فقط شست وشو تفریح ممنوع

● مراسم حمام در گوشه و كنار دنیای باستان
رومی های باستان در كنار خیلی چیزهای دیگر به حمام هایشان هم معروفند. در خانه های اربابی آنها معمولا حمام خصوصی كوچكی بود و به جز آن عموم رومی ها مرتبا به حمام های تقریبا ارزان عمومی می رفتند. آنها وقتی در اوج شهرت بودند در حمام هایشان اتاق های سرد و گرم و اتاق مخصوص لم دادن و گپ زدن با دمای متوسط ساختند كه در آن خدمات متنوعی مثل خوراكی و نوشیدنی، ورزش و آموزش های شخصی عرضه می شد. در تاریخ روم گاهی اوقات زمان و مكان حمام زنان و مردان از هم جدا بود.
● مراسم حمام كردن یهودی
مراسم حمام بخشی از فرهنگ باستانی و مدرن یهودی ها هم هست. حمام هایی به نام «میك وه» از دوران كلاسیك در حفاری های باستان شناسی متعددی شناسایی شده است. خلاصه ای از مقررات میك وه به این صورت بوده است: میك وه باید حداقل ۴۰ سیع آب حدود ۲۴۰ لیتر گنجایش می داشت. تمام بدن كسی كه می خواست حمام كند باید در آن فرو می رفت و نكته مهم این بود كه آب می بایست «آب زنده» باشد.
یعنی باید مستقیما از رودخانه یا چشمه یا آب باران كه به حوضچه جاری می شد تامین می شد. برای دستیابی به این منظور خاخام ها اجازه داده بودند حوضچه ای ساخته شود كه با لوله ای به حوض غوطه وری اصلی متصل بود. حوض اصلی را می شد از «آب مانده» پر كرد كه كیفیت آن برای مراسم غوطه وری مناسب نبود و هرگاه لازم می شد لوله بین حوضچه و حوض اصلی را باز می كردند كه باعث می شد آب زنده از حوضچه به درون آب حوض اصلی بریزد و آن را برای غوطه وری تعویض كند.
● حمام مسیحیان اولیه
در قرن چهارم و پنجم میلادی بنیانگذاران كلیسای مسیحیت استفاده بیش از حد از حمام های عمومی را محكم كردند یعنی استفاده ای كه بیشتر جنبه تفریح داشت تا پاكیزگی. چون امكانات حمام ها برای مردان و زنان یكی بود كلیسا حضور زنان در حمام های مختلط را ممنوع كرد. حتی آنها كه از دیگران سخت گیرتر بودند می خواستند حمام دختران و زنان را هم از هم جدا كنند اما یكی از پاپ های آن دوره اعلام كرد حمام كردن حرام نیست و یكی از دستورالعمل های اسقفی قدیمی در اوایل قرن سوم میلادی براساس استفاده از حمام طرح ریزی شده و فقط با بعضی سوءرفتارها مخالفت دارد. او تاكید كرده بود پاپ های اولیه عموما هیچ اعتراضی به حمام نداشته اند و آن را برای پاكیزگی و سلامت لازم می دانسته اند.
● حمام در فرهنگ های شرقی و اسلامی
حمام به سبك رومی در كشورهای اسلامی طی قرون وسطی و دوران رنسانس ساخته شد و نویسندگان اسلامی بارها به آن اشاره كرده اند. واژه «حمام» كه در دوران مدرن به حمام تركی گفته می شود جنبه مهمی از تمدن اسلامی است كه سنت های آن شبیه به مراسم رومی ها است: اول شست وشوی بدن، بعد غوطه خوردن در آب و سرآخر هم معاشرت با سایرین. از آنجا كه دین اسلام به نظافت همیشگی خیلی اهمیت می دهد حمام و ابزار شست وشو بین مسلمانان محبوب باقی ماند. بعضی تاریخدانان عقیده دارند عادت حمام رفتن اروپای غربی از خاورمیانه و پس از جنگ های صلیبی در دنیا همه گیر شده است.
● حمام ژاپنی
حمام ژاپنی هم همین طور است و شاید هم قدمت بیشتری داشته باشد. بعضی ها عقیده دارند حمام های ژاپنی كه آدم در آن غوطه ور می شود از روی مدل چشمه های آب گرم ساخته شده كه ژاپنی ها فراوان از آنها استفاده می كنند. ژاپن كه بین دو كمربند آتشفشانی قرار گرفته حمام های آب گرم طبیعی فراوانی دارد. سنت حمام عمومی حداقل به سال ۵۵۲ میلادی و ظهور بودیسم برمی گردد. طبق عقاید بودایی این طور رعایت بهداشت هم بدن را از گناهان پاك می كند و هم خوش شانسی می آورد.تاریخ دانان چینی در قرن سوم میلادی درباره پاكیزگی ژاپنی ها اظهارنظر كرده اند البته هیچ اشاره ای به حوله های نایلونی آنها نداشته اند.
جهانگردان اروپایی هم وقتی این كشور در قرن شانزدهم میلادی درهای خود را به روی خارجی ها باز كرد با چینی ها هم عقیده بودند. از طرفی تا زمان راه اندازی حمام های عمومی در قرن هفدهم میلادی تقریبا همه حمام ها برای مردم عادی از طرف معابد بودایی ساخته می شد.در خاور دور هنوز هم اعتقاد دارند آب جاری منبع انرژی مثبت است برای همین هر از چندی زیر آب جاری دوش می روند و علاوه بر ماساژ عضلات، خود را تطهیر می كنند.
● حمام بخار و سونا
به نظر می رسد حمام كردن در حمام های عمومی به خصوص حمام های بخار كه در آن هوای داغ باعث عرق كردن استفاده كنندگان می شد و بعد با شیرجه زدن در آب سرد خودشان را می شستند روش مطلوبی در اروپای شرقی و مركزی بوده است. روش حمام كردن در اروپای شمالی و شرقی هم كم وبیش همین بوده است: تعدادی سنگ را در فضای بسته ای كه همان حمام باشد داغ می كردند، بعد روی سنگ ها آب می ریختند تا بخار تولید شود و خودشان روی نیمكت هایی می نشستند.
در حمام های عمومی یا وقتی به صورت گروهی حمام می كردند لباس سبكی مخصوص حمام به تن می كردند كه برای مردان شلوار نخی و برای زنان پیراهنی بلند بود. در حمام هر كسی خودش را با بادبزنی از برگ باد می زد و بعد از اینكه عرق می كردند خود را با آبی كه در سطل یا لگن بود می شستند یا اینكه در حوضچه حمام یا رودخانه می پریدند.حمام آلمانی وسایل رفاهی دیگری هم داشت مثل حوضچه مخصوص گپ و گفت وگو و غذا خوردن كه ممكن است آن را از حمام های رومی گرفته باشند.
اما چنین حوضچه هایی در حمام های عمومی روسیه مرسوم نبوده است.از حمام های بخار چوبی روسیه در سندی مربوط به سال ۱۱۱۳ میلادی یاد شده است: حمام را بسیار بسیار داغ می كردند بعد لباس هایشان را درمی آوردند و بعد از مالیدن پیه به خودشان، شاخه های جوان نی را برمی داشتند و تن خود را با آن محكم می سابیدند. بعد بدنشان را با آب سرد می شستند و به این ترتیب دوباره زنده می شدند. رسم و رسوم حمام ازدواج و حمام زایمان هم در روسیه پیش از سال های ۱۶۰۰ میلادی رواج داشته است.
حمام بخار آلمانی در قرن دوازدهم میلادی كاملا شناخته شده بود و در آن مخلوطی از گیاهان دارویی را در سونا روی سر افراد و روی سنگ های سونا می ریختند و خودشان را با آنها تمیز می كردند.حمام بخار عمومی در میان كولی های لهستان و آلمان هم رواج فراوانی داشته است. همچنین سونا در فنلاند بسیار محبوب بوده است.
نحوه استفاده فنلاندی ها از سونا به خوبی در تاریخ ثبت شده است: نمونه های اولیه سونا گودال هایی بودند كه در زمین كنده می شدند و در آنها سنگ داغ می گذاشتند تا هوا را گرم و خشك كنند. سنگ داغ به علامت مشخصه سونا بدل شده است. این سنگ داغ گرما را از خود به محیط اطراف یعنی اتاق كوچك حمام می پراكند. آب ریختن روی سنگ ها بخار ایجاد می كرد كه فنلاندی ها به این كار «لولی» می گفتند. برس های بدن كه به آن «ویتا» یا «واتا» می گفتند از شاخه های گیاه مخصوصی درست شده بود كه برای شست وشوی پوست از آنها استفاده می شد. بعضی تاریخ نگاران عقیده دارند فنلاندی ها عادت حمام بخار را از طریق روسیه از آسیای مركزی آموخته اند هر چند خود فنلاندی ها این ایده را قبول ندارند.ایرلندی های قدیم حمام را نماد مهمی از مهمان نوازی به شمار می آوردند و اگر میزبانی برای حمام كردن یا حداقل شستن دست و پا به مهمانش تعارف نمی كرد رفتارش اهانت آمیز محسوب می شد. حمام ایرلندی را ابتدا از آب سرد پر می كردند، بعد سنگ های داغ را كه قبلا در آتش گذاشته بودند در آب می انداختند.حدود قرن سیزدهم میلادی در شهرها حمام كردن در وان متداول شد و در خانه ها، صومعه ها و حمام های عمومی وان ساختند. در آن زمان دور وان پرده های ضخیمی می كشیدند تا محیط بسته ایجاد و بخار را حفظ كنند. در پاریس حمام های عمومی افرادی را در استخدام داشتند تا زمانی كه آب حمام داغ می شد همه را خبر كنند.
● حمام در ایران قدیم
در ایران حداقل از زمان قاجاریه حمام عمومی همه جا ساخته شد. از زمان طلوع آفتاب تا حدود ساعت ۸ صبح حمام ها مردانه بودند و از آن به بعد تا چند ساعت بعدازظهر زنانه. حمام ها را برای اینكه بتوانند از آب پر كنند كمی پایین تر از سطح كوچه و خیابان می ساختند. آن موقع حمام ها خزینه داشتند. اما تا قبل از دوره قاجار ایرانی ها داخل خزینه نمی رفتند بلكه از آن آب برمی داشتند و خود را می شستند و به این ترتیب آب خزینه هم تمیزتر باقی می ماند. حمام های عمومی معمولا چند شاه نشین، ایوان، طاق نما و یك حوض كوچك آب سرد داشتند.

نوشین دیانتی

منبع : روزنامه شرق