ذخایر بدن را دریابید

اگرچه پس از تولد، ارتباط داخل‌رحمی جنین با مادر قطع می‌شود ولی هنوز از لحاظ تغذیه‌ای به مادر وابسته است و باید تا شش ماه بعد از تولد تنها از شیر مادر تغذیه شود.
تركیبات شیر مادر از نظر انرژی درشت‌مغذی‌ها (كربوهیدرات، پروتئین و چربی) و انواع ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و املاح معدنی) كاملاً منطبق با نیازهای شیرخوار در زمان‌های مختلف رشد او است. سال اول پس از تولد، یكی از سال‌های پر تغییر و بحرانی از نظر رشد و نمو است. به عبارتی در پنج‌ماهگی، وزن نوزاد به بیش از دو برابر و در یك‌سالگی به سه برابر زمان تولد می‌رسد.
سریع‌ترین افزایش تعداد سلول‌های مغزی در دوران جنینی و طی ۶-۵ ماه بعد از تولد بوده و در این زمان، تنها تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶-۴ ماه پس از تولد می‌تواند این نیاز را به‌خوبی تأمین كند.
●دوران نوزادی
در نوزادانی كه به‌موقع متولد شده‌اند، تغذیه با شیر مادر تمام ویتامین‌ها و املاح معدنی مورد نیاز به استثنای ویتامین D را فراهم می‌كند.
به همین دلیل برای شیرخوار، بعد از تولد، استفاده از مكمل ویتامین D كه اكثراً به صورت قطره خوراكی ویتامین A و D است و قرارگرفتن در معرض نور خورشید (حدوداً ۱۰ دقیقه در روز) توصیه می‌شود. گاهی اوقات برای برخی شیرخواران- بنا به تشخیص متخصصین- استفاده از قطره مولتی‌ویتامین كه علاوه بر ویتامین D محتوی سایر ویتامین‌ها هم هست، تجویز می‌شود.
●بعد از ۶ماهگی
كودك بعد از ۶ماهگی وارد مرحله جدیدی از زندگی می‌شود. در این زمان، شیر مادر به‌تنهایی برای تأمین نیاز سلول‌های در حال رشد او كافی نیست و باید بخشی از این نیاز از غذاهای مختلف تأمین شود. چگونگی شروع تغذیه تكمیلی، استفاده درست از انواع غذاها و رعایت بهداشت در تهیه آنها، در روند سلامت و رشد كودك حائز اهمیت است.
بعد از ۶-۴ ماهگی، ذخایر جنینی آهن در بدن كودك كاهش یافته و دیگر نیاز او را تأمین نمی‌كند. از آنجا كه شیر مادر نیز آهن كمی دارد، همراه با شیر و غذای كمكی، از سن ۶ماهگی، استفاده از مكمل آهن نیز برای كودك توصیه می‌شود.
همچنین در مناطقی كه به ‌طور طبیعی، مقدار فلوراید در آب آشامیدنی كم‌تر از میزان لازم است، گاهی اوقات استفاده از فلوراید نیز برای سلامت دندان‌ها، توسط متخصصین تجویز می‌شود. رشد مناسب و طبیعی كودك، یك عامل مهم در ارزیابی وضعیت تغذیه اوست. زمانی كه انرژی و مواد مغذی به مقدار كافی تأمین نشود، رشد كودك ناقص شده و سلامت او به مخاطره می‌افتد.
●بعد از دو سالگی
بعد از دوسالگی تا زمان بلوغ، عموماً به عنوان دوره پنهان رشد تعبیر می‌شود. این پدیده جزو تغییرات عمده و آشكاری است كه در دوران نوزادی رخ می‌دهد. البته این مسأله بدان معنی نیست كه نیازهای تغذیه‌ای كودك نادیده گرفته شود. انرژی و مواد مغذی گوناگون با مصرف كافی و متنوع از گروه‌های غذایی مختلف می‌تواند به‌خوبی نیاز كودك را برآورده كرده و ذخایر لازم را برای ورود به دوران بحرانی بلوغ فراهم كند.
این مهم تنها با ایجاد و تثبیت عادات و انتخاب‌های غذایی صحیح در كودكان صورت می‌گیرد. در آن دسته از كودكانی كه الگوی مصرف غذایی نادرستی داشته و نیازهای تغذیه‌ای‌شان از طریق وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌های روزانه تأمین نمی‌شود به مرور زمان، علائم كمبود بروز می‌كند.
آهن، یكی از ریزمغذی‌هایی است كه در اكثر كودكان به علت نامناسب‌بودن وضعیت تغذیه، ذخایر اندكی در بدن دارد و كمبود آن به صورت كم‌خونی فقر آهن بروز می كند. عدم مصرف انواع گوشت- به ویژه گوشت قرمز- و جایگزین‌شدن تنقلات و خوراكی‌های كم‌ارزش به جای میوه‌ها و سبزی‌های تازه كه منبعی غنی از ویتامین C و اسید فولیك هستند، می‌تواند در ایجاد این شكل، تأثیر به‌سزایی داشته باشد.
در كودكانی كه دچار كم‌خونی هستند، مصرف مكمل آهن، اسید فولیك و سایر مواد مغذی مؤثر در خون‌سازی، بنا به تشخیص متخصصین توصیه می‌شود.
بعد از دوران نوزادی، مجدداً سرعت رشد در نوجوانی افزایش می‌یابد. با توجه به جهش رشدی كه در این زمان به وجود می‌آید، تغذیه درست و كامل دارای اهمیت بسیاری است ولی در مقابل افزایش نیازهای غذایی در این دوران، اكثر نوجوانان دچار مشكلات تغذیه‌ای گوناگون هستند.
حذف وعده صبحانه، تمایل بیشتر به مصرف غذاهای سریع و آماده كه اكثراً میزان مواد مغذی آنها پایین بوده ولی مقدار انرژی و چربی بالایی دارند و مصرف زیاد تنقلات پرانرژی و چرب علاوه بر ایجاد اضافه‌وزن و چاقی در نوجوانان، كمبودهای تغذیه‌ای مثل كم‌خونی ناشی از فقر آهن را نیز در آنها سبب می‌شود؛ به ویژه كه نیاز به آهن در این زمان به خاطر رشد و افزایش حجم عضلات در پسران و شروع عادت ماهیانه در دختران، بالا می‌رود.
به همین دلیل، در صورت وجود علائم اولیه كمبود، بنا به نظر متخصصین مصرف مكمل آهن و سایر مواد مغذی لازم ضرورت می‌یابد. در این دوران برای رشد و استحكام استخوان‌ها نیاز به كلسیم نیز بیشتر می‌شود. در آن دسته از نوجوانان كه به هر دلیل از جمله حساسیت به پروتئین شیر و فرآورده‌های آن، عدم تحمل لاكتوز و... به مقدار كافی از مواد غذایی این گروه استفاده نمی‌كنند، دریافت مكمل كلسیم ضروری است.
در پایان باید افزود كه پایین‌بودن چگالی مواد مغذی در رژیم غذایی روزانه اكثر كودكان و نوجوانان و در مقابل، بالابودن نیازهای تغذیه‌ای آنها می‌تواند خطر بروز كمبود ریزمغذی‌ها را در آنها افزایش دهد. به همین دلیل، تجویز یك مكمل متعادل مولتی‌ویتامین و مواد معدنی برای حصول اطمینان از دریافت كافی تأمین ذخایر ریزمغذی‌ها حائز اهمیت است. البته باید توجه داشت كه مكمل‌ها نمی‌توانند جایگزین انتخاب‌های صحیح و عادات غذایی مناسب شوند.
رژیم غذایی روزانه باید حاوی مقادیر كافی و متناسب از شیر و فرآورده‌های آن، انواع گوشت و جانشین‌های آن میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات و حبوبات باشد. مصرف خوراكی‌ها و غذاهای رنگی و افزودنی‌ها و طعم‌دهنده‌های متنوعی كه دارای مقادیر فراوانی چربی و نمك بوده می‌تواند بروز بسیاری از بیماری‌ها و مشكلات تغذیه‌ای را در این گروه‌های سنی افزایش دهد و سلامت آنها را به خطر بیندازد.

علیرضا بی پروا

منبع : روزنامه همشهری