آمریکا و شبکه الجزیره

●زیر ذره بین
وقتی شبكه تلویزیونی الجزیره در افغانستان و عراق توانست صدای مظلومیت مردم را انعكاس دهد، مورد خشم آمریكایی ها قرار گرفت، بنابراین بمباران دفاتر شبكه تلویزیونی الجزیره در كابل و بغداد هم ناشی از این عصبانیت آمریكایی ها بود.
اشاره: راه اندازی شبكه تلویزیونی الجزیره در سال ۱۹۹۶ میلادی، افق های جدیدی را در میان مخاطبان میلیونی ساكت عرب گشود. سال ها بود كه شبكه های تلویزیونی عرب به یمن حمایت های دولتی توانسته بودند تحمیق توده های عربی را تعمیق بخشند، اما با شكل گیری این شبكه تلویزیونی در كشور قطر، روایت جدیدی از اطلاع رسانی در میان دولتمردان سیاسی عرب، روشنفكران و مخاطبان عادی شكل گرفت و این گونه بود كه رسانه های گروهی آمریكایی و اروپایی نیز انحصار خبری خود را در میان كشورهای منطقه از دست دادند. به همین خاطر باید گفت راه اندازی شبكه تلویزیونی الجزیره برای تمامی انحصار طلبان خبری جهانی، كابوسی واقعی بود.
تجربه بمباران دفتر تلویزیونی الجزیره در كابل و بغداد توسط آمریكایی ها نشان داد كه آنها چقدر از راه اندازی چنین شبكه تلویزیونی در منطقه خشمناك هستند.
برای ارزیابی از فراز و نشیب شكل گیری این شبكه تلویزیونی، رویكرد آن در طول دو جنگ اخیر منطقه و سایر موارد مرتبط با این شبكه، گفتگویی را با محمد حسن بحرانی، خبرنگار عراقی تلویزیون الجزیره در تهران انجام دادیم كه در پی می آید. لازم است گفته شود كه سعی بر این بود كه با مسئول دفتر تلویزیونی الجزیره این گفتگو صورت گیرد كه به خاطر عدم حضور او در ایران این گفتگو امكان پذیر نشد، معاون وی نیز طی هر بار تماس تلفنی، معاونت خود در دفتر شبكه تلویزیونی الجزیره را تكذیب كرد!
● شبكه الجزیره براساس چه نیازی در قطر شكل گرفت؟
- دولت قطر با روی كار آمدن امیر جدید قطر(شیخ حمد) در سال ۱۹۹۵ میلادی و تحولات سیاسی كشور قطر، به ناچار شبكه ماهواره ای الجزیره را راه اندازی كرد. بدین ترتیب كشور قطر كه شاید از نگاه گروه زیادی از مردم جهان و منطقه شناخته شده نبود، جایگاه خاصی را در بین توده های مردم جهان پیدا كرد. البته نباید كتمان كرد مهمترین فایده آن از نظر تبلیغاتی، افزایش جایگاه سیاسی و اجتماعی كشور قطر در منطقه و جهان بود.
● آیا شبكه تلویزیونی الجزیره الگوی غربی، سی.ان.ان. یا بی.بی.سی. در منطقه است؟
- بله، شبكه تلویزیونی الجزیره در منطقه خاورمیانه از نظر شبكه ماهواره ای بدون رقیب است، اما سی.ان.ان. شبكه ماهواره ای جهانی است، الجزیره به عنوان یك شبكه اطلاع رسانی، هم اینك در صدر شبكه های تلویزیونی منطقه قرار دارد. به عبارت دیگر بین شبكه تلویزیونی الجزیره و شبكه های تلویزیونی منطقه فاصله زیادی وجود دارد.
● الجزیره در طول دو جنگ اخیر منطقه به هواداری از طالبان و صدام اشتهار یافته بود. نظر شما چیست
- موضوع جنگ اخیر در عراق و افغانستان تفاوت چشمگیری با هم دارند و هر كدام باید به طور مستقل مورد بحث قرار گیرند. موضع گیری شبكه تلویزیونی الجزیره در افغانستان، یك واقعیت ملموس بود. چرا كه تا قبل از سقوط رژیم طالبان در افغانستان، تنها شبكه تلویزیونی ماهواره ای در كابل تنها دفتر این شبكه بود و اتفاقاً این پرسش به طور مكرر مطرح شده كه چرا الجزیره در افغانستان تنها ماند؟
در پاسخ به این پرسش، می توان این گونه گفت كه در رژیم طالبان، چون باور این بود كه كار و یا نگاه به تلویزیون حرام است، لذا به هیچ كس اجازه ندادند كه در افغانستان كار خبری بكند و این مسئله به قبل از جنگ افغانستان برمی گردد.
به هر حال از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ میلادی یعنی دو سال قبل از جنگ در افغانستان، دفتر شبكه تلویزیونی الجزیره در كابل مستقر بود و اتفاقاً شبكه تلویزیونی سی.ان.ان هم در افغانستان دفتر خود را دایر كرده بود. ولی قبل از وقوع ۱۱ سپتامبر، شبكه تلویزیونی سی.ان.ان دفتر خود را در كابل تعطیل كرد و فقط دفتر تلویزیونی الجزیره به عنوان تنها رسانه فراگیر جهانی در افغانستان باقی ماند.
بدیهی است وقتی یك مؤسسه اطلاع رسانی یا خبرپراكنی، دفتری را در كشوری احداث می كند، باید روابط دوستانه ای نیز با مسئولان رسمی آن كشور برقرار كند، بنابراین مسئله مهمی كه حائز اهمیت است، این كه وقتی رژیم طالبان متوجه شدند كه تمامی رسانه های منطقه ای و جهانی كار خود را در كابل تعطیل كرده اند، لذا تصمیم گرفتند كه به دو شبكه تلویزیونی الجزیره و سی.ان.ان مجوز فعالیت بدهند و این در حالی بود كه برخلاف تعطیلی دفتر سی.ان.ان. شبكه تلویزیونی الجزیره مصمم شد كه كار خود را در كابل دنبال كند.
علیرغم این تصمیم وقتی رویداد ۱۱ سپتامبر در آمریكا اتفاق افتاد، خبرنگار شبكه تلویزیونی الجزیره، در كابل تنها بود و لذا این خبرنگار به عنوان خبرنگار جهانی در كابل مشهور شد.
البته به باور برخی از سیاستمداران در جهان، افرادی كه در شبكه تلویزیونی الجزیره و یا در افغانستان كار می كردند، كار و گزارش های خبری آنها به نوعی در دفاع از طالبان بود، طبیعی است وقتی یك رسانه جهان اسلام در مقابل تجاوزایستادگی می كند، بی گمان باید هزینه آن را هم بپردازد. بنابراین قانون، كار خبری شبكه تلویزیونی الجزیره بیشتر در جهت حرفه ای بودن كار است و البته از نظر من این نوع نگرش ها به الجزیره نوعی تهمت است كه سایرین به این شبكه اطلاع رسانی زده اند. مسلماً كسی كه كار حرفه ای روزنامه نگاری و خبری را دنبال می كند، این حقیقت را در مورد شبكه تلویزیونی الجزیره درك می كند. به هر حال هرخبرنگار حرفه ای در محیط كارش با دیگران، دارای روابطی است و خبرنگاران شبكه تلویزیونی الجزیره نیز باید این رابطه كاری را با طالبان برقرار می كردند، همان طور كه بعدها «تیسر علیونی» خبرنگار الجزیره در كابل را به عنوان عضو القاعده معرفی كردند، ولی بعدها ثابت شدكه این، اتهامی بیش نیست.
در عراق نیز رفتارها این گونه بود، هم اینك ما در میان دولت های دموكراتیك كار می كنیم، لذا طالبان و رژیم صدام حسین هر دو نمادی از دیكتاتوری محض هستند، پس هر خبرنگاری باید كار خود را به طور حرفه ای انجام دهد.
در بعضی مواقع و یا در اوضاع سیاسی بعضی دولت ها، چون آزادی بیان و اطلاعات وجود ندارد، باید دراین موارد، ملاحظه چنین دولت هایی را نمود. حال اگر بخواهیم این ملاحظه كاری را به دفاع از آنها تعمیم دهیم، دچار اشتباه شده ایم. البته شاید عده ای این گونه تصور كنند، ولی من این نگاه را نمی پسندم، چون خود من تبعه عراق هستم و شرایط كار حرفه ای شبكه تلویزیونی الجزیره را در وضعیت پیچیده كشور عراق به خوبی درك می كنم.
پس شبكه تلویزیونی الجزیره به آنچه اعتقاد دارد حرفه ای بودن روابط و ضوابط و رعایت اصل بی طرفی در هر موضوع خبری است، لذا ما فقط اخبار را به مخاطبان انتقال می دهیم و نه حمایت از یك نگرش سیاسی یا دفاع از یك رژیم سیاسی را.
● شبكه تلویزیونی الجزیره چقدر توانسته مخاطبان منطقه خاورمیانه را به خود جذب كند؟
- شبكه تلویزیونی الجزیره اولین شبكه خبری فعال در خاورمیانه است و براساس آمارهای موجود و طی نظرسنجی اخیر، ۶۹ درصد بینندگان عرب به شبكه تلویزیونی الجزیره توجه دارند و حدود ۳۱ درصد دیگر شبكه های تلویزیونی عربی را دنبال می كنند.
این شبكه تلویزیونی در برخی از برنامه ها، حدود ۱۰۰ میلیون تماشاگر را با خود همراه دارد، این برنامه ها اغلب شامل گفتگوهای تلویزیونی است كه از آن میان می توان به برنامه های تلویزیونی الحوار المفتوح و بلاحدود اشاره كرد.
● ویژگی انحصاری شبكه خبررسانی الجزیره در چه چیزی نهفته است، سرعت انتشار خبر یا انتقال صحیح خبر؟
- یكی از مهم ترین ویژگی شبكه تلویزیونی الجزیره، انتقال اخبار دقیق است. به عنوان مثال از ۷ سال پیش تاكنون، هر خبری كه از ایران مخابره كرده ایم، تا كنون تكذیبیه ای از آن به دست ما نرسیده است.
دومین عامل، سرعت انتشار اخبار است، در جنگ عراق و آمریكا، بینندگان تلویزیونی خود به خوبی می توانند قضاوت كنند كه شبكه تلویزیونی الجزیره، در صدر شبكه های خبری فعال قرارداشت. سومین مسئله بی طرفی در انتشار اخبار است به طور مثال ما از بحران اخیر در ایران نیز دهها گزارش خبری و گفتگوی تلفنی انعكاس دادیم، در تمامی این گزار شهای خبری تلاش این بود كه این مسئله صرفاً داخلی ایران را به مخاطبان خود پوشش دهیم و هیچ موضع گیری نسبت به اخبار آن نداشتیم.
●چرا آمریكایی ها نسبت به شبكه تلویزیونی الجزیره با بدگمانی رفتار می كنند؟
- علت ناراحتی آمریكا از شبكه تلویزیونی الجزیره كاملاً مشخص است، چون رسانه های جهانی قبلاً به نحوی در حیطه قدرت آنها قرار داشت و به عبارت دیگر ۹۰ درصد رسانه های گروهی رفتار سیاسی و خواست دولتمردان آمریكایی را دیكته می كردند. علاوه بر آن برای شبكه خبری سی.ان.ان. یك رقیب جهانی پیدا شده بود. همچنین در طول سال های اخیر آمریكایی ها و انگلیسی ها كه انحصار تبلیغات سیاسی جهان را در اختیار داشتند، با حضور شبكه تلویزیونی الجزیره در جنگ افغانستان احساس كردند كه انحصار خبری و تبلیغاتی به نحوی از دستشان خارج شده است و این شبكه نوپای تلویزیونی الجزیره بود كه این كار را با غول های رسانه ای آمریكا و انگلیس انجام داده بود. در آن زمان شبكه تلویزیونی الجزیره در افغانستان با ۵ سال سابقه به مقابله با انحصار خبری سی.ان.ان شتافته بود. پس حركت تلویزیونی الجزیره به زیان آنها تمام می شد. به همین خاطر وقتی شبكه تلویزیونی الجزیره در افغانستان و عراق توانست صدای مظلومیت مردم را انعكاس دهد، مورد خشم آمریكایی ها قرار گرفت، بنابراین بمباران دفاتر شبكه تلویزیونی الجزیره در كابل و بغداد هم ناشی از این عصبانیت آمریكایی ها بود.
● آیا راه اندازی شبكه های دیگر تلویزیونی عربی، توانسته مخاطبان شما را جذب كنند؟
- تا حدی، این مسئله شاید تا حدی به كار شبكه تلویزیونی الجزیره لطمه وارد كند، ولی باعث رقابت خبری بین شبكه های تلویزیونی می شود. این مسئله موجب می شود تلاش های حرفه ای ما بیشتر شود، هر وقت یك شبكه تلویزیونی عربی جدید تأسیس می شود، احساس خوشحالی به ما دست می دهد. ولی باید این حقیقت را پذیرفت كه تاكنون شبكه های ماهواره ای عربی نتوانسته اند به جایگاه شبكه تلویزیونی الجزیره از نظر تعداد مخاطبان دست یابند.
●چرا برخی از كشورهای منطقه از حضور دفتر الجزیره در كشور خود هراس دارند؟
- كار اطلاع رسانی شبكه تلویزیونی الجزیره در نوع خود جدید است، ما هنوز عادت نكرده ایم كه در مورد رئیس جمهور یك كشور می توان انتقاد كرد. البته شبكه تلویزیونی الجزیره این نوع نگرش را در بین توده های عرب شكست و مسئولان دولتی و رؤسای جمهور برخی از كشورهای عربی را به چالش كشاند، ولی چون آنها تحمل چنین نوع آزادی بیان در شبكه تلویزیونی الجزیره را نداشتند، از شكل گیری دفاتر آن جلوگیری كردند.
● كدام كشورهای عربی تا كنون از ایجاد دفاتر شبكه تلویزیونی الجزیره ممانعت كرده اند؟
- در كشورهای حوزه خلیج فارس و خاورمیانه، در كشور اردن مدتی دفتر الجزیره بسته بود، ولی دوباره بعد از مدتی وقفه بازگشایی شد و البته هنوز كشورهایی چون كویت و عربستان، اجازه بازگشایی دفتر شبكه تلویزیونی الجزیره را نداده اند.

نویسنده: سمانه بامشاد

منبع : باشگاه اندیشه