سهم پرسیدن از معنای زندگی

● مروری بر كتاب در پی معنا
آیا می دانیم فلسفه چیست تفاوت بین فلسفه، علوم تجربی و ریاضیات را می دانیم تامس نیگل در این اثر به زبانی ساده می گوید: «فلسفه تنها به تفكر محض تكیه می كند و برخلاف علم به آزمایش و مشاهده تكیه ندارد.» ص۲ ریاضیات نیز با اثبات مسائل به كار خویش معنا می بخشد، اما فلسفه با پرسیدن ما را «در پی معنا» و كشف حقایق، به سنجش عقاید و بحث پیرامون هستی دعوت می كند، كاری شگرف و پایان ناپذیر.
● چگونه چیزی را می شناسیم
هر اعتقاد و شناختی كه پیرامون جهان، علم، تاریخ، دوستی، جنگ، موسیقی، محله زندگی مان و هزاران چیز دیگر داریم همه براساس تجربیات، احساسات و افكارمان پی ریزی شده است. تامس نیگل می گوید: «افكار و تجارب درونی شما از هر چیز دیگری به شما نزدیك ترند و تنها از طریق این افكار و تجارب است كه به شناخت چیزهایی نایل می شوید.» ص۷ اما به یكباره می پرسد، كه چگونه پی برده اید كه واقعا آن چیزها وجود دارند نیگل پس از كشمكش های فراوان و به چالش كشیدن نظریه های «نفس گرایی»، «شكاكیت» و «تحقیق گرایی» به این نتیجه می رسد كه اساسا پذیرش جهان عینی و خارجی امری «غریزی و توانمند است با استدلال های فلسفی نمی توانیم از این امر غریزی رهایی یابیم.» ص۱۶
● دیگر اذهان
ما فقط قادریم كه جسم دیگر انسان ها را ببینیم، به حرف هایی كه می زنند گوش دهیم و رفتارشان را مشاهده نماییم، اما نمی توانیم ذهن آنها را واكاوی نماییم و بگوییم كه ذهن دیگران را به راحتی می توانیم چونان كه ظاهرشان را می بینیم، درك نماییم. تامس نیگل در این بخش از كتاب سعی دارد به بررسی این مهم بپردازد و اینكه به راستی ما به چه میزان از افكار دیگران و آنچه در ذهن دیگری می گذرد مطلع هستیم
● مسئله ذهن جسم
اینكه ذهن و جسم چه تفاوت هایی دارند موضوع این گفتار نیست، نیگل سعی دارد ذهن انسان را امری درونی و جسم را وجه بیرونی انسان معرفی نماید و می نویسد: «امور متعلق به واقعیت فیزیكی كه اشخاص مختلف بسیاری می توانند از بیرون آنها را مشاهده كنند و دیگری امور متعلق به واقعیت ذهنی و غیرمادی كه هر یك از ما در درون خود تجربه می كنیم.» ص ۳۵ و پاسخی فلسفی برای این دو مهم یافتن مناقشه اصلی نویسنده در این بخش از كتاب است
● معنی كلمات
تامس نیگل در این بحث چیز تازه ای را مطرح نمی كند، می گوید كلمات گاهی معرف اشخاص اند، گاهی اشیا و در شرایط خاص بیانگر كیفیات و بسیار موارد دیگر و اینكه ما از زبان استفاده می كنیم و بدین خاطر به سمت تفكرات عمیق سوق می یابیم به نظر چیز تازه ای نیست. از نظر وی زبان را می توان پدیده ای اجتماعی دانست كه در زندگی روزمره ما كاربرد اساسی دارد...
● اختیار
از آن موضوعات پرمناقشه و بحث برانگیز و سئوالات متعددی كه ذهن بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان جهان را به خود مشغول داشته است، نیگل از منظری متضاد سعی كرده است به این مسئله بنگرد و می نویسد: «برخی تصور می كنند اگر جبر حقیقت داشته باشد، هیچ كس را نمی توان به خاطر چیزی به گونه ای معقول و موجه reasonably مورد سرزنش یا تمجید قرار داد.» ص۵۱
● درست و نادرست
چه دلایلی باید برای درستی و نادرستی یك مسئله داشته باشیم تا آنها را از هم متمایز سازیم تامس نیگل عقیده دارد درست یا نادرست بودن عملی زمانی مشخص می شود كه دیگران از تاثیرات مثبت و منفی آن نسبت به خود مطلع شوند، بدین سان شاید از نظر فردی، عملی درست و از نظر دیگری نادرست قلمداد شود: «لذا به نظر می رسد برای همه كس یك درست و نادرست واحد وجود نداشته باشد.» ص ۶۷ كه این امر نشان دهنده تنوع اخلاقیات و فرهنگ ها است كه از فردی به فرد دیگر و از جامعه ای به جامعه ای دیگر متفاوت است.
● عدالت
«جهان مالامال از نابرابری هاست، نابرابری بین انسان ها در یك كشور یا نابرابری بین انسان های كشوری با انسان های كشور دیگر.» ص ۷۳ كه می توان این تفاوت ها را از لحاظ ثروت، بهداشت فردی، عمومی، تعلیم و تربیت، آزادی بیان و بسیار امكانات زیستی، اجتماعی و فرهنگی از هم متمایز كرد. نویسنده نیز سعی دارد به عدالت از دو منظر ۱ علت به وجود آمدن این نابرابری ها و ۲ چگونگی از بین بردن نابرابری ها از سپهر زندگی انسان ها بنگرد.
● مرگ
برای بشر، مرگ سرنوشت مشتركی است كه همه انسان ها را با هر عقیده و مرام و مسلكی، روزی در خود فرو می كشاند. نیگل می پرسد، به راستی نسبت به مرگ چه احساسی باید داشت، آیا مرگ اتفاق پسندیده ای است، نظر و اعتقاد گروه های مختلف فكری نسبت به این موضوع چیست، وی تلاش می كند در این فصل به بررسی این پدیده مشترك بپردازد.
● معنای زندگی
«شاید شما این فكر را در سر داشته باشید كه هیچ چیز واقعا معنا و اهمیتی ندارد چرا كه هیچ یك از ما دویست سال دیگر زنده نخواهد بود.» ص۹۱ پس بود یا نبود ما در هستی چه تاثیری دارد نویسنده با این پرسش سعی دارد به معنای زندگی پاسخی فلسفی دهد و این مفهوم را از دیدگاه خویش به چالش بكشاند كه خواندنی است.

محمد نجاری
تامس نیگل
ترجمه: سعید ناجی، مهدی معین زاده
ویراستار: مصطفی ملكیان
ناشر: هرمس

منبع : روزنامه شرق