رازهای کودتا

همواره سئوال های بسیاری در مورد كودتای ۲۸ مرداد در اذهان علاقه مندان به تاریخ معاصر وجود دارد. روایت های موافقین و مخالفین این واقعه آنقدر متفاوت است كه بعضی مواقع به كورتر شدن گره می انجامد. شاید دلیل اصلی این امر بررسی و حلاجی این واقعه تاریخی از منظر سیاسی و یا دخالت علایق سیاسی در این بررسی ها است. كتاب راز پیروزی كودتای ۲۸ مرداد از این جنبه منحصر به فرد است، زیرا ۱ این واقعه تاریخی را از منظر نظامی مورد بحث قرار می دهد ۲ نگارنده در آن زمان خود از اعضای فعال سازمان نظامی حزب توده بوده است.
یكی از انگیزه های اصلی نگارنده كتاب روشن شدن ابهاماتی است كه چندی است در برخی كتب مرتبط با موضوع كودتای ۲۸ مرداد به وجود آمده است. به طور مثال بابك امیرخسروی عضو مركزیت حزب توده در كتاب« نظر از درون به نقش حزب توده ایران» سعی دارد ثابت نماید كه ۱ بعد از كودتای ۲۵ مرداد كه به شكست انجامید هیچ طرح كودتایی برای براندازی حكومت مصدق برنامه ریزی نشده بود، به جز برپایی تظاهرات چند صد نفر اوباش اجیر شده. ۲ ارتش ایران در مجموع كوچكترین مشاركتی در كودتای ۲۸ مرداد نداشت و به حكومت ملی وفادار ماند.
این اظهارات متاسفانه مورد استفاده موافقان و سلطنت طلبان قرار گرفته و حتی بعضی از این واقعه با عنوان «قیام ملت» نام برده اند یا این مطالب مورد استناد دیگر محققین قرار گرفته است. به راستی چه رازی در بین است كه هنوز پس از ۵۰ سال اسناد این كودتا به طور شفاف منتشر نمی شود. در حالی كه قاعدتا پس از ۴۰ سال و بر اساس قوانین آمریكا و انگلیس باید این اسناد چاپ می شد. یرواند آبراهامیان پژوهشگر مسائل ایران در اعتراض به این روند در مقاله ای در روزنامه تایمز چاپ نیویورك می نویسد: «عبور شتر از سوراخ سوزن آسان تر از دسترسی یك تاریخ نگار به آرشیو سیا درباره كودتای ۲۸ مرداد سال۳۲ ایران است.
در حالی كه اغلب عوامل درگیر این كودتا اكنون در قید حیات نیستند اما هنوز اسناد به طور كامل در دسترس علاقه مندان و تاریخ نگاران قرار نمی گیرند. شاید این دولت ها از ترس بی آبرویی بیشتر، به خاطر سرنگونی حكومتی مردمی و ملی از این كار اجتناب می ورزند. در اثر دستیابی نویسنده این كتاب، به سندی با ارزش و بسیار مهم وی تصمیم به گشایش این راز از منظر نظامی می گیرد.
نویسنده سعی در روشن كردن پاسخ این سئوال دارد كه چگونه یك كودتای نظامی علیه یك حكومت ملی صورت می گیرد اما هیچ كدام از واحد های نظامی ایران در این امر دخالتی نداشته اند این در حالی است كه دخالت آمریكا و انگلیس در این كودتا چنان واضح است كه كسی را یارای انكار آن نیست به طوری كه خانم آلبرایت وزیر امور خارجه پیشین آمریكا نیز به طور مستقیم به این موضوع اشاره كرده است و صدالبته كه این دو كشور با واحدهای نظامی خود این كودتا را صورت نداده اند و مطمئنا واحد یا واحدهای نظامی از ارتش ایران در این میان وارد عمل شده اند. كودتای نظامی یعنی فرمانده واحدی نظامی در حركتی سریع و غافل گیرانه كل ارتش را بی اثر و حكومت را ساقط كند و خود زمام امور را به دست گیرد.
مانند كودتای رضاخان در سوم اسفند ماه ۱۲۹۹، كودتای پینوشه در شیلی یا سوهارتو در اندونزی تنها تفاوت كودتای نظامی ۲۸ مرداد با سایر كودتاهای نظامی در این است كه در این كودتا عوامل اجرایی آن خود به قدرت نمی رسند بلكه قدرت شاه را تثبیت می كنند. به راستی چرا دولت های بزرگ آمریكا و انگلیس تصمیم به سرنگونی مصدق می گیرند. به نظر آبراهامیان ریشه كودتا به بحران نفت ایران و انگلیس طی سال های ۱۳۳۲۱۳۳۰ بازمی گردد. چون این دو كشور نتوانستند خواسته های خود را به دولت دكتر مصدق تحمیل كنند تصمیم به بركناری او گرفتند تا شخص گوش به فرمان و مطیع دیگری را سر كار بیاورند. از همین رو طرح كودتای ۲۵ مرداد را برنامه ریزی كرده و پس از شكست آن خیلی سریع كودتای ۲۸ مرداد را به اجرا گذاشتند.
● طرح كودتای ۲۵ مرداد
سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاهنشاهی، مامور اجرای نقشه و طرح كودتا می شود. این طرح شامل موارد زیر بود: ۱ شاه به كلاردشت جهت استراحت برود تا شایعه كودتا از طرف شاه فروكش كرده، مصدق و اطرافیانش نفس راحتی بكشند. ۲ فرمان نصب سرلشگر زاهدی به نخست وزیری و عزل دكتر مصدق از آن مقام تهیه و به امضای شاه رسیده و به آنان ابلاغ شد.
اما این كودتا كه با دستگیری عده ای از اعضای هیات دولت در ساعات پایانی ۲۴ مرداد ماه گام اول را محكم برداشته بود با شكست مواجه شد.
عوامل كودتا علت شكست را یك روز تاخیر در اجرای آن برآورد نمودند. ولی شكست كودتا دلیل دیگری داشت و آن وظیفه شناسی افسری جسور به نام مهدی همایونی بود. او در ظاهر یكی از كودتاچیان ولی در اصل یك خدمتگزار به میهن و ملتش بود كه به صورت تلفنی خبر كودتا را به شخص نخست وزیر اطلاع می دهد.

محمدجعفر محمدی
ناشر: اختران ۱۳۸۵
۲۱۶ صفحه
جعفر آجرلو

منبع : روزنامه شرق