دانهٔ ‌کتان (بزرگ)

دانهٔ كتان (بزرگ) در سرتاسر جهان برای تأمین غذا، دارو و الیاف پارچه، تورهای صیادی و سایر فرآورده های مورد استفاده قرار گرفته است. مصریان باستان هزاران سال پیش به كشت و پرورش كتان (بزرگ) مبادرت می ورزیدند، و این گیاه امروزه در سراسر جهان یافت میشود.
كتان منبع غنی الیاف غذایی محسوب می شود كه به كاهش میزان كلسترول كمك می كنند. روغن این گیاه در سلامتی قلب و عروق مؤثر است.
مدتها پیش انسانها به فواید روغن این گیاه پی بردند، و از بذر آرد شده و آرد نشده آن به عنوان ملین استفاده می كردند. خاصیت ملین بودن روغن این گیاه مربوط به مواد لعاب دار موجود در آن است.
روغن كتاب حاوی اسیدهای چربی امگا- ۳ و همچنین اسیدهای امگا-۶ است. روغن این گیاه غنی ترین منبع اسیدهای چرب امگا-۳ در طبیعت است و حاوی بیشتر از دو برابر امگا-۳ موجود در روغنهای ماهی است و از نظر قیمت هر انس آن ارزانتر از انواع روغن ماهی است. این گیاه سبب كاهش خطرات احتمالی تصلب شرایین نیز میشود. روغن گیاه مزبور همچنین دارای مواد مغذی گیاهی نظیر فتواستروژن است. این مواد شبه استروژنی طبیعی هستند كه می توانند درد و ناراحتی ناشی از یائسگی را كاهش دهند.
● معرفی گیاه
كتان نوعی گیاه سالانه است كه در خاكهای مرطوب عمیق حاوی شن، گل و لای و خاك رس زیاد به خوبی رشد می كند. بذرهای موجود در این گیاه غنی از روغن كتان است كه گاهی اوقات به آن روغن بزرك گفته میشود (توجه: روغن بزرك تجاری كه معمولاً در بازسازی اسباب و اثاثیه مورد استفاده قرار می گیرد مصرف انسانی ندارد). سبوس بذر این گیاه از نظر لعاب غنی است. هم روغن بذر و هم لعاب موجود در آن دارای خواص غذایی و درمانی است.
● تركیبات گیاه
فرآورده های حاصله از كتان از بذرهای موجود در داخل آن تهیه میشود. بذرهای این گیاه حاوی روغنهای چربی به نام اسید آلفالینولنیك (ALA) و اسید لینولیك است. اسید آلفالینولنیك (ALA) در واقع همان روغن امگا-۳ موجود در كتان است. كتان همچنین حاوی سایر مواد مهمی نظیر "لیگنال ها" است كه می تواند از بدن شما در قبال برخی از انواع سرطان مراقبت كند.
● اشكال موجود
می توان چندین نوع فرآورده حاصله از كتان را از بازار و بذرهای رسیده، انواع كیكهای بزرك و رغن بزرك را مجموعاً از فروشگاههای مواد بهداشتی، غذایی خریداری كرد. این گیاه را می توان به شكل مایع (برای تهیه مواد غذایی) یا به صورت ژله های نرم به عنوان تقویت كننده و مكمل مواد غذایی تهیه كرد.
● نحوهٔ مصرف
اگر با افزایش میزان كلسترول، آنژین، فشار خون بالا و پسوریازیس، اگزما، آرتریت روماتیسمی یا بیماری تصلب شرایین چندگانه (MS) مواجه هستید، می توانید از فواید اضافه كردن روغن كتان به برنامه غذایی خودتان بهره مند شوید. روغن این گیاه سبب كاهش كلسترول لیپوپروتئین كم تراكم (یعنی كلسترول نامطلوب بدن) و سطح تری گلیسرید میشود.
تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد كه روغن كتان در مقابل حملات قلبی بیشتر از روغن كانولا یا روغن زیتون ایجاد مصونیت و مراقبت می كند. مصرف روغن كتان احتمال ابتلا به سرطان را كاهش می دهد. این بدان خاطر است كه كتان حاوی غنی ترین منبع لیگنان است كه در جلوگیری از بیماریهای قلبی-عروقی و سرطان نقش اساسی دارد. تحقیقات اخیر مؤید این است كه لیگنان موجود در كتان دارای اثرات مراقبتی طولانی مدت و كوتاه مت در مقابل سرطان روده است. برای حصول اطمینان از اینكه بدن شما هم اسیدهای چرب پروری و هم لیگنان لازم را از طریق برنامه غذایی دریافت می كند. در جستجوی وجود روغن كتان بغنی از انواع لیگنان باشید. بهترین راه مصرف روغن كتان اضافه كردن آن به غذاهایی نظیر سالادها است. اما نباید از روغن مزبور برای پخت و پز استفاده كنید، چون گرما سبب نابودی اسیدهای چرب سالم در روغن كتان میشود.
اگر از تنگی نفس، التهاب معده (گاستریت) یا التهاب روده كوچك رنج می برید، اضافه كردن فرآورده های این گیاه را به غذاهای مختلف آزمایش كنید. دانه كتان منبع خوبی از لعاب است كه به مثابهٔ ملین عمل می كند. در صورتی كه دانه كتان كوبیده شده، خرد شده یا آسیاب نشده استفاده می كنید، حتماً مایعات، به ویژه آب كافی مصرف كنید.
● میزان مصرف
▪ یك قاشق غذایی دانه این گیاه به صورت كامل یا كوبیده شده (اما نه آسیاب شده) با ۱۵۰ میلی لیتر مایعات روزانه دو یا سه بار برای درمان التهاب معده و التهاب روده كوچك. دو یا سه قاشق غذاخوری بذرهای خرد نشده همراه با ۱۰ برابر آب به عنوان مسهل حجیم شونده.
▪ ضماد: ۱۰۰ گرم دانه خیس خورده در آب جوش به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه را صاف كنید و وسط دو لایه پنیر قرار دهید و استفاده كنید.
▪ دم كرده (مایعی كه از طریق جوشاندن گیاه در آب تهیه میشود): ۱۵ گرم بذر خرد نشده خیس خورده در یك لیوان آب به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه.
▪ روغن كتان: یك قاشق غذاخوری روغن به طور روزانه به غذاهایی نظیر سالاد اضافه شود.
● نكات احتیاطی
اگر مقدار مصرفی روغن كتان را رعایت كنید، با هیچگونه عارضه ای مواجه نخواهید شد. اما اگر میزان مصرف آن بالا باشد و آب كافی نخورید، ممكن است با ناراحتی داخلی مواجه شوید.
اگر باردار یا شیرده هستید می توانید كتان بزرك و روغن كتان بزرك را به غذایتان اضافه كنید. اما اطمینان یابید كه بیشتر از مقدار توصیه شده مصرف نكرده باشید و این موضوع را ابتدا با پزشك معالج خود مشورت كنید.
● تداخل های احتمالی
از مصرف همزمان دانهٔ كتان با سایر داروها یا تقویت كننده های غذایی اجتناب ورزید. كتان می تواند روند جذب سایر داروها، ویتامینها و مواد معدنی را كند كند. قبل از مصرف این گیاه در صورتی كه دارویی را به طور مرتب استفاده می كنید (خواه به صورت نسخه تجویزی یا غیر تجویزی) با پزشك معالج خود مشورت كنید.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار