ایران در تمدن اسپانیا

كتاب «ایران در اسپانیا» جدیدترین كتاب شجاع الدین شفا است كه از سوی انتشارات گستره در ایران انتشار یافته است. شفا متولد سال ۱۲۹۷ در شهر قم بوده و فارغ التحصیل رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است.
وی سپس تحصیلات تكمیلی خود را در فرانسه و لبنان گذراند. پس از سقوط دیكتاتوری رضاشاه، وی به همراه چند تن از دوستانش «حزب میهن پرستان» را بنیان نهاد و نوشتن سرمقاله های ارگان این حزب را برعهده گرفت. وی فعالیت فرهنگی خود را در سال ۱۳۳۰ آغاز كرد و سال ها معاونت فرهنگی دربار شاهنشاهی را بر عهده داشت و موسس كتابخانه بزرگ پهلوی بود. گفته می شود انگیزه اصلی برگزاری جشن های ۲۵۰۰ساله را وی به شاه تلقین كرده بود. شفا همچنین متن سخنرانی محمدرضاشاه پهلوی در مقابل آرامگاه كوروش را تهیه كرد و پیشنهاددهنده تغییر تاریخ هجری شمسی به تاریخ شاهنشاهی شاه بود. در گزارش های ساواك نكات منفی بسیاری علیه شجاع الدین شفا به ثبت رسیده است.
نویسنده معتقد است كتابش تا حدی یك فصل فراموش شده تاریخ تمدن اسلامی است كه در طول قرن ها از طریق اسپانیای مسلمان سهم خود را بر جریان عظیم علمی و فرهنگی دنیای غرب افزوده است. مورخان و وقایع نگاران در تعداد زیادی از كتاب ها و رساله ها این پدیده تمدن ساز را به بحث و نقد گذاشته اند.
با وجود این، ضرورت دارد یادآوری شود كه این تاریخ چنان كه باید و شاید حق نقش شگرف و پایداری را كه ایران در طول هشت قرن در اسپانیای مسلمان چه در عرصه های سیاسی و اداری و چه در میدان های علمی، ادبی، هنری، معماری، مذهبی، فلسفی، الهیات و عرفان بازی كرده است، ادا نمی كند، چنان كه در زندگی اجتماعی مردم آندلس در زمینه های پوششی، غذایی، بازی ها، ورزشی ها، جشن ها، خلقیات و رسوم و هم تصورات خرافی نیز اكثریت نوشته ها جز به گونه ای غیرمستقیم و پراكنده اشاره ای به این نقش ندارد.
در واقع از زمان های دور تاكنون، این دوران از تاریخ اسپانیا و هرچه به آن پیوند دارد، در اغلب موارد بدون غرض و نیت خاص، هرچند كه گاه نیز به تعمد و جانبداری، منحصرا با برچسب عربی عرضه شده است. همیشه بحث از دانش عرب، معماری عرب، موسیقی عرب، نساجی عرب، كاشیكاری و سرامیك عرب، فلسفه و الهیات و تصوف عرب در میان بوده است، حال آنكه حتی یكی از این دستاوردها نیز بدون حضور و مشاركت دانشمندان، ادیبان، معماران، هنرمندان، صنعت كاران، فیلسوفان، حكما و عارفان ایرانی، كه هیچ یك «عرب» نبوده اند، تحقق نیافته اند. نویسنده در پیشگفتار كتاب خود نگاه خاصی به نقش اعراب در زمینه علوم تمدن دارد و معتقد است: «اكثر مورخانی كه به تاریخ اعراب پرداخته اند در این خصوص اتفاق نظر دارند كه وقتی از «تمدن عرب» كه به درستی یكی از تمدن های غنی تاریخ است سخن به میان می آید، غالبا فراموش می شود كه این تمدن یكسره به وسیله كسانی كه اسم «عرب» به آن داده اند، خلق نشده است و در پژوهش های خود نیز پیرامون آن قلمفرسایی كرده اند، اما ابن خلدون در زمینه فرهنگ و علوم ایرانیان بسیار سخن گفته است.»
نویسنده همچنین اضافه می نماید: «تمدن اسلامی در طول سده های دهم تا سیزدهم میلادی فروزان بود، لیكن تمدن های دیگر، میراث های دیگر، ذخایر فرهنگی دیگر دانشمندان دیگر بودند كه این تمدن را به درجه اعتلا رساندند.
تمدن «عرب» از كوله بارهای سرشار و سنگین فرهنگ های مختلف و به خصوص به نسبتی بسیار بالاتر از همه، از میراث فرهنگی ایران و ایرانیان تغذیه كرده است. در طول سه قرن دانشمندان ایرانی در بسیاری از شاخصه های مختلف علوم سرآمد بوده اند.» نویسنده در این كتاب كوشیده است تا با ایران جای بر حق و شایسته اش را با تكیه بر مطالعات و پژوهش های دانشمندان نامدار غربی و عربی باز بخشد و از مراجعه به منابع ایران پرهیز نماید تا مبادا به جانبداری یا وطن دوستی كاذب متهم شود.
چنان كه از عنوان كتاب برمی آید، این پژوهش، بازنویسی تاریخ ارزش های كهن مشترك میان مردم اسپانیا و ایران است. به ادعای نویسنده انگیزه تدوین این كتاب، انكار تمدن درخشان اسلامی یا كاستن از قدر و ارج این تمدن كه یكی از پرافتخارترین فصل های تاریخ جهان است و تمدن ایرانی با آن از چهارده قرن پیش پیوندی تنگاتنگ داشته است، نیست، بلكه فقط آن است كه یك حقیقت تاریخی را استقراری دوباره بخشد.
كتاب شامل ۲۵ فصل است. عناوینی همچون «ایران و اسپانیای پیش از اسلام، ایران، اسلام و اعراب، از شیراز تا خزر، نقش ایرانیان در فتح آندلس، ایران و خلافت اسپانیا، شاپور پادشاه ایرانی در آندلس، ایران در فرهنگ آندلس، پزشكی، ریاضیات، معماری، موسیقی، ادبیات، هنرهای دستی، تاریخ نگاری و جغرافیانویسی، مذهب، فلسفه، تصوف، گیاه شناسی، آبیاری قنات، دریانوردی، زندگی اجتماعی، بازرگانی، جشن های ایرانی در آندلس، ایرانیان در آندلس و زبان فارسی در آندلس» سرفصل های این كتاب ۷۳۳ صفحه ای است.

محمود فاضلی
شجاع الدین شفا
ترجمه:مهدی سمسار
ناشر: گستره ۱۳۸۵

منبع : روزنامه شرق