورده كردن خواسته های حامیان مالی خود بوده كه عمدتاً تحت تأثیر خواسته های تجاری آنان قرار می گیرد. گاهی مواقع حكومتها نیز به حمایت مالی از ورزشهای سطح بالا یا كاملاً حرفه ای نخبگان، برای دستیابی به اهداف سیاسی یا اقتصادی در سطح ملی یا بین المللی مبادرت می ورزد و برای رسیدن به اهداف مورد نظر خود، موفقیت در ورزشهای بین المللی و ورزشهای حرفه ای (نخبگان ورزشی) یا رأس هرم را هدف خود قرار می دهند و دو شیوه را برای موفقیت به كار می گیرند كه شامل هزینه مستقیم پول و سرمایه بر روی این نوع از ورزشها، دیگری تسلط بر بازارهای نقل و انتقال، شرط بندیهای ورزشی، كاهش یا افزایش مالیاتها و غیره می باشد.
در مقابل ورزش حرفه ای در پائین هرم، ورزش همگانی و تفریحی را داریم كه بخشی از مردم به عنوان تماشاچی و بخشی دیگر برای سلامتی و تندرستی، بخشی نیز برای لذت بردن و گذران فراغت به ورزش می پردازند كه منابع حمایت مالی این بخش شامل موارد زیر می باشد:
الف) یكی از منابع تأمین مالی ورزشهای توده ای دولتها هستند. تحلیل های اقتصادی دخالت دولت در ورزشهای توده ای (پایین هرم)، مثل ورزش در بین گروه ها و اجتماعات كوچك مدارس و دانشگاه را امری منطقی و مناسب دانسته زیرا سرمایه گذاری در این بخش ها به مانند رأس هرم دارای سوددهی بالایی نبوده اما دارای منافع جمعی است. سازمانها و شركتهای خصوصی یا افراد حقیقی و حقوقی تمایل زیادی به سرمایه گذاری در این بخش (پایین هرم) به خاطر پایین بودن منفعت شخصی از خود نشان نمی دهند. دولت در این بخش بیشترین هزینه را نسبت به دیگر سرمایه گذاران خصوصی انجام می دهد. این سرمایه گذاری دارای نتایج مستقیمی برای دولت در كوتاه مدت نبوده ولی در دراز مدت منافع زیادی را برای دولت و عموم مردم به دنبال می آورد.ب) منبع حمایتی دیگر در ورزش همگانی (توده ای) بخش اختیاری یا داوطلبانه است. سهم بخش اختیاری در ورزش بزرگ و حجیم می باشد، ولی مهم ترین منبع حمایتی این بخش مقدار زمانیست كه داوطلبان با مشاركت در امور مربوط به ورزش بدون دریافت چیزی به انجام كارهای مختلف در امور ورزشی می پردازند. تعیین برآورد ارزش پولی این زمان صرف شده كه به طور اختیاری به وسیله داوطلبان ارائه می گردد به راحتی امكان پذیر نیست. باید اشاره نمود كه فعالیت بخش اختیاری یا داوطلبانه بین دو بخش خصوصی و دولتی بسیار كم رنگ می باشد. كلاً حكومت و بخش اختیاری (داوطلبانه) ورزشهای تفریحی را در بازار ورزش حمایت می كنند، ولی در ورزش حرفه ای یا نخبگان پول زیادی برای پرداختن به امر ورزش به وسیله بخش تجاری هزینه می شود با توجه به سرمایه و پول در گردش در بخش ورزش حرفه ای دولت باید مالیات معتنابهی از مشاركت بخش تجاری در ورزش نخبگان دریافت كرده و در حمایت از ورزش توده ای یا عمومی هزینه نموده تا امكان رشد بیشتر آن فراهم آید. در عین حال باید دانست كه ورزش مخلوطی از سه بخش دولتی، اختیاری و بخش تجاری می باشد. همچنین دولت در مواقعی هم باید بخش حرفه ای را مورد حمایت خود قرار دهد. ولی در عین حال دولت باید مالیات خود را به بخش ورزش حرفه ای تحمیل نموده تا از این مالیات برای بهبود ورزش توده ای استفاده نماید،زیرا ورزش همگانی در دراز مدت فواید بیشتری را برای بخش عظیمی از جامعه به دنبال خواهد داشت. در حالی كه سرمایه گذاری در بخش ورزش نخبگان نتایج آنی برای بخش محدودی از جامعه را به دنبال می آورد. حامیان مالی خصوصی ورزش، بیشتر در سطح نخبگان سرمایه گذاری نموده و كمتر در سطح توده ای به سرمایه گذاری می پردازند. شركتهای تجاری حامی ورزش دوگونه اند:
الف) شركتهای تجاری تولید كننده كالاهای ورزشی، كه به تولید كالاهای ورزشی مشغول بوده و كالاهای آنها مستقیماً به مصرف بخش ورزشی می رسد كه بخشی از سرمایه هزینه شده توسط آنان برای ورزشكاران، با مصرف كالاهای ورزشی توسط ورزشكاران دوباره به خود آنان برمی گردد و بخش دیگری از سود نیز از طریق مصارف كالاهای ورزشی تولیدی این شركتهای تجاری توسط مردم و دوستداران تیمها یا طرفداران ورزشكاران محبوب كه تبلیغ كننده كالاهای این شركتها هستند به آنها برمی گردد (مثل شركتهای آدیداس، نایك و ریباك).
ب) شركتهای تجاری تولید كننده كالاهای غیرورزشی، بیشتر حامیان مالی ورزشها از شركتهایی هستند كه در زمینه های اقتصادی دیگر یا غیر ورزشی (كوكاكولا، مك دونالد و...) فعالیت دارند، در اینجا انگیزه برای فروش كالا به كسانی كه در ورزش و امور مربوط به آن مشاركت دارند كمتر می باشد و هدف آنها چنگ انداختن بر بازارهای بسیار وسیعتر از بازارهای مربوط به ورزش می باشد و برای نیل به این هدف از ورزش به عنوان یكی از ابزارهای مفید كه می تواند زمینه را برای فروش بیشتر كالاهای آنها فراهم آورد سود می برند.
●ورزش های شبه حرفه ای و ورزش های حرفه ای
ورزش حرفه ای را می توان به دو بخش حرفه ای و شبه حرفه ای تقسیم بندی نمود. وقتی از ورزش حرفه ای صحبت می كنیم منظور فعالیت های ورزشی هستند كه برای افراد درگیر در آن حمایت مالی را به دنبال می آورد. ولی در بسیاری از موارد ورزش حرفه ای و شبه حرفه ای را نمی توان از هم مجزا نمود و در عمل جدا كردن آنها به طور واقعی امكان پذیر نیست. زیرا در بسیاری از موارد ورزش حرفه ای و شبه حرفه ای ممكن است یكسان تلقی شده و از چند نوع حمایت مالی برخوردار گردند. این حمایتهای مالی از ورزشهای شبه حرفه ای (عملاً آماتور) و حرفه ای را می توان به چند دسته تقسیم نمود. ورزش شبه حرفه ای را كه بر طبق قواعد حرفه ای گری نمی توان دارای مشروعیت دانست از چهار نوع حمایت مالی برخوردار می گردند. ورزشهای حرفه ای را نیز به لحاظ حمایت منابع مالی می توان به پنج دسته تقسیم نمود.
●منابع حمایت مالی از ورزش های شبه حرفه ای
۱) اولین نوع حمایت مالی از ورزشهای شبه حرفه ای، شامل اشخاص غیرحرفه ای می گردد كه اسماً حرفه ای اند كه توسط دولت، ارتش، نظام سیاسی، سرویسهای شهری مورد حمایت قرار می گیرند، نمونه این نوع ورزشكاران در شوروی سابق یا كشورهای جهان سوم وجود داشته یا دارند.
۲) دومین نوع حمایت مالی از ورزشهای شبه حرفه ای شامل اشخاص ورزشكاری است كه با شاغل شدن در شركتهای صنعتی و تجاری مورد حمایت مالی قرار می گیرند ولی عملاً افراد در این شركتها مسئولیتی نداشته و فقط به امر ورزش در شركتها پرداخته و به نوعی به مفت خوری عادت كرده اند.
۳) نوع سوم حمایت مالی از ورزشكاران شبه حرفه ای شامل ورزشكارانی است كه با كمك هزینه مراكز علمی و دانشگاهی، به عنوان تیم دانشگاهی مشغول به فعالیت اند. (مانند تیم های دانشگاههای دولتی و خصوصی)
۴) نوع چهارم حمایت مالی از ورزشكاران به ظاهر حرفه ای دربرگیرنده كسانی است كه كمك خرج روزانه زندگی خود را از طریق ورزش و با حمایت های مالی رسانه های جمعی، افراد تاجر، یا درآمدهای ناشی از فعالیتهای تبلیغاتی خود به دست می آورند.
●گونه های مختلف حمایت مالی از ورزش های حرفه ای
۱) نوع اول حمایت مالی از ورزشكاران یا تیم های حرفه ای از طرف سرمایه داران انجام می گیرد مانند حمایت های مالی از تیم های حرفه ای فوتبال یا دیگر رشته های ورزشی.
۲) نوع دوم حمایت مالی از ورزشكاران یا تیم های حرفه ای از طریق ورودیه افراد به اماكن ورزشی تأمین می گردد.
۳) نوع سوم حمایت مالی از ورزشكاران یا تیم های حرفه ای توسط تماشاگران و طرفداران پر و پا قرص آنها تأمین می گردد.
۴) نوع چهارم حمایت مالی از تیم ها یا ورزشكاران حرفه ای از طریق تبلیغات تجاری و صنعتی كه این گونه تیم ها برای شركتها و مراكز صنعتی انجام می دهند، به دست می آید و از طریق آنها به تأمین منابع مالی خود می پردازند.
۵) نوع دیگر از حمایت مالی از ورزشكاران یا تیم های حرفه ای از طریق حق پخشی كه به وسیله رسانه های گروهی برای پوشش مسابقات این افراد یا تیم ها به آنها پرداخت می شود، تأمین می گردد. باید اذعان نمود كه نوع حمایت مالی در جوامع مختلف از تیم های حرفه ای یا به ظاهر حرفه ای متفاوت می باشد و نمی توان دقیقاً الگوی فوق را در مورد آنها به كار برد، زیرا الگوی ارائه شده نسبی است.
ورزش حرفه ای در بسیاری از جوامع به یك صنعت پررونق تبدیل شده است و از زیر سلطه حمایتی بسیاری از دولتها خارج گردیده است. مگر در معدود كشورهای جهان سوم كه بیشترین حمایت مالی از ورزشهای فاقد كارآیی و درخشش در سطح ملی و جهانی به عمل می آورند. این روند در بسیاری از نقاط جهان بخصوص در سطح حرفه ای منسوخ شده است و بیشترین حمایت مالی دولتها در گسترش ورزش همگانی به عمل می آید.
●●نتیجه گیری
ورزش دیگر یك فعالیت تفننی نیست بلكه به یك صنعت پررونق بخصوص در كشورهای پیشرفته تبدیل گردیده است، چنانكه حجم سرمایه گذاریهای انجام شده هم در بخش حرفه ای و هم در بخش همگانی بسیار زیاد می باشد. فوائد مادی و غیرمادی ورزش را نمی توان نادیده گرفت. هم از بابت منافع مادی آنی كه برای شركتهای تجاری صنعتی به دنبال می آورد و هم از بابت منافع درازمدتی همچون افزایش سطح سلامت و تندرستی بهره گیری بهتر از نیروی كار و افزایش اشتغال در بخش های ورزشی و غیرورزشی به دنبال می آورد. لذا لازم هست تا دولتها برای بهره گیری از مزایای درازمدت ورزش آن را یك كالای سرمایه ای به حساب آورده و برای رونق آن بخصوص در بخش همگانی توجه لازم را برای پیشرفت آن مبذول دارند.

دكتر مهربان پارسامهر
منابع:
- پارسامهر مهربان، درآمدی به جامعه شناسی ورزش، انتشارات سایه هور اهواز (زیر چاپ)
- آرمان داریوش، درآمد میلیاردی فوتبال، روزنامه ایران سال ۱۳۸۱ مرداد ۱۳
- گلف بازی پولدارها. روزنامه همشهری سال ۱۳۸۱، مرداد ۲۴ شماره ۱۰۳.
Dunning, Eric, sport matters, Newyork Routledge published ۲۰۰۱.
Cratton chris, Taylor petter, Economics of sport and Recreation, London and Newyork spon press ۲۰۰۱.
Gratton chris and Hery lan, sport in the city, Newyork, Routledege,۲۰۰۱

منبع : روزنامه همشهری