آسم در اطفال

آسم یکی از شایعترین بیماریهای مزمن اطفال به حساب می آید. این بیماری در هر سنی بروز می یابد.، ولی بیشترین موارد بروز آسم در افراد جوان است. گر چه گفته می شود که آسم قابل درمان نیست اما در اغلب موارد قابل کنترل می باشد. هر چه والدین و اطفال در مورد این بیماری بیشتر بدانند، کنترل آن نیز بهتر خواهد بود.
● عملکرد طبیعی ریه ها چگونه است ؟
ریه ها به اکسیژن اجازه می دهند که وارد بدن شود و بعضی مواد زاید بدن نظیر دی اکسید کربن را مبادله کرده و دفع می کنند.زمانیکه اکسیژن از بینی و حلق عبور می کند گرم و مرطوب می شود تا به پوشش ظریف مجاری هوایی صدمه ای وارد نکند.
بعلاوه بینی و مجاری هوایی ذراتی نظیر گرد و غبار، قارچها و باکتریها و بعضی مواد شیمیایی نظیر دود، اسپری ها و بوها را که می توانند منجر به ایجاد صدمه در ریه ها شوند، به دام می اندازد.
سپس هوا به مجاری هوایی کوچکتر منتقل می شود. این مجاری همانند شاخه های درخت بوده و میلیونها عدد از این مجاری هوایی بسیار کوچک نهایتاً اکسیژن را به کیسه هایی که اصطلاحاً حبابچه های هوایی نام دارند منتقل می کنند.
مجاری هوایی دارای بافت پوششی بسیار ظریفی می باشند که توسط که لایه باریک مخاطی نظیر آنچه در بینی وجود دارد پوشیده می شوند. اجسام و ذرات خارجی به این مخاط چسپناک چسپیده و به دام می افتد و سپس از طریق فرآینده های پاک سازی از مجاری هوایی خارج می شوند. این فرآیند از طریق ساختارهای لوله مانندی که اصطلاحاً مژک نامیده می شوند انجام می گیرد که و مرتباً مخاط و ذرات بدام افتاده را با عملکرد رانشی خود به سمت بینی و حلق هدایت می کنند تا اینکه با سرفه یا عطسه بیرون رانده شده یا بلعیده شوند.
دسته های عضلانی نیز در اطراف مجاری هوایی قرار دارند و انقباض این عضلات به طور انتخابی جریان هوا را در مجاری هوایی هدایت می کند.
● آسم چیست ؟
آسم یک وضعیت التهابی مجاری هوایی برونشی می باشد . این التهاب سبب می شود که عملکرد مجاری هوایی تشدید شده و در نتیجه ضخامت مخاط افزایش یابد و میزان تولید ترشحات نیز بیشتر کشته و انقباضات عضلات بیشتر می شود.
این فرآیند منجر به انسداد مجاری هوایی،سفتی قفسه سینه، سرفه و خس خس می شود. اگر این فرآیندها تشدید یابد و بدتر شود تنفس سخت شده و سطح اکسیژن خون پائین می آید.
شدت آسم در افراد مختلف متفاوت است و در تمامی بچه های مبتلا به آسم تا زمان تشدید علائم بهبود می یابد.
● علل آسم چیست ؟
التهاب مجاری هوایی شایعترین یافته در تمامی بیماران مبتلا به آسم می باشد. این التهاب از طریق حساسیت ، عفونتهای تنفسی ویروسی و مواد محرکی که در هوا وجود دارند ایجاد می شود.
آسم کودکی اختلالی است که در آن عوامل ژنتیکی و حساسیتی ، دارای نقش اساسی
است ، تقریباً ۷۵ تا ۸۰ درصد موارد بطور قابل ملاحظه ای دارای انواع حساسیت می باشند.
التهاب مجاری هوایی منجر به تحریک و افزایش پاسخ آنها می شود. بعلاوه التهاب طولانی مدت مجاری هوایی می تواند منجر به بروز صدمه به مجاری هوایی شود.
● علائم و نشانه ها
خس خس سینه که وجه مشخصه آسم می باشد تنها علامت آسم نیست و وجود سرفه نیز می تواند یک نشانگر قوی برای بروز آسم باشد. در مواردیکه خس خس سینه توسط والدین یا وابستگان یا حتی پزشک قابل تشخیص نیست، سرفه می تواند وجود داشته باشد.
هر کودکی که دائماً دچار سرفه یا عفونت های تنفسی باشد( ذات الریه یا برونشیت ) باید از نظر وجود آسم مورد بررسی قرار گیرد. کودکی که بعد از گریه یا پیاده روی و یا دویدن دچار سرفه می شود نیز ممکن است مبتلا به آسم باشد. سرفه های شبانه نیز می تواند نشاندهنده آسم باشد که در اغلب موارد آسم در شب ها بدتر می شود.
شیرخواران مبتلا به آسم اغلب دچار سرفه های جیغ مانند . تنفس تند بوده و ممکن است مرتباً دچار ذات الریه برونشیت و یا سرماخوردگی شوند. ممکن است خس خس واضح تا بعد از
۱۸ الی ۲۴ ماه قابل مشاهده نباشد.
سفتی قفسه سینه و تنگی نفس از دیگر علائم آسم می باشد که ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر علائم بروز یابد. از آنجایی که این علائم می توانند بدلیل سایر بیماریها نیز رخ دهد، باید آنها نیز علاوه بر آسم مد نظر قرار گیرند .
در اطفال کوچکتر، ناراحتی ناشی از گرفتگی قفسه سینه می تواند منجر به بروز نا آرامی غیرقابل توجیه شود. به یاد داشته باشید که هر کودکی که در اغلب موارد دچار سرفه یا عفونتهای تنفسی باشد باید از نظر آسم بررسی شود.
● آسم نهفته چیست ؟
تا زمانیکه تنفس سریع ، خس خس و سرفه به طور کامل مشهود باشد. ممکن است کودک مبتلا به آسم فاقد هرگونه علامتی باشد. در این موارد مجاری هوایی تا حدی دچار انسداد می باشند و تا زمانیکه کنترل نشود، ممکن است کودک در اغلب موارد دچار ناراحتی تنفسی باشد.
گاهی اوقات این بیماری علائمی بسیار ناچیزی ایجاد می کند به گونه ای که حتی تشخیص آنها توسط پزشک نیز مشکل خواهد بود . در این موارد باید از روشهای بررسی عملکرد ریه کمک گرفت.
● چه عواملی سبب تشدید آسم می شوند ؟
حملات آسم می تواند تحت تأثیر عواملی نظیر فعالیت بدنی و ورزش ، عفونتها ، حساسیت ، مواد محرک، آب و هوا و مسائل عاطفی تشدید شود.
● فعالیت بدنی و ورزش : در ۸۰ درصد موارد دویدن می تواند سبب تشدید آسم در اطفال شود. استفاده از داروهای گشاده کننده برونش می تواند از بروز این حملات جلوگیری کند. با کنترل مناسب آسم کثر کودکان می توانند در فعالیتهای معمول خود بطور کامل شرکت داشته باشند. البته یکسری فعالیتها نظیر دویدن طولانی مدت بخصوص در هوای سرد و در فصلهایی که شیوع حساسیت بیشتر است نظیر بهار یا در هنگام سرماخوردگی نیز باید محدود شود. بنظر می رسد شنا کمترین ورزش تشدید کننده آسم می باشد.
● عفونتها : در اغلب موارد عفونتهای تنفسی سبب تشدید حملات شدید آسم می شود. اکثر این عفونتها بوسیله ویروسها ایجاد می شوند . از آنجائیکه در این نوع عفونتها آنتی بیوتیکها جائی ندارند، به نظر می رسد که دارای ارزش کمی در حملات آسم باشند. استفاده از داروهای گشاده کننده برونش، مصرف مقدار کافی مایعات و استفاده درست و به موقع از کورتونها می تواند در آسم ناشی از عفونتها کمک کننده باشد. بنابراین اگر پزشک در این موارد آنتی بیوتیکی تجویز نکند نباید تعجب کرد. از طرف دیگر اگر پزشک به عفونتهای باکتریایی نظیر سینوزیت یا برونشیت شک کند ممکن است از آنتی بیوتیک استفاده نماید .
در اطفال سینوزیت مزمن ناشی از باکتریها، قویترین عامل مزمن و تشدید کننده آسم به حساب می آید. در این موراد درمان ۱۰ روزه ممکن است کافی نبوده و برای تشخیص عامل
زمینه ای از سینوسها عکسبرداری به عمل می آید. به منظور ریشه کنی کامل عفونت ها باید درمان سه تا چهار هفته ای یا حتی طولانی تر با آنتی بیوتیک صورت گیرد. بعلاوه ممکن است آسم بوسیله عفونت گوش یا برونشیت نیز تجدید شود که در این موارد نیز آنتی بیوتیک لازم است.
● حساسیت : علائم آسم در بسیاری از موارد توسط مواد حساسیت زا تشدید می یابد که این مواد شامل گرد و غبار و گرده گیاهان، قارچها و غذاها و جانوران می باشد.
در طی واکنش حساسیتی، مواد شیمیایی نظیر هیستامین از سلولهای خاصی آزاد
می شود. این فرآیند منجر به تورم مخاط، افزایش ترشح خلط و انقباض عضلات در مجاری هوایی خواهد شد. بدین ترتیب حساسیت می تواند سبب تشدید حملات آسم شود. مواد حساسیت زا
می توانند در خانه ( غبار خانه، قارچها یا حشرات ) یا در خارج از خانه ( قارچها و گرده گیاهان ) یا غذاها ( شیر ، لوبیا ، تخم مرغ ) باشد. غذاها در این میان کمترین شیوع را در تشدید علائم آسم خواهند داشت.
این مواد حساسیت زا ممکن است منجر به بروز واکنشهای ناچیزی شوند که هیچگونه عارضه جانبی نداشته باشد ولی با اینحال تماس روزانه با این مواد به تدریج می تواند باعث تشدید آسم شود.
بعلاوه حساسیت می تواند منجر به بروز آسم نهفته نیز شود. واکنشهای حساسیتی خفیف در مقایسه با انواع شدید در بروز این حالت مهمتر هستند، زیرا در موارد شدید فرد از ماده حساسیت زا دروی می کند اما در موارد نامحسوس، مرتباً با ماده حساسیت زا در تماس خواهد بود.
● مواد محرک
دود سیگار، آلودگی هوا ، بوهای بسیار تند ، اسپربها و بخار رنگ از جمله این مواد هستند و می تواند در بافت ریه مجاری هوایی فوقانی منجر به تحریک شوند. واکنشهائی که توسط این مواد ایجاد می شود ( سرفه، خس خس ، آبریزش بینی و اشک ریزش ) با واکنشهائی که توسط مواد حساسیت زا ایجاد می شود متفاوت می باشد. دود سیگار در این بین مثال بسیار خوبی است زیرا می تواند بسیار محرک بوده و سبب تشدید آسم شود. بعلاوه این ماده در مقایسه با سایر مواد حساسیت زا بسیار با اهمیت تر است.
● آب وهوا
به نظر می رسد که آب و هوای سرد سبب تشدید علائم آسم می شود. این یافته توسط مطالعات مختلفی که بر روی بیماران آسمی انجام شده نیز تأیید شده است. از جمله اقداماتی که می توان به منظور جلوگیری از استنشاق هوای سرد انجام داد، قرار دادن شالگردن یا پارچه پشمی در جلو بینی است و این امر کمک می کند که فرد در هوای سرد، هوای گرم تری را استنشاق کند.
بعلاوه آب و هوا بر روی مواد حساسیت زای خارج از خانه نیز اثر می گذارد. بعنوان مثل هوای بادی، مواد حساسیت زای بیشتری را در هوا پخش می کند در حالیکه یک بارش سنگین باران سبب پاک شدن هوا را مواد از حساسیت زا خواهد شد. به همین دلیل تغییر مکان زندگی در دراز مدت حتی بعد از بهبود علائم اولیه چندان کمکی به پیشگیری از علائم آسم نخواهد کرد زیرا در مورد آب و هوا، عوامل بسیار زیادی دخالت دارند.
وجود این مطلب که کودکان مبتلا به آسم ، دارای اختلالات روانی شدیدی هستند که منجر به وقوع آسم می شود، یک اعتقاد نادرست است. عوامل عاطفی منجر به بروز آسم نمی شود. اما در موارد نادر ممکن است استرسهای عاطفی سبب تشدید حملات آسم شوند. آسم کودک ممکن است حتی در پاسخهای عاطفی نظیر گریه، خنده، نیز قابل مشاهده باشد.این واکنشهای عاطفی طبیعی منجر به بروز تنفسهای عمیقی مشابه حین دویدن می شوند که آنها سبب تشدید آسم می شوند.
البته در موارد نادر استرسهای عاطفی نظیر اضطراب ، نگرانی و عصبانیت می تواند آسم را تحریک کند.
اما در این موارد نیز آسم بر این استرسها پیشی خواهد گرفت. بنابراین به یاد داشته باشید که علت آسم در مغز نهفته نیست. عواطف بدلیل دیگری نیز با آسم رابطه دارند. بسیاری از کودکان از اضطراب شدیدی که در طی یک حمله آسم ایجاد می شود رنج می برند. همین اضطراب می تواند منجر به ایجاد تنفسهای تند عمیقی شود که این تنفسها سبب تشدید آسم خواهند شد.
در طی یک حمله باید تا حد ممکن اضطراب کنترل شود . والدین باید آرام بوده و کودک را به آرام شدن و تنفسهای راحت تشویق کند و داروهای مناسبی نیز تجویز کنند. آسم باید با استفاده از درمانهای خاص کنترل شود و زمانیکه کنترل شد استرسهای روانی نیز کاهش پیدا می کنند. وجود هرگونه بیماری دیگر، بخصوص در زمانیکه غیر قابل کنترل باشد ، می تواند منجر به بروز اختلالات روانی ثانویه شود. در مواردیکه اختلالات روانی بسیار شدید وجود داشته باشد. باید حتماً به متخصص مراجعه کرد.
● به خاطر داشته باشید که آسم
۱- یک اختلال التهابی مجاری هوایی است که توسط مواد حساسیت زا، محرک و عفونتهای تنفسی ایجاد می شود.
۲- بوسیله عوامل تحریکی متعددی که سبب فعال شدن و واکنش بیش از حد مجاری هوایی می شوند، تحریک می شود.
۳- و به جز در موارد بسیار نادر، یک بیماری برگشت پذیر و قابل کنترل است.

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر