یک جفت چشم غم زده

● «تیم برتن» به روایت «جانی دپ»
تیم برتن برادر، دوست، یار و پدرخوانده فرزند من است. او روحی متعالی، شكوهمند و منحصر به فرد است كسی كه تا پایان جهان با او خواهم ماند و با تمام وجود اطمینان دارم او نیز چنین خواهد كرد.
بیشتر اوقات بعد از تماشای بهترین فیلم های عمرمان، پس از كلی كلنجار با ایده های مختلف و برداشت های متفاوت، در ناخودآگاه ذهنمان دوست داریم از میان پرسش های متعدد، پاسخ یكی را زودتر پیدا كنیم: «اونجا دقیقا چه اتفاقی افتاده»
این شاید همان پرسش كلیدی است كه وادارمان می كند تا از جهان رویا، دنیای روی پرده و روابط بین شخصیت ها فاصله بگیریم و خود را به مجموعه پشت این پرده جادویی بخوانید واقعیت نزدیك كنیم. می خواهیم به عمق ذهن كارگردان و فیلمنامه نویس نفوذ كنیم و از زندگی خصوصی بازیگر ها سر دربیاوریم، پیش خودمان فكر می كنیم با پی بردن به مشكلات روحی، گذشته تلخ یا شیرین و روابط شخصی عوامل سازنده قطعا قدم بزرگی برای رمزگشایی از خیال ها، هوس ها، قصه ها و واقعیت های روی پرده برداشته ایم. این حجم فراوان نشریات زرد كه زندگی لحظه به لحظه بازیگران را برایمان گزارش و مصور می كنند و برنامه های متعدد تلویزیونی كه مدام چگونگی ساخته شدن فیلم ها را با آب و تاب جلوی چشممان می آورند، شاید سطحی ترین نوع پاسخ به همان پرسش ناخودآگاه ما است و خوب هم می دانیم كه این پرسش قطعا پاسخ روشنی ندارد. مثلا بارها از خودم پرسیده ام دقیقا بین اسكورسیزی و تدوینگرش خانم اسكوممیكر پشت درهای بسته اتاق تدوین یا بین برتن و آهنگسازش دنی الفمن یا... چه اتفاقی می افتد فكر می كنید هیچ برنامه، گزارش، مصاحبه، یا منتقدی بتواند به این پرسش پاسخ درستی بدهد.
شاید به همین دلیل است كه وقتی می بینیم تعداد همكاری های دو نفر در دنیای سینما به رقمی بالاتر از چهار می رسد پیش خودمان می گوییم: «دیگر قطعا اتفاقی افتاده است.» و در میان تمام زوج های دو نفری، رابطه بازیگر فردی كه دیده می شود و كارگردان غایب همیشه حاضر، همان كسی كه دیده شدن یا نشدن بازیگر در دست او است بارزترین و بیرونی ترین وجه ارتباط های این طرف و آن طرف پرده است. همین می شود كه فهرستی بلند را از كسانی كه دوستشان داریم در خاطرمان حفظ كرده ایم: تروفو پی یر لئو،برگمان اولمان، فورد وین، هاكس وین، گدار كارینا، كوروساوا میفونه، اسكورسیزیدونیرو، برتن دپ می توانیم همچنان این فهرست را ادامه بدهیم و همین می شود كه هر وقت از آنها گفت وگویی خواندیم یا دیدیم مدام دنبال این می گردیم كه ببینیم هر كدام از آنها درباره دیگری چه گفته، چه رازی را افشا كرده یا چه چیزی را دیده كه ما ندیده ایم. كم كم هركدام را تنها با دیگری به یاد می آوریم و بعضی وقت ها از سر غفلت یا بی اختیار و ناخواسته تمامی فیلم های آنها و به خصوص بهترین شان را تنها محدود به همكاری دونفره شان می دانیم.
حتی باور می كنیم هر چقدر كه این رابطه ادامه پیدا می كند چقدر چهره هر دو نفرشان شبیه همدیگر می شود. فقط یك لحظه چشم هایتان را ببندید و به كلمه تیم برتن فكر كنید. آیا اولین چیزی كه جلوی چشمتان می آید چهره بهت زده و موهای پریشان او در ادوارد دست قیچی نیست و حالا برعكس به جانی دپ فكر كنید آیا دنیای برتن با همه آن ماجرا ها و رنگ ها و طنز ها و سیاهی ها و قصه ها و كودكی ها و... در ذهنتان نقش نمی بندد۳۱ مارس سایت Guardian Unlimited بخشی از مقدمه چاپ جدید كتاب «برتن به روایت برتن» را منتشر كرد كه در آن جانی دپ به گوشه هایی از رابطه عمیق، ویژه و دوستانه اش با برتن پرداخته بود.
این دو طی ۱۶ سال دوستی بسیار صمیمانه شان در پنج فیلم عروس مردگان ۲۰۰۵، چارلی و كارخانه شكلات سازی ۲۰۰۵، اسلیپی هالو ۱۹۹۹، ادوود ۱۹۹۴ و ادوارد دست قیچی ۱۹۹۰ همكاری كرده اند.
بعدالتحریر: جانی دپ زبان خاصی را برای این نوشته به كار گرفته بود. به قول یكی از دوستانم به فیلم های خود برتن یا مونولوگ های خود دپ در فیلم رویای آریزونا امیر كاستاریكا شباهت دارد. راستش خیلی سعی كردم تا به لحن او نزدیك شوم و در عمل احساس می كنم آن چیزی نشد كه خودم انتظار داشتم. به هرحال اگر توانستید حتما متن اصلی آن را پیدا كنید و از شوخ طبعی دپ لذت ببرید.
مدت زمان زیادی از دوران كوتاه اوج و محبوبیت من یا هرچه كه جرات دارید آن را بنامید در جایگاه یك ستاره تلویزیونی گذشته بود. من از بیشتر آن سال ها با عنوان «این كار رو بكن یا برو بمیر» یاد می كنم: مرد آشفته و پریشانی را تصور كنید البته اگر علاقه دارید كه موفقیتی بسیار اتفاقی نصیبش شده و بسیار بعید است دیگر به آن جایگاه دست یابد، مردی كه با سرعت وحشتناكی یك دفعه به اوج رسیده و ناگهان به طرز خطرناكی و با همان سرعت سرسام آور در سراشیبی قرار گرفته است. یا اگر بخواهید مثبت تر به ماجرا نگاه كنید، می توانیم آن را شبیه تحصیلات اجباری و تحمیلی بدانیم كه در كوتاه مدت مزایای خوبی هم به همراه خودش دارد.
در هر دو حال، آن سال ها برای بازیگری كه برچسب تلویزیون رویش خورده بود و دنیای بی وفا و بی ثبات آثار تماشاگرپسند هم به حضورش هیچ اشتیاقی نداشت، دوران وحشتناك و هول برانگیزی بود.
خوشبختانه، من شدیدا مصمم و حتی بی اندازه محتاج و بی تاب بودم تا خودم را از این فراز و فرود خلاص كنم. تمامی در ها به رویم بسته شده بود و دیگر بعید می دانستم شانسی داشته باشم، تا اینكه كسانی چون جان واترز و تیم برتن با بصیرت و شجاعت شان این شانس را برایم فراهم كردند تا خودم پایه گذار و معمار بنیان های فكری خودم باشم. بگذریم، از موضوع اصلی دور شدیم... من بارها و بارها این حرف ها را زده ام.
مدتی است با حالتی قوز كرده پشت كیبورد كامپیوترم نشسته ام و به سختی مشغول كلنجار رفتن با كامپیوتری قدیمی و قراضه هستم كه نه او مرا می فهمد و نه من او را. مخصوصا با وجود میلیون ها فكری كه در مورد مسئله ای تا این اندازه شخصی مثل رابطه من و رفیق قدیمی ام تیم در سرم می چرخد. برای من تیم همان آدمی است كه نزدیك به ۱۱ سال پیش هم درباره اش نوشته ام، اگرچه گذر این سال ها برای هر دو نفر ما تمام خوشی ها، موفقیت ها و چیز های جذاب و فوق العاده ای را به همراه داشته و باعث تغییراتی اساسی و ریشه ای در شخصیت ما شده است. ما به آدم های دیگری بدل شده ایم، حداقل دیگر آن دو نفر سابق نیستیم.بله، من و تیم، هر دویمان پدر هستیم. واقعا حیرت آور است، چه كسی حتی فكرش را می كرد كه ممكن باشد روزی بچه های هر دو ما با هم تاب بازی كنند یا ماشین های اسباب بازی و هیولاهای عروسكی شان را به هم بدهند و حتی احتمالا از هم آبله مرغان بگیرند. دیگر فكرش را هم نمی كردم من و تیم به اینجا ها برسیم.
تنها فكر كردن به اینكه تیم برای خانواده اش پدری سربلند است، مرا بی اختیار به گریه می اندازد. طوری كه واقعا نمی توانم جلوی اشك هایم را بگیریم آخر اینجا هم پای چشم های تیم وسط است. شكی نیست كه این یك جفت چشم غم زده، ناآرام و درمانده همواره درخشش خاصی داشته اند. اما این روزها چشمان این یار و رفیق قدیمی همچون باریكه های نورانی اشعه لیزر پرفروغ و درخشنده اند. در عمق نگاه نافذ، خندان و حاكی از رضایت امروز او تمامی آن ژرفا و متانت گذشته با روشنایی امید به آینده عجین شده است. پیش از این هیچ گاه چنین چیزی را در او ندیده بودم. آن روزها تیم به نظر خیلی ها مردی بود كه ظاهرا همه چیز داشت یا دست كم از بیرون همین طور به نظر می رسید. با این حال احساس می كردید در این میان یك چیز كم است. احساس می كردید یك چیز سر جایش نیست یا فضایی خالی بی استفاده مانده. جایگاه تیم، جایگاه غیرعادی و عجیبی بود. حرف مرا باور كنید... دقیقا می دانم دارم به چه چیزی اشاره می كنم.
تماشای تیم در كنار پسرش، بیلی، همیشه برای من خوشایند بوده. پیوندی است فراتر از كلمات. احساس من این است كه تیم در این رابطه، كودكی اش آن زمان كه تازه به راه افتاده بود را می بیند و آماده است تا همه اشتباهاتش را تصحیح و كارها و رفتار های درستش را از نو تكرار كند. من تیم را همچون مردی می بینم كه مدت ها است می خواهد از قالب مرد نیمه تمامی كه عاشقش بودیم و می شناختیمش، خارج شود و به بلوغی با طراوت و تكامل درخشان و پرشور امروزی اش برسد. من مفتخرم كه از نزدیك شاهد لحظه لحظه این فرآیند معجزه وار بوده ام. مردی كه دیگر این روزها او را جزء گروه سه تایی تیم، هلنا و بیلی می دانم، انسان جدیدی است به غایت كامل و والا. خب، تا همین اندازه كافی است.
دیگه از جعبه دستمال كاغذی فاصله بگیرم و به سر چیزهای دیگر بروم. موافق هستید پس حركت...سال ۲۰۰۳، در مونترال مشغول بازی در فیلم «پنجره مخفی» بودم كه تیم به من تلفن كرد و از من خواست تا همان هفته در نیویورك سیتی همدیگر را ببینیم، با هم شامی بخوریم و در باره مسئله ای گفت وگو كنیم. نه اسمی، نه فیلمنامه ای، نه قصه ای. او به هیچ چیز خاصی اشاره نكرد. من هم مثل همیشه با خوشحالی گفتم: «باشه می بینمت» و خب همین كار را هم انجام دادم. وقتی وارد رستوران شدم، تیم آنجا بود. در گوشه نیمه تاریكی خودش را چپانده بود و داشت به آرامی نوشابه اش را مزه مزه می كرد.
سر میزش نشستم و برای اولین بار با این جمله شروع كردیم: «خب خانواده ات چطورن» و بعد یك راست رفتیم سر اصل مطلب. ویلی ونكا.مبهوت شده بودم. ابتدا از نگاه غیرمعمول و به شدت غریب برتن به داستان كلاسیك چارلی و كارخانه شكلات سازی رولد دال بی اندازه حیرت كردم، اما موقعی كه با پیشنهاد بازی در فیلم روبه رو شدم، آن هم در نقش ویلی ونكا، دیگر حیرتم دوچندان شد. كاملا گیج شده بودم. این روزها برای هر كودكی كه در دهه ۷۰ یا ۸۰ بزرگ شده بود نسخه اصلی فیلم با بازی جین وایلدر كه در نقش ونكا درخشان ظاهر شده بود مثل یك حادثه ماندگار بود.در نتیجه در درون من، از یك طرف كودكی بود كه سرخوشانه و با بازیگوشی از این پیشنهاد استقبال می كرد و از طرف دیگر بازیگری بود كه خیلی خیلی خوب می دانست هر بازیگر، مادر او و ماهی طلایی سومین پسرعمه عموی برادر مادر آن بازیگر حاضرند بر سر رقابت در تصاحب این نقش آن هم در فیلم كارگردانی كه با تمام وجود تحسین اش می كنم همدیگر را تكه تكه كنند یا در بهترین حالت به شیوه ای كاملا متمدنانه و با رضایت خاطر همدیگر را بكشند. همچنین كاملا از تمام تلاش ها و درگیری هایی كه تیم در طول تمام این سال ها با استودیو های مختلف به خاطر حضور بی دردسر من در تمامی پروژه هایش انجام داده بود، خبر داشتم و خوب می دانستم شاید برای همین فیلم هم دوباره مجبور بشود آستین ها را بالا بزند و كلی دعوا و جر و بحث بكند. باور نمی كردم چنین اقبالی بازی در نقش ویلی ونكا به من رو كرده... و در خودم نمی دیدم بتوانم از پس اش بر بیایم.
فكر می كنم، احتمالا قبل از اینكه از دهانم بپرد: «هستم» به تیم اجازه دادم تنها یك جمله و شاید نصف جمله را به زبان بیاورد. او پاسخ داد: «خوبه، دربارش فكر كن و نتیجه رو به من بگو» و من به او گفتم: «نه، نه... اگه تو بخوای من حتما حتما می آیم».ما شام مان را با رد و بدل كردن ایده هایی كوچك و جذاب و در عین حال سرگرم كننده درباره شخصیت ویلی ونكا و البته جریان معمول كهنه عوض كردن بچه كه احتمالا پدر های عاقل و بالغی مثل ما انجامش می دهند به پایان رساندیم. به خودمان جرات دادیم و موقع شب كمی با هم قدم زدیم، با هم دست دادیم و دست آخر همدیگر را در آغوش كشیدیم، كاری كه احتمالا دو رفیق عاقل و بالغ انجام می دهند. بعد من به تیم مجموعه ای از دی وی دی های Wiggles را دادم، كاری كه قاعدتا دو تا آدم عاقل و بالغ قاعدتا نباید انجام دهند، ولی این كار را می كنند و بعدا منكرش می شوند. از هم خداحافظی كردیم و من به سر فیلم «پنجره مخفی» برگشتم. چند ماه بعد، در لندن آماده فیلمبرداری فیلم بودیم.
صحبت های اولیه درباره ویلی ونكا دیگر به پایان رسیده بود و همه آماده بودیم تا ساخت فیلم را شروع كنیم. ایده این مرد تنها و تك افتاده و انزوای شدیدی كه بر خودش تحمیل كرده یا تمامی تاثیرات احتمالی این مسئله در زندگی او عرصه گسترده ای را پیش پای ما قرار داده بود. من و تیم برای رسیدن به لایه های گوناگون شخصیت ویلی ونكا، سعی كردیم با جدیت فراوان به گذشته خودمان برگردیم و به جست وجو در آن و كندوكاوی عمیق در خودمان دست بزنیم: دو مرد عاقل و بالغ در یك مشاوره جدی با همدیگر، مدت ها در باره شایستگی ها و توانایی های «كاپیتان كانگورو» در مقایسه با «آقای راجر» به بحث پرداختند و برای چاشنی بحث شان پای شخصیت های معروف مسابقات تلویزیونی را هم وسط كشیدند.
آرام آرام به حوزه ها و دورانی قدم گذاشتیم كه سرانجامش خنده های مكرر بود و قطرات اشكی كه صورتمان را خیس كرد. ما حتی به بازی ها، نمایش ها و مراسم مختلف دوران كودكی سفر كردیم، جایی كه با نمایش های بدون كلام و دلقك های فستیوال های مختلف طرف بودیم. با سری نترس خطر هر چیزی را به جان خریدیم و تمام مسائل غیرضروری را كنار گذاشتیم. من خاطرات روزهای شكل گیری این فیلم را همچون گنجینه ای گرانبها تا ابد با خود خواهم داشت. تجربه همكاری با تیم برتن در یك فیلم، یكی از بهترین اتفاق هایی است كه امكان دارد در زندگی با آن روبه رو شوید.
هر بار كه در فیلمی از برتن حاضر شده ام، احساسم این بوده كه افكار و ذهن های ما با یك سیم داغ ملتهب به هم متصل است كه هر آن امكان دارد جرقه بزند. بارها و بارها پیش آمده كه در بعضی از صحنه های خاص، من و تیم به طرزی خطرناك خودمان را در حال بندبازی روی نخی باریك و در تلاش برای شكستن هر چه بیشتر مرزها یافته ایم كه دست آخر خیال ها، هوس ها، تصورات و سرخوشی های به مراتب ابزوردتر را با خود به همراه داشته است.
در كمال تعجب، هنگام فیلمبرداری «چارلی و كارخانه شكلات سازی» تیم از من خواست تا برای ساخت «عروس مردگان»، پروژه ای كه همزمان در برنامه كاری اش قرار داشت، به گروه او ملحق شوم. ابعاد و مختصات ویژه هر كدام از این فیلم ها به قدری گسترده بود كه می توانست حتی یك فیل را از پا درآورد. تیم به راحتی و بدون زحمت از سر این فیلم به سر آن یكی می رفت. او نیروی مهار نشدنی است. بارها و بارها پیش آمده بود كه من در برابر توانایی بی پایان، خستگی ناپذیری و انرژی نامعقول او واقعا كم می آوردم و نمی توانستم پا به پای او پیش بروم.
خلاصه اینكه، ما در كنار هم به شدت كار می كردیم و اوقات بسیار خوشی را گذراندیم. مثل كودكان بی عقل به همه چیز و هیچ چیز می خندیدیم، بماند كه هر دفعه موضوعی در میان بود. بی هیچ احساس شرمندگی، شروع كردیم به تقلید رفتار اشخاصی كه در سال های دور بهترین سرگرمی مان تماشای آنها بود. اشخاص توانمند و مستعدی چون سامی دیویس جونیر همیشه، چارلی كالاز، جورجی جسل، چارلی نلسن رایلی...
این فهرست می تواند همچنان ادامه داشته باشد ولی هرچه كه جلوتر برویم اسم ها ناشناخته تر خواهند شد و خب این بیشتر خواننده این متن را گیج و از موضوع اصلی دور می كند. ما حتی با هم بحث فلسفی عمیقی كردیم درباره اینكه آیا واقعا مهمان های برنامه دین مارتین روآستس موقع ضبط برنامه در یك اتاق به سر می بردند یا نه و كم كم داشتیم از این بابت كه گویا این طور نبوده، دچار نگرانی و تشویش زایدالوصفی می شدیم.
دانش تیم درباره سینما و فیلمسازی بی هیچ حرف و حدیثی مبهوت كننده، شگفت آور و به تمام معنی ترسناك است. مثلا یك روز سر فیلمبرداری خیلی اتفاقی از دهانم پرید كه دخترم ونسا به سینمای فاجعه آن هم از نوع بدش علاقه دارد. بلافاصله، تیم با انرژی و حرارت دوچندانی بحث را به دست گرفت و شروع كرد به حرف زدن، فقط باید دست هایش را می دیدید كه چگونه با شور و هیجان در هوا با حركاتی زیگزاگی از این طرف به آن طرف می رفتند.
او شروع كرد به گفتن بی وقفه فهرستی از چیزهایی كه من تا به آن روز حتی اسمشان را هم نشنیده بودم. بعد برای من مجموعه ای بی نظیر را از كتاب خانه شخصی اش آورد كه در آن عناوینی مثل When Time Ran Ou یا The Swarm دیده می شد و بعد برای اینكه دیگه كارش را به نحو احسن به پایان برساند آثار آرامش بخشی چون Monster Zero یا Village of the Damned را رو كرد. نكته اینجا است كه در رابطه او با سینما ذره ای بی اعتنایی و دلزدگی را نمی بینید .او با تمام وجود عاشق سینما است. او به هیچ عنوان از فیلمسازی خسته نشده. هر لحظه حضور در این عرصه همچون تجربه اول، برای او مهیج و پرشور جلوه می كند.
برای من همكاری با تیم، مثل رفتن به خانه است. خانه ای بنا شده بر خطر های بسیار كه درش احساس آرامش و آسودگی می كنید. آرامشی فوق العاده و بی نظیر. در این خانه هیچ خبری از ایمنی نیست. خب ما فرزندان این خانه ایم و در اینجا این گونه بزرگ شده ایم. خیلی ساده، تنها چیزی كه هر فرد می باید بر آن تكیه كند مقوله اعتماد و اطمینان متقابل است. مقوله ای كه عنصر كلیدی هر مسئله ای است. عمیقا می دانم كه تیم با تمام وجودش به من اطمینان دارد كه به خودی خود موهبتی فوق العاده است. البته معنی این نیست كه من دست روی دست می گذارم تا او هر كاری دلش خواست انجام دهد.
مهم ترین و اولین دغدغه من رسیدن به شخصیتی است كه باید ایفاگر آن باشم. تنها عواملی كه باعث می شوند عاقلانه رفتار كنم آگاهی من از اطمینان تیم، عشق و علاقه وافر من به او و اعتماد عمیق و ابدی و ازلی من به این كارگردان توانمند است و همه اینها همراه است با آرزوی قلبی همیشگی من كه هیچ گاه او را ناامید نكنم.
دیگر چه چیز بیشتری می توانم در باره او بگویم او برادر، دوست، یار و پدر خوانده فرزند من است. او روحی متعالی، شكوهمند و منحصر به فرد است كسی كه تا پایان جهان با او خواهم ماند و با تمام وجود اطمینان دارم او نیز چنین خواهد كرد.
خب... من تمام حرف هایم را گفتم.

ترجمه: حامد صرافی زاده

منبع : روزنامه شرق