زشت و زیبا از نماد سفالین تجریش

هر ازگاهی پرده را كنار می زند و نگاهی به دور و بر می اندازد. مردمی را می بیند كه بیشتر در حال دویدن هستند تا راه رفتن و نیم نگاهی هم به او كه دو سال پیش طرح اولیه اش كلید خورد، نمی كنند.
می خواهد به همه موجودیتش را با صدای بلند اعلام كند اما صدای موجودی در ابعاد ۵‎/۲ در ۵‎/۳ مترمربع قطعا خیلی ضعیف تر از هیاهوی پایتخت است و او باید تا روزی كه پرده از رخسارش كنار می زنند، دندان روی جگر بگذارد.
این موجود كوچك باید تا روز موعود صبر كند تا مردم بفهمند اسمش نماد سفالین تجریش است و به منظور ماندگاری هویت محله های شمیران به دنبال اجرای طرح قدمگاه صالحیه(ع) ساخته شده است. تا وقتی پرده كنار نرود، او نمی تواند خودش را كه شامل ۶۰ قطعه پازل بر روی چهار سنگ حجاری شده است نشان همه دهد و از راز سیمایش حرفی بزند. دوست دارد غیر از آن ۱۰-۱۲ نفری كه در جریان ساختش بودند، بقیه هم بفهمند كه كوه البرز، برف های قله دماوند، پرواز پرنده های پارسی، رودخانه، امام زاده، قلعه قدیمی پس قلعه و خلاصه هر چیزی كه تجریش را به یادت می اندازد را می توان در او دید. كوچكترین ساكن تجریش به نوعی یادگار حادثه تلخی هم هست. چهار سنگی كه اسكلت بدنش را شامل می شوند مانند همان سنگ هایی هستند كه سیل تجریش در سال ۶۶ با خود پای پل تجریش(محل سكونتش) آورد. این سنگ ها علاوه بر اینكه خاطرات آن حادثه تلخ را در ذهنت زنده می كند، به یادت می اندازد چگونه تجریش با جهاد مردمی دوباره ساخته شد. به طور حتم این نماد حرف های دیگری هم برای گفتن دارد اما باید چند صباحی صبر كند.
در این میان، نماد سفالین تجریش یك منتقد سفت و سخت دارد. مسئول اداره نقاشی سازمان زیبا سازی معتقد است كه این نماد از لحاظ تجسمی هیچ ساختاری ندارد و بسیار ضعیف است. شعیبی در این مورد می گوید: ظاهرا این طرح از طرف خود سازنده اش (منیژه آرمین) پیشنهاد شده است و شهرداری منطقه یك هیچ كارشناسی ای در این زمینه ارائه نكرده است چون اگر بود، نتیجه اش این نمی شد.
با كارشناسان مختلفی كه سفال كار كرده اند، صحبت كردم. همه آنها اعتقاد داشتند این كار خیلی معمولی و عادی است. شعیبی همچنین از توقف این كار در برهه ای از زمان می گوید: جلوی این كار را از طرف سازمان گرفتیم. مدتی هم متوقف بود. قبل از اینكه كار كارشناسی انجام بشود، آقای ادیب زاده و همكارانشان آمدند و با مدیر عامل سازمان صحبت كردند و در واقع ما را محكوم كردند كه در جلسه شان شركت نكردیم. جلسه ای كه دوبار توسط خودشان كنسل شده بود و در بار سوم هم ما جلسه مهمتری در سازمان داشتیم و كنسلش كردیم. این دلیلی شد تا آنها با مدیر عامل و معاون طرح و برنامه وقت سازمان تعاملی پیدا كنند و رضایت شان را برای ادامه كار جلب كنند. به نظر شعیبی برای اجرای این طرح، باید فراخوانی تشكیل می شد: وقتی صحبت از نماد تجریش می كنیم، یك سری ارزش ها، مفاهیم و تصویر هایی را پشت سرش قرار می دهیم. برای این موضوع می بایست، معماران، شهر سازان با سابقه و هنرمندان جمع می شدند و ایده هایی را پردازش می كردند و این ایده ها را به فراخوان می گذاشتند. سپس به وسیله یك تیم تخصصی بهترین ایده را انتخاب می كردند.
شعیبی از مسئولان شهرداری منطقه یك، سئوالی هم دارد: آقایان موظف بودند با سازمان تخصصی خودشان در سیستم مدیریت شهری یعنی سازمان زیبا سازی این تعامل را برقرار كنند و نظر ما را هم بپرسند. چرا این كار را نكردند؟ حرف های شعیبی به اینجا ختم می شود: قرار بود به آقای ادیب زاده بگوییم كه این كار را ببرند در فضای داخلی شهرداری یا هر جای دیگر نصب كنند و برای فضای شهری اجازه دهند فراخوان بگذاریم و با هنرمندان صحبت كنیم و بهترین طرح و تكنولوژی را برایشان اجرا كنیم اما آنها خودشان دوختند و كار تمام شد.
بر خلاف شعیبی، دكتر ادیب زاده، مجری طرح، این كار را ایده آل و استثنایی می داند و اعتقاد دارد كه شبیه این اثر در تهران وجود ندارد. ادیب زاده هدفش را از ساختن این نماد چنین بیان می كند: اعتقاد به اصالت محلی_ محوری در شهرسازی داریم و می خواهیم نشان دهیم شهر مجموعه ای از محلات است كه هویتی برای خود دارند و اینكه محله ها فقط خط های رنگ آمیزی شده بر روی نقشه نیستند. با این كار هنر مجسمه و سفال در خدمت شهر و مردم قرار می گیرد و می خواهیم شهری بسازیم كه مردم در آن احساس هویت كنند.
ادیب زاده در مورد نحوه انتخاب تیم سازنده نماد تجریش می گوید: برای این كار، رزومه افراد مختلف را مطالعه و با آنها مصاحبه كردیم و در نهایت كسانی كه به هدف ما نزدیك تر بودند را انتخاب كردیم. این تیم تشكیل شده بود از نقاش، مجسمه ساز، معمار، تاریخ دان و جغرافیا دان و چند تن از استاد ها دانشگاه هم در این راه ما را یاری كردند. در این طرح، كسانی حضور داشتند كه از ۷ سالگی، شاگرد استاد بهزاد بودند. ادیب زاده در مورد مراحل ساخت این نماد می گوید: ما آنچه را كه در ذهنمان بود به خانم آرمین گفتیم و ایشان را راهنمایی كردیم كه از این طرح چه می خواهیم. این طرح، در ابتدا بر روی بوم و كاغذ كشیده شد و سپس ماكت كوچك و بزرگ از آن ساخته شد و در هر مرحله در موردش اظهار نظر می كردیم تا اینكه طرح به شكل امروز در آمد.
ادیب زاده در ادامه می گوید كه دلیل استفاده از سفال این بوده است كه فرهنگ ایرانی اعتقاد زیادی به خاك دارد. پیشانی اش را بر روی خاك می گذارد و خانه اش را از آن می سازد و همچنین این اثر در مقابل شرایط طبیعی مقاوم است. ادیب زاده در جواب اینكه چرا مشورتی با سازمان زیباسازی نشد، می گوید: این یادمان به نحوی مستقل از زیبا سازی عمل شد و هنگامی نماد ساخته شده بود، دوستان مطلع شدند. از آقایان هم عذر خواهی كردم كه در جزئیات قرارشان ندادم. من استاد دانشگاه بودم و مشاور شهردار و از كار اداری اطلاع چندانی نداشتم. از لحاظ اصول تفاوتی با سازمان زیباسازی نداریم و فقط می ماند هماهنگی اولیه كه البته نامه هم زدیم و سال پیش به جلسه دعوت شان كردیم اما نیامدند. با همان سیاست سازمان جلو رفتیم و تا به حال مشكلی پیش نیامده است و فكر نمی كنم مشكلی هم پیش بیاید چون معتقدیم كه كار ایده آلی انجام داده ایم.
در آخر، ادیب زاده از اجرای این طرح در محله دیگر شمیران خبر می دهد: در شمیرانات محله های مختلفی مانند : زعفرانیه، جویستان، امام زاده قاسم، امام زاده صالح و آبك با شاخصه های فرهنگی، طبیعی و اجتماعی متفاوتی وجود دارد. تجریش را از بین این محله ها انتخاب كردیم و طرح را در آن اجرا كردیم. باید ببینیم كه عكس العمل مردم در قبال نماد تجریش چگونه خواهد بود و در صورت مثبت بودن، سمبل های دیگری از محله های شمیران به صورت نمادین سفالین طراحی و در مكان عمومی هر محل نصب می كنیم.
شاید تا قبل از این، عجله ای برای دیدن نماد تجریش نداشتیم اما بعد از شنیدن حرف های مجری طرح و منتقد نماد، وجودمان سرشار از كنجكاوی می شود و برای پرده برداری از نماد سفالین تجریش لحظه شماری می كنیم تا دریابیم واقعا این نماند بنابر گفته های شعیبی زشت است یا اینكه ادیب زاده درست گفته و سمبلی زیبا برای تجریش ساخته است.
البته فرض سومی هم وجود دارد: نماد سفالین تجریش، هم زشت است و هم زیبا.

گیتی عابدی
*پانوشت؛ تندیس هویت محله های شمیران پوشیده در گونی است وقراراست روزی به بهره برداری برسد. اگررسیدچاپ عكس آن قطعی است.

منبع : روزنامه همشهری