بزرگداشت پزشک

یکی از گسترده ترین زمینه های فعالیت در علوم اسلامی و یکی از مهمترین زمینه هایی که طی قرون متمادی توجه دانشمندان مسلمان بی شماری را بخود جلب کرده و هنوز زنده و پویاست ، طب اسلامی است . بنیاد طب اسلامی مجموعه ای است که به « طب نبوی » موسوم است یعنی آن دسته از اقوال و اعمال و عادات پیامبر اکرم (ص) که به نحوی با سلامت و بهداشت و مراقبت از تن و طبعاً مراقبت از رابطه روح یا جان با تن ، مربوط بوده است . در عین حال خود حضرت رسول ( ص ) طبیبی بنام حارث بن کلده داشته که برخی از منابع طب یونانی را مطالعه کرده بوده و این نشان می دهد که از همان ابتدای تاریخ اسلام ، جهان اسلام به طب یونانی توجه داشته است .
چندی بعد طب ایرانی و طب هندی نیز توجه مسلمین را جلب کرده و مسلمانان بر اساس ارزش ها و تعالیم اسلامی ،‌ ترکیب و تلفیقی از طب اسلامی و طب یونانی ، ایرانی و هندی پدید آوردند . خود طب اسلامی به یک معنا با اثر مهم علی بن ربن طبری موسوم به فردوس الحکمه که در قرن سوم هجری قمری نگارش یافته بود، زاده شد . پس از این دائره المعارف بزرگ طبی ، دایره المعارف دیگری در این زمینه تدوین یافت که بویژه کتاب الحاوی رازی نامبردارترین آنها بود . رازی که در جهان لاتین به رازس ( Rhazes ) شهرت دارد . یکی از دو یا سه تن مشاهیر پزشکان اسلامی و از حیث اعتنای به آموزش های بالینی و بیمارستانی و نیز مشاهده و تجربه ممتازترین ایشان است و در حالی که موارد متعدد تازه ای را کشف کرده ، ابتکار استفاده از الکل برای ضدعفونی های طبی نیز به او منسوب است .
کتاب الملکی علی بن عباس مجوسی و بالاخره دایره المعارف کبیرطب ابن سینا یعنی القانون فی الطب را می توان از جمله آثاری دانست که در جهان اسلام در پی الحاوی رازی نوشته شد .
آثار ابن سینا به یک معنا تاجی بر تارک توفیقات طب اسلامی در همان اوان تاریخ آن است . ابن سینا را در غرب « شهریار اطبا » خوانده اند و کتاب قانون او بی شک مشهورترین اثر در میان تمام کتاب هایی است که از بقراط و جالینوس تا کنون در طول تاریخ در این زمینه نگارش یافته است . این کتاب مدت ۷۰۰ سال در غرب تدریس می شده و هنوز هم در کشورهایی مثل پاکستان و هند و بنگلادش و سریلانکا و یا برخی نواحی ایران و جهان عرب که طب سنتی اسلامی همچنان در آنها رواج دارد تدریس می شود .
ابن سینا مهم ترین تلفیق کننده و سامان دهنده دو سنت عمده طبی بقراط و جالینوس و همه آزمایش ها و تجربه ها و تأملات اطبای اسلامی پیش از خود و نیز برخی عناصر معین از طب هندی و ایرانی بویژه در زمینه داروشناسی بود . کتاب قانون او از یک سو به مبانی فلسفی سلامت و بیماری بدن بشر مثل علل مرض ، رابطه میان جسم و روح و سایر جنبه های فلسفی طب می پردازد و از طرف دیگر به امراض خاص و مشخص و داروشناسی می پردازد . رازی که به تشخیص و معالجه سرخک مشهور است ، ابن سینا نیز در کشف و تشخیص امراضی مانند مننژیت شهرت دارد . ولی بزرگ ترین دستاورد ابن سینا همانا تلفیق و ترکیب نظام مند همه سنت های فوق العاده گسترده و گوناگونی است که پیش از او در زمینه طب وجود داشته است . سنت طب اسلامی پس از ابن سینا به چندین شاخه ایرانی ،‌عثمانی ، عربی و بعدها نیز هندی تقسیم شد که هر کدام به نوبه خود شاخه ها و شعبی داشت ،‌ و این سنت طبی با قوت و استحکام ادامه یافت .
عده زیادی از علما و اطبای بعدی ، مثل فخرالدین رازی و قطب الدین شیرازی ، شروحی بر قانون نوشتند و برخی دیگر از ایشان بر اساس آثار ابن سینا نظریه های جدیدی پرداختند و کشفیات تازه عمده ای کردند . یکی از دانشمندان ابن نفیس است که پیش از میکائیل سروتوس ( یا میگل سروتو ) جریان اصطلاحاً « گردش یا دوران کوچک خون » را کشف کرده بود ، اما این کشف تا مدت های مدید به سروتوس نسبت داده می شد .
طب اسلامی که با ابن سینا پیوند یافته بود بصورت جزئی اساسی از حیات فرهنگی و روزمره مسلمین درآمد . حتی غذاهای روزانه ای که مسلمین می خورند عملاً با این طب مربوط بوده و هنوز هم تاحدود زیادی مربوط است . در قرون بعد که این طب به تدریج در قلب جهان اسلام و در سرزمین هایی مثل ایران و مصر و سوریه افول کرد ، در سرزمین هایی مثل هند ، که این سنت طبی هنوز در آن زنده و فعال است و مکتب ها و اطبای خاص خود را دارد ، طرفداران پروپا قرصی یافت . این طب کاملاً اسلامی که امروزه گاهی در هند و پاکستان طب یونانی یا طب ابن سینایی خوانده می شود ، یکی از شاخه های مهم علوم سنتی اسلامی است که تا به امروز باقی و برقرار مانده و هنوز برای زندگی روزمره بسیاری از مسلمین اهمیتی اساسی دارد .
این طب از برخی جهات هنوز هم امتیازات بارزی بر پزشکی رایج جدید دارد . طب اسلامی صورتی از پزشکی است که تقدس آمیز است و در آن معالجه جسم و روح توأماً مورد نظر است . یعنی طبی است که در آن عناصر روان تنی مهم در برخی امراض معین تشخیص داده شده است و تأکید بر برخی انواع معین معالجه های گیاهی همراه با عوامل دیگر است که بدون آنکه عوارض و آسیب های جنبی برای بدن داشته باشد مرض را مداوا می کند و این همان راهی است که همه اشکال گوناگون طبی که امروزه مردم غرب در پی آنند مورد توجه قرار گرفته است .
طب اسلامی بی تردید یکی از مهم ترین دستاوردهای تمدن اسلامی بوده و مسلمین تا به امروز پیوسته از ثمرات آن برخوردار گردیده اند . مضافاً که در خلال چند دهه اخیر در بسیاری از کشورهای اسلامی بجای آن که صرفاً بعنوان یک امر تاریخی به این دستاورد عظیم مباهات کنند ،‌ توجه بیشتری از پیش نسبت به احیای این طب و استفاده فعالانه تر از آن مبذول کرده اند .

منبع : واحد مرکزی خبر