عفونت ادراری در اطفال

بعد از خیس کردن اطفال، عفونت ادراری از جمله شایعترین مشکلات سیستم ادراری به حساب می آید . تخمین زده می شود که تا سن ۱۱ سالگی سه درصد دختران و یک درصد پسران مبتلا به عفونت شده اند بعضی محققین معتقدند این اعداد کمتر از واقعیت می باشند زیرا بسیاری از موارد عفونت ادراری تشخیص داده نمی شوند، چرا که معمولاً چندان واضح نبوده و اطفال کم سن قادر به توصیف علائم خود نیستند. تشخیص و درمان عفونت ادراری بسیار مهم می باشد. عفونت ادراری درمان نشده، می تواند منجر به بروز مشکلات کلیوی جدی و قابل ملاحظه ای شود که گاهی زندگی طفل را تهدید می کند.
● عملکرد طبیعی مجاری ادراری چگونه است؟
کلیه ها مواد زائد و آب اضافی بدن را از خون فیلتر کرده و تبدیل به ادرار می کنند. سپس ادرار از کلیه ها توسط لوله هایی که حالب نامیده می شوند، به کیسه بادکنکی شکلی که مثانه نامیده می شود انتقال می یابد. در اطفال براساس سن مثانه قادر است ۱ تا ۵/۱ اونس( ۳۰۰ الی ۶۰۰ گرم) ادرار به ازای هر سال در خود ذخیره کند. بنابراین مثانه یک کودک ۴ ساله می تواند ۴ تا ۶ اونس ادرار در خود ذخیره کند. زمانیکه مثانه تخلیه می گردد، ادرار از طریق لوله ای که پیشابراه نامیده شده به خارج از بدن هدایت می شود. مخرج پیشابراه در پسران در نوک آلت تناسلی و در دختران در انتهای دستگاه تناسلی خارجی قرار دارد.
● مجاری ادراری چگونه عفونی می شوند ؟
ادرار طبیعی فاقد باکتری می باشد. در زمان ادرار کردن باکتری موجود در پوست یا مقعد می تواند به سمت بالا و مثانه حرکت کند. زمانیکه این حالت رخ می دهد، باکتری منجر به بروز عفونت و التهاب در مثانه می شود. سبب درد در قسمتهای تحتانی، شکم و پهلوها شده که به این بیماری سیستیت یا عفونت مثانه گفته می شود.
اگر باکتری به سمت بالا برود، سبب درگیری کلیه ها نیز شده و عفونت کلیه ایجاد می شود. عفونت معمولاً همراه با درد و تب است بعلاوه عفونت کلیه در مقایسه با عفونت مثانه بسیار جدی تر خواهد بود.
در بسیاری از اطفال وجود عفونت ادراری می تواند، نشاندهنده وجود ناهنجاری در مجاری ادراری باشد، که خود فرد را مستعد ایجاد مشکلات دیگر خواهد کرد. به همین دلیل، زمانیکه کودکی مبتلا به عفونت ادراری شد، آزمایشات لازم باید انجام شود. در موارد دیگر نیز ابتلای کودک به عفونت ادراری امری معمولی بوده و این عفونت نیز شبیه عفونتهای سایر نقاط بدن نظیر گوش رخ می دهد. گاهی نیز ممکن است کودک به نوعی باکتری دچار شده باشدکه این باکتری می تواند منجر به عفونت مجاری ادراری نیز شود.
● علائم عفونت اداراری چیست ؟
عفونت ادراری سبب تحریک پوشش مثانه، پیشابراه ، حالب و کلیه ها می شود و این تحریک همانند تحریک بینی و یا حلق در طی سرماخوردگی است. اگر کودک شما شیرخوار است یا سن کمی دارد، علائم عفونت ادراری چندان واضح نخواهد بود زیرا در این موارد کودک قادر نیست مشکلات و احساس خود را از بیماری بیان کند. ممکن است کودک دچار تب باشد یا اینکه ناآرام بوده و قادر به غذا خوردن نباشد.
از سوی دیگر گاهی اوقات ممکن است، کودک تب پائینی داشته باشد و یا دچار تهوع استفراغ شده و فقط خوب به نظر نرسد. اگر کودک شما بیش از یک روز تب بالا داشته و به نظر بیمار رسید بدون آنکه آبریزش بینی یا هرگونه علامت دیگری داشته باشد، باید از نظر مثانه مورد بررسی قرار گیرد.
کودکان بزرگتر که دچار التهاب مثانه هستند ممکن است از درد شکم و لگن شکایت داشته باشند. ممکن است تعداد دفعات ادرار افزایش پیدا کند. اگر کلیه ها در گیر شده باشند ممکن است درد پهلوها یا درد قسمت تحتانی کمر ایجاد شود. گریه کردن در موقع ادرار یا هرگونه علامت دیگری در زمان ادرار که سبب قطره قطره آمدن ادرار شود، نیز علامت دیگر عفونت ادراری است. ادرار ممکن است بوی غیر طبیعی داشته باشد یا اینکهجریان آن کند به نظر برسد.
● چگونه می توان فهمید که آیا کودک عفونت ادراری دارد یا نه ؟
▪ تنها با مشاوره با یک پزشک می توان مطمئن شد، آیا کودک مبتلا به عفونت ادراری است یا خیر؟
برای این منظور مقداری نمونه ادراری جهت آزمایش از کودک گرفته می شود . اگر کودک هنوز نحوه توالت رفتن را یاد نگرفته است باید با استفاده از یک کیسه که ناحیه تناسلی را احاطه می کند، نمونه گیری بعمل می آید. در کودکان بزرگتر نیز می توان نمونه ادراری را مستقیماً وارد ظرف نمونه گیری کرد و تا حد ممکن باید ادرار بدون آلودگی مستقیماً وارد ظرف شود. گاهی اوقات نیز لوله ای وارد مجرا می شود، تا نمونه مستقیماً از خود مثانه گرفته شود. بهترین راه نمونه گیری، اخذ نمونه از طریق پوست به مثانه می باشد و بدین ترتیب مستقیماً و بدون آلودگی، نمونه گیری ادرار از مثانه به عمل می آید.
سپس تعدادی از قطرات ادرار در زیر میکروسکوپ آزمایش می شود. اگر عفونت وجود داشته باشد باکتریها و چرک در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده خواهد بود. اگر باکتری قابل مشاهده نباشد مقداری از ادرار را وارد محیطهایی می کند که باکتری بتواند در آنها رشد کند. بعد از تکثیر باکتری، آنها قابل شناسایی بوده و می توان فهمید که چه دارویی می تواند مؤثر باشد. این فرآیند را اصطلاحاً کشت می گویند. صحت و درستی کشت به این مسأله بستگی دارد که قبل از انجام آن تا چه اندازه ادرار باقی مانده است . اگر نمونه گیری در خانه انجام شده، بهتر است بلافاصله نمونه سرد شده و سپس در داخل پلاستیکی که پر از یخ به آزمایشگاه برده شود.
● درمان عفونت ادراری چگونه است ؟
این عفونت نیز از طریق آنتی بیوتیک قابل درمان می باشد. گاهی در زمان آزمایش از همان ابتدا آنتی بیوتیک شروع می شود و بعد از آماده شدن جواب کشت بر اساس نتیجه نوع آنتی بیوتیک مناسب تر را تعیین می کنند.
مدت زمان نحوه تجویز آنتی بیوتیک تا حدی به نوع عفونت و شدت آن بستگی دارد. زمانیکه کودک بیمار بوده و نمی تواند چیزی بخورد آنتی بیوتیک باید از طریق رگ تجویز شود. گاهی نیز می توان آنتی بیوتیک را بصورت خوراکی داد. مدت زمان تجویز از سه تا پنج روز و گاهی تا چند هفته متغییر است. بعلاوه می توان آنتی بیوتیک را یکبار در روز یا تا چهار بار در روز تجویز نمود. بعد از تجویز چند دوز آنتی بیوتیک ممکن است کودک بهبود نسبی یابد اما معمولاً چند روز لازم است تا کودک بطور کامل بهبود یابد. در هر صورت کودک باید طبق دستور پزشک و تا آخرین دوز آنتی بیوتیک خود را مصرف کند. فقط به صرف اینکه علائم بهبود یافته اند، آنتی بیوتیک را در خود قطع نکنید که ممکن است عفونت عود کرد و باکتریها مقاومت پیدا کنند.
کودک باید هر زمان که بخواهد، مایعات بنوشد اما هرگز فردی را اجبار به نوشیدن مایعات نکنید. اگر کودک علاقه ای به نوشیدن ندارد، باید پزشک مطلع شود.
● بعد از درمان عفونت چه آزمایشاتی مورد لزوم است ؟
بعد از درمان عفونت آزمایشاتی دیگر جهت ارزیابی اختلالات مجاری ادراری لازم است. عفونتهای مکرر در مجاری ادراری غیر طبیعی، می تواند برای کلیه بسیار زیان آور باشد. از آنجائیکه تنها یک آزمایش نمی تواند تمامی موارد مد نظر را مورد بررسی قرار دهد، لذا ممکن است چندین روش تشخیصی استفاده شود.
● چه نوع اختلالاتی سبب بروز مشکلات ادراری خواهد شد؟
در بسیاری از موارد عفونتهای ادراری کلیه و مثانه طبیعی می باشند. اما در صورت وجود هرگونه حالت غیرطبیعی بهتر است تا حد ممکن تشخیص زودتر صورت گیرد. اختلالاتی که سبب بروز مشکلات ادراری هستند شامل موارد زیر است :
▪ برگشت ادرار از مثانه به حالب: در این حالت زمانیکه مثانه پر می شود، ادرار به عقب پس زده و وارد حالب ها و کلیه ها می شود. این اختلالات در کودکانیکه دچار عفونتهای ادراری هستند شایع است.
▪ انسداد ادراری: انسداد در مجاری در هر نقطه ای می تواند رخ دهد. ممکن است حالبها یا پیشابراه بسیار تنگ باشند یا اینکه گیر کردن یک سنگ سبب انسداد شود. ممکن است محل اتصال حالبها به کلیه ها یا مثانه غیر طبیعی باشد و مانع از عبور ادرار در مسیر طبیعی خود شود.
● آیا عفونتهای ادراری دارای اثرات دراز مدت هستند؟
اطفال کوچک در بیشترین خطر صدمات کلیوی ثانویه به عفونهای ادراری هستند بخصوص اگر دارای اختلالات نیز باشند. این صدمات می تواند بصورت تخریب بافت کلیه، اختلال در عملکرد کلیه، افزایش فشار خون و مشکلات دیگر باشد. به همین دلیل کودکان مبتلا به عفونتهای ادراری باید بطور صحیح درمان شده و تحت ارزیابی های دقیق قرار گیرند.
● نکاتی که باید مد نظر باشند:
▪ تا سن ۱۱ سالگی سه درصد از دختران و یک درصد از پسران مبتلا به عفونتهای ادراری خواهند شد.
▪ عدم درمان عفونت ادراری می تواند منجر به بروز صدمات جبران ناپذیری به کلیه ها شود.
اگر مشکوک به وجود عفونت ادراری در کودک خود هستید، به پزشک مراجعه کنید.

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر