پولشویی: جرم سازمان یافته

پولشویی جرمی سازمان یافته و فراملی است كه نظام مالی جهان امروز بالاخص كشورهای در حال توسعه را كه به شكلی گسترده تر با آن مواجهند دچار بحران كرده و سازمان های بین المللی و منطقه ای را وادار به ارائه راهكارهای متعدد برای مبارزه و تحدید آن می كند.
درآمدهای حاصل از فعالیت های نامشروع و مجرمانه، پول آلوده نام دارند كه اگر در حیطه مواد مخدر و فحشا باشد «پول كثیف»، چنانچه ناشی از قاچاق و فرار مالیاتی باشد «پول سیاه» و هر گاه منشاء درآمد رشوه و فساد مالی باشد «پول خاكستری» نامیده می شود. از آنجا كه اكثریت قریب به اتفاق جرایم با هدف كسب منابع مالی رخ می دهند پول های آلوده به دلیل قابل دسترس بودن منشاء آن از سوی مامورین امنیتی و پلیس، قابلیت ورود به چرخه اقتصادی را ندارد. لذا رهبران جرایم سازمان یافته طی مراحلی اقدام به پنهان كردن یا تغییر ظاهر منشاء مجرمانه و غیرقانونی فعالیت های خود با هدف سهولت در بهره برداری هر چه بیشتر از آن برای اقدامات مجرمانه آتی می كنند، این فرآیند پولشویی نامیده شده است و نتیجه آن قانونی جلوه گر شدن منشاء درآمد و پاكیزه شناخته شدن پول آلوده است.
مراحل تحقق پولشویی عبارتند از:
۱ مرحله جای گذاری یا مكان یابی و استقرار
placement stage :كه عبارت است از تزریق پول آلوده به سیستم مالی رسمی و تبدیل وجوه نقد به ابزارهای پولی مانند چك مسافرتی، حواله های پولی و... یعنی وجوه كلان از طریق سپرده گذاری در موسسات مالی رسمی و غیررسمی یا ارسال پول به خارج از مرز با خرید كالاهای ارزشمند به وجوه خرد تبدیل می شود.
۲ مرحله پنهان سازی یا لایه چینی layering stage) :كه عبارت است از جداسازی پول آلوده از منشاء خود به منظور مخفی كردن رد، جلوگیری از تعقیب و امكان بازگرداندن مجدد آن به چرخه جرم بدون امكان یافتن محل جغرافیایی و منشاء آن. یكی از روش های این كار انتقال موجودی از حساب های اولیه به سایر حساب ها در همان موسسه یا موسسات دیگر است.
۳ مرحله ادغام و یكپارچه سازی و بازگرداندن intergration stage : كه عبارت از ایجاد پوشش ظاهری مشروع در قالب ایجاد موسسه های اقتصادی یا خریدهای كلان و بازگرداندن دوباره منابع اولیه به فعالیت در موارد غیرقانونی است.
●پولشویی در چهار قالب قابل شكل گیری است:
الف پولشویی درونی، بدین مفهوم كه پول آلوده در یك كشور حاصل می شود و پولشویی نیز در همان جا شكل می گیرد. ب پولشویی صادرشونده كه پول آلوده در یك كشور به دست می آید ولی پولشویی در خارج از كشور محقق می شود. ج پولشویی واردشونده كه پول آلوده در سایر نقاط جهان حاصل می شود لیكن پولشویی در داخل كشور شكل می گیرد. د پولشویی بیرونی كه پول آلوده از سایر كشورها حاصل و پولشویی نیز در خارج از كشور محقق می شود.پولشویی علاوه بر تاثیرات نامطلوب ر ابعاد اجتماعی و اخلاقی جامعه، آثار و تبعات منفی بسیار گسترده ای بر اقتصاد كشورها دارد چرا كه به مثابه پلی، اقتصاد رسمی و قانون كشور را به اقتصاد غیررسمی و زیرزمینی متصل می كند و باعث تخریب بازار مالی، از طریق ورود نامعقول حجم بالای نقدینگی و متعاقبا خروج نابهنگام و ناگهانی همین حجم پول به منظور انجام یك معامله مجرمانه می شود. نتیجه این امر تخریب بخش خصوصی از طریق سلب اعتماد صاحبان منابع مالی مشروع، كاهش سرمایه گذاری، تاثیر منفی بر نرخ ارز و نهایتا به هم ریختگی بخش اقتصاد خارجی و عدم تعادل بخش های اقتصاد داخلی است.همچنان كه گفتیم پولشویی جرمی سازمان یافته است. ویژگی اینگونه جرایم حداقل سه نفر بودن اعضای آن، استمرار عملیات مجرمانه در طول زمان و جلب منفعت مالی به عنوان هدف اصلی است. فراملی بودن، دیگر ویژگی پولشویی است كه ارتباط فیمابین كشورها به صورت گسترده را اجتناب ناپذیر می كند. این هر دو خصیصه امكان مبارزه با آن و تعقیب مجرمین را برای دولت ها بسیار سخت و بعضا ناممكن ساخته و تلاش های سازمان های بین المللی و منطقه ای در تحدید این امر موفقیت چندانی نداشته اند.سازمان ملل متحد طی كنوانسیون ۱۹۸۸ وین دولت های عضو را ملزم به جرم شناختن پولشویی و تعیین مجازات متناسب با قوانین داخلی كشورها برای پولشویان كرد. در سال ۱۹۸۹ هفت كشور عمده صنعتی جهان G۷ آمریكا، كانادا، ژاپن، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و آلمان با حاد دانستن پدیده پولشویی سازمان نیروی واكنش سریع عملیات مالی تشكیل دادند و چهل راهكار مشخص برای ممانعت از عملیات پولشویی پیشنهاد كردند كه به امضای تمامی اعضا رسید. عضویت در سازمان موصوف برای تمامی كشورها مجاز است. كنوانسیون پالرمو مصوب ۲۰۰۰ نیز مبارزه جدی با پولشویی را مورد تاكید قرار داده است.به عقیده صاحب نظران در كشورهایی كه در قبال پولشویی سكوت كیفری اختیار كرده اند، ارتشا در جامعه رواج دارد و فرهنگ و نظام اداری نسبت به این جرم ناآگاه و غیرحساس است.
از نظر موقعیت جغرافیایی یا سیاسی نیز مستعد ورود و خروج خلافكاران یا ترانزیت مواد مخدر و... و به اصطلاح بهشت كیفری پولشویان هستند.جمهوری اسلامی ایران به رغم پیوستن به كنوانسیون های وین و پالرمو از سال ۱۳۷۰ هنوز موفق به تصویب لایحه پولشویی كه پس از پیشنهاد وزارت امور اقتصاد و دارایی به هیات دولت در تاریخ ۶۷۸۱ به مجلس تقدیم شد، نشده است. بنابر آخرین اظهارات مخبر كمیسیون اقتصادی مجلس سرانجام پس از چندین بار رد و بدل شدن لایحه مذكور در كریدور مجلس و شورای نگهبان، راهی مجمع تشخیص مصلحت شده است.اگرچه لایحه موصوف فاقد تمامی ضروریات و دارای اشكالات غیرقابل انكار است لیكن با توجه به وجود قوانین موثر همچون اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی مواد ۵۲۲ و ۶۶۲، قانون مبارزه با مواد مخدر مواد ۲۸ و ۳۰، قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی كشور، قانون تشدید مجازات مرتكبین ارتشای اختلاس و كلاهبرداری و... امید داریم كه سرانجام پس از این وقفه ۱۵ساله با تصویب و اجرای قاطعانه لایحه پولشویی ایران نیز بتواند همراه با سایر ملل گام هایی ارزنده در قطع دست پولشویان و متوقف كردن این جرم ویرانگر بردارد.

فاطمه جم *كارشناس حقوقی و قضایی

منبع : روزنامه شرق