بررسی بازار مشاوره مدیریت درجهان

شركتهای مشاوره مدیریت، نقش عمده ای را در پیشرفت و توسعه سازمانها و صنایع هر كشور دارند. ولی میزان و حجم فعالیت همه كشورها در این صنعت به یك اندازه نیست. بعضی كشورها بسیار چشمگیر در این زمینه فعالیت دارند و بعضی دیگر سعی می كنند موقعیت خود را بهبود بخشند. البته به مانند هر حرفه دیگری، رشد و ارتقای صنعت مشاوره نیز تا حدود زیادی به جهت گیریهای افراد فعال در آن صنعت بستگی دارد.
لذا این مقاله درصدد است ضمن بررسی تحولات اخیر صنعت مشاوره درجهان به معرفی انجمنها و سازمانهای بین المللی فعال در این صنعت نیز بپردازد.
دنیای كسب و كار هر روزه شاهد تغییرات شگــــرفی است. و به هر میزان كه دنیای كسب و كار پیچیده تر می شود، شركتها نیز با چالشهای جدیدی روبرو خواهند شد. در نتیجه اتكای نتیجه شركتها به مشاوران خود بیش از گذشته می گردد.
سازمانهای خصوصی و دولتی، به دلایل مختلفی از خدمات مشاوره استفاده می كنند. بعضی به دلیل اینكه منابع كافی برای انجام یك پروژه را در اختیار ندارند و یا دیگر شركتها ممكن است خواهان استفاده از تجربیات مشاوران در زمینه های مختلف باشند. اما درحقیقت علی رغم شهرت كنونی و نرخ رشد شركتهای مشاوره مدیریت، این صنعت یكی از صنایعی است كه كمتر درمورد آن مطلب نگاشته شده است. لذا در این مقاله ابتدا به تعریف مشاوره مدیریت می پردازیم و سپس گذری كوتاه بر تاریخچه این صنعت خواهیم داشت. و در ادامه تحولات اخیر این صنعت را بررسی خواهیم كرد.
مشاوره مدیریت خدمتی است مشاوره ای به سازمانها كه توسط افراد مجــــرب و آموزش دیده و به شكل قرارداد (مابین مشاور و كارفرما) ارائه می شود. تا مشاوران به سازمانها در شناخت مشكلاتشان، تحلیل آنها و پیشنهاد راه حل برای حل مشكلات سازمانها، و در صورت درخواست به اجرای آن پیشنهادات در سازمان كارفرما كمك كنند.
مشاوران، افراد مستقلی نسبت به كارفرمایان خود هستند. این استقلال به معنای داشتن استقلال مالی، سازمانی، سیاسی و احساسی درقبال كارفرماست.
گذری كوتاه بر تاریخچه مشاوره مدیریت: مشاوره مدیریت تاریخچه ای طولانی دارد. ولی اولین مشاوران مدیریت به صورت امروزی در اواخر قرن گذشته پدید آمدند. افرادی مانند فردریك تیلور، هانری گانت، آرتور لیتل و هرینگتون امرسون ازجمله افراد مشهور در این زمینه هستند. لیتل و امرسون، از جمله كسانی بودند كه اولین شركت مشاوره ای را تاسیس كردند. شركتهای مشاوره ای در آن دوره بیشتـر به مواردی چون كارایی عملیاتی می پرداختند.
اواسط سالهای ۱۹۱۰ تا ۱۹۴۰ نسل دوم از مشاوران پدید آمدند و مفاهیم مرتبط با مشاوره مدیریت را توسعه دادند. ادوین باز در سال ۱۹۱۴ برای اولین بار شروع به ارائه خدمات تحقیقات تجاری كرد. جیمز مكنزی شركت خود را در سال ۱۹۲۶ پایه گذاری كرد. در اروپا لیندال ارویك و چارلز بردوكس ازجمله كسانی بودند كه مشاوره مدیریت را در دهه ۱۹۲۰ در اروپا گسترش دادند. اوایل سالهای پس از جنگ، صنعت مشاوره مدیریت تحولات بزرگی را تجربه كرد. تشكیل شركتهایی چونCRESAP,MCCORMIK&PAGET, TOWER PERRIN و...
در سال ۱۹۶۳ بوروس هندرسون از شركت لیتل خارج شد و شركت مشاوره ای گروه بوستون را با تاكید بر مشاوره در زمینه استراتژی تاسیس كرد. مقارن همین زمان نیز شركتهای بزرگ حسابداری با مشاهده رشد فزاینده خدمات مشاوره مدیریت، خدمت مشاوره حسابداری را جزء فعالیتهای خود قرار دادند و عملاً وارد حرفه مشاوره نیز شدند. ولی با تمام این اوصاف حتی در اواخر دهه ۱۹۸۰ نیز علی رغم رشد بسیار این صنعت، صنعت مشاوره مدیریت هنوز دوران كودكی خود را طی می كرد. تقریباً حدود ۱۸۰۰۰ مشاور مدیریت در آن دوره وجود داشت و فقط ۳۰ تا ۴۰ درصــد این تعداد در شركتهای بزرگ كار می كردند. بزرگترین شركتهای مشاوره مدیریت در آن دوره مانند ALLEN&HAMILTON وBOOZ حدود ۱۵۰ میلیون دلار در سال درآمد داشتند و كل صنعت مشاوره مدیریت آمریكا ۲،۱ میلیارد دلار درآمد داشت. و در كل دنیا نیز درآمد صنعت مشاوره به ۲ میلیارد دلار می رسید.
ولی از آن تاریخ به بعد یعنی حدود ۲۰ سال بعد، صنعت مشاوره رشد فزاینده ای یافت. به طوری كه نرخ رشد این صنعت به حدود ۲۰ درصد رسید. در سال ۱۹۸۰ كمتر از ۵ شركت مشاوره ای با بیش از ۱۰۰۰ مشاور در دنیا وجود داشت. درحالی كه امروزه این تعداد به بیش از ۳۰ شركت می رسد. اگر منحنی تجربه را در صنعت مشاوره رسم كنیم، به طور تقریبی خواهیم دید كه ۸۰ درصد تجربیات مشاوره مدیریت به بعد از سال ۱۹۸۰ مربوط می شود. و تنها ۲۰ درصد تجربیات مشاوره مدیریت، مربوط به سالهای ۱۸۸۶ (وقتی لیتل اولین شركت مشاوره ای را تاسیس كرد) تا ۱۹۸۰ است.
حجم كل بازار مشاوره مدیریت در جهان: حجم كل بازار مشاوره مدیریت در سال ۲۰۰۳ به ۱۲۵ میلیارد دلار رسید و این در حالی است كه این صنعت در سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ شاهد نرخ رشد منفی ای نیز بوده است. ولی پیش بینی ها در این زمینه نشان دهنده نرخ رشد ۵ درصد در سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ است. سهم هر كشور از این درآمد نیز در سال ۲۰۰۲ به شرح زیر است ایالات متحده به تنهایی ۵۰ درصد این سهم را داراست و در میان كشورهای دیگر نیز انگلستان با ۱۱ درصد در مقام بعدی است.
به طوركلی به گواهی آمار و اطلاعات گذشته نیز ایالات متحده به همراه انگلستان و آلمان سه كشور مهم و قدرتمند در صنعت مشاوره درجهان هستند. و اصولاً كلیه روشها و تكنیك های جدید مشاوره ای نیز بیشتر از این سه كشور به كشورهای دیگر راه می یابد.
به منظور بررسی دقیق تر وضعیت هر قاره در زمینه صنعت مشاوره،‌ابتدا لازم است به معرفی سازمان بین المللی انجمن مشاوران بپردازیم.
● سازمان بین المللی انجمن مشاوران
این موسسه در سال ۱۹۷۸ و با هدف ارتقای روابط موسسات مشاوره در جهان و كمك به ایجاد استاندارد بین المللی برای مشاوره مدیریت وحمایت از انجمنهـــای حرفه ای در این زمینه به وجود آمده است. رسالت یا ماموریت این سازمان به شرح ذیل است:
۱ - ایجاد استاندارد جهانی برای حرفه مشاوره مدیریت و اعطای مجوز به موسسات عضو به منظور ارائه گواهینامه مشاوره مدیریت در كشورهای خود است. كه فرایندی را نیز به این منظور پیش بینی كرده است.
۲ - حمایت از ایجـــاد و توسعه موسسات حرفه ای مشاوره مدیریت درجهان و تشویق مشاوران برای، به اشتراك گذاردن اطلاعات خود و نیز ایجاد یك شبكه بین المللی از مشاوران كه همگی استانداردهای حرفه ای، مشاوره مدیریت را دارا هستند.
انجمنهای مشاوره مدیریت در هر كشور می توانند پس از طی مراحلی به عضویت این سازمان درآمده و مجوز ارائه گواهینامه مشاوره مدیریت را از این موسسه كسب كنند. تاكنون ۲۶ كشور درجهان به عضویت این سازمان درآمده اند. و افرادی كه موفق به كسب این گواهینامه شوند در لیست سازمان بین المللی انجمن مشاوره ثبت و بازار كاری بین المللی قرار خواهندگرفت. ضمناً امروزه یكی از دلایل انتخاب یك مشاور در بسیاری از كشورها داشتن این گواهینامه است.
● بررسی وضعیت هر قاره در صنعت مشاوره مدیریت
۱ - اروپا: كشورهای فعال در قاره اروپا كه عضو سازمان بین المللی انجمن مشاوره نیز هستند به شرح زیر اند:
دانمارك؛ یونان؛ انگلستان؛ ایتالیا؛ لهستان؛ بلغارستان؛ آلمان؛ سوئیس؛ ایرلند؛ نروژ؛ اسپانیا؛ اتریش؛ فنلاند؛ سوئد؛ مجارستان؛ هلند؛ رومانی. حجم بازار اروپا در سال ۲۰۰۲ نسبت به سال ۲۰۰۱ كاهش یافته است و نرخ رشد منفی ۲ درصد را تجربه كرده است. تعداد شركتهای مشاوره نیز به همین دلیل در اروپا كاهشی را در سال ۲۰۰۲ نشان می دهد. خدمات اصلی مشاوره ای ارائه شده در این قاره نیز به ترتیب، مشاوره فناوری اطلاعات، مدیریت عملیات، خدمات استراتژی، خدمات برون سپاری (OUT SOURCING) و مشاوره منابع انسانی است. ولی در سال ۲۰۰۲ سهم مشاوره فناوری اطلاعات نسبت به سال قبل از آن كم شده است.
انگلستان، آلمان و فرانسه به ترتیب رتبه های اول تا سوم را دارا هستند. فاصله سهم بازار آلمان با انگلستان معمولاً در سالیان گذشته نیز بسیار كم بوده است. ولی كشورهای دیگر به نسبت فاصله زیادی را در مقایسه با انگلیس و آلمان دارند.
نكته قابل توجه دیگر در اینجا این است كه نرخ رشد صنعت مشاوره در بازار اروپا در سال ۲۰۰۲ منفی شده است. و این درحالی است كه در سالیان گذشته این صنعت نرخ رشد ۲ رقمی داشته است.
حجم كل بازار مشاوره اروپا نیز كه در سالیان گذشته همواره سیر صعودی داشته نیز، در سال ۲۰۰۲ كاهش نشان می دهد. و این روند تقریباً در كل دنیا نیز به همین صورت بوده است.
تعداد مشاوران در اروپا نیز كه مانند نرخ رشد این صنعت هر ساله افزایش می یافته نیز در سال ۲۰۰۲ نسبت به سال قبل از آن تغییری را نشان نمی دهد.
تعداد مشاوران در اروپا در سال ۱۹۹۴، ۹۵۰۰۰ نفر بوده است. كه این تعداد در سال ۲۰۰۱ به ۳۰۰۰۰۰ نفر می رسد. ولی این رقم در سال ۲۰۰۲ افزایش نیافته و كماكان تعداد مشاوران در بازار اروپا ۳۰۰۰۰۰ نفر است. كه این خود نشان از ركودی در این بازار است (جدول شماره یك).
۲ - آسیا و اقیانوسیه: كشورهای فعال در آسیا و اقیانوسیه و عضو سازمان بین المللی انجمن مشاوران عبارتند از:
تایوان؛ اردن؛ تركیه؛ استرالیا؛ چین؛ هند؛ سنگاپور؛ ژاپن؛ بنگلادش؛ هنگ كنگ؛ مالزی؛ نیوزیلند.
البته تمامی كشورهای فوق نیز به یك اندازه در زمینه مشاوره مدیریت فعال نیستند. كشورهای فعال تر در آسیا و اقیانوسیه به شرح زیر هستند:
استرالیا؛ تایوان؛ اندونزی؛ نیوزیلند؛ چین؛ فیلیپین؛ ژاپن؛ سنگاپور؛ هند؛ كره جنوبی؛ مالزی؛ تایلند.
طبق پیش بینی مركز اطلاعات كندی (KENNEDY INFORMATION) این صنعت در هنگ كنگ در سالیان منتهی به ۲۰۰۶ شاهد رشدی ۵ درصد در اندازه بازار و نیز نرخ رشد خواهد بود.
از میـــــان شركتهای فعال در این منطقه می توان به شركتهای زیر اشاره كرد: سی.اس.سی، مشاوره فوجیتسو، هیوندایی، ای.تی، رونالد برگرو...
۳ - كشورهای فعال در قاره آمریكا و عضو سازمان بین المللی انجمن مشاوره: برزیل؛ ایالات متحده؛ كانادا؛ آرژانتین.
۴ - كشورهای فعال در قاره آفریقا و عضو سازمان بین المللی انجمن مشاوره: آفریقای جنوبی و نیجریه.
شركتهای مكنزی، گروه بوستون، خدمات جهانی ا.بی.ام، منابع انسانی مرسر، سیستم های داده الكترونیك، دیاموند كلاستر، كورت سالمون، لوژیكا، گرینویچ و علوم رایانه جزو شركتهای برتر در سال ۲۰۰۳ به شمار می روند.
●● نتیجه گیری
انجمنهای مشاوره مدیریت در هر كشوری نقش تعیین كننده ای را در رشد و ارتقای صنعت مشاوره آن كشور دارا هستند. یكی از خدمات اولیه این انجمنها همانا ایجاد استانداردی برای حرفه مشاوره مدیریت و تایید صلاحیت مشاوران است. ضمناً این انجمنها معمولاً با گردآوری تجربیات مشاوران و انتشار آنها، سعــی در گسترش و بهبود این حرفه نیز می كنند. در این زمینه حتی بسیاری از انجمنها به برگـــــــزاری مسابقه و اعطای جوائز نیز می پــــردازند. از دیگر خدمات این انجمنها می توان به تحلیل صنعت و ارائه راهكارهایی به مشاوران برای ورود به بازارهای خاصی اشاره كرد.
همچنین این انجمنها با برقراری ارتباط با سایر انجمنهای فعال در كشورهای دیگر سعی در انتقال تجــربیات آنان را نیز به كشور خود می كنند. همچنین این انجمنها به صنایع و سازمانها نیز در انتخاب، مشاور مناسب و تهیه قراردادهای لازم كمك می كنند.
درهریك از این انجمنها، اطلاعاتی نیز برای افرادی كه مایل به ورود به این حرفه هستند نیز وجود دارد. اخبار حرفه مشاوره مدیریت نیز توسط همین انجمنها به اطلاع شركتهای مشاوره و عموم مردم می رسد.

منابع و ماخذ:
گزارش سال ۲۰۰۲ انجمن مشاوران مدیریت اروپا www.feaco.org گزارش سال ۲۰۰۳، KENNEDY INFORMATION درمورد بازار مشاوره مدیریت درجهان
گزارش سال ۲۰۰۳، KENNEDY INFORMATION درمورد بازار مشاوره مدیریت آسیا و اقیانوسیه
اطلاعات موجود در سایت سازمان بین المللی انجمن مشاوران گزارش تحلیلی بررسی بازار مشاوره مدیریت در انگلستان
STAFFAN CANBACK, TRANSACTION COST THEORY AND MANAGEMENT CONSULTING: WHY DO MANAGEMENT CONSULTANTS EXIST? (LOGIC OF MANAGEMENT CONSULTING) JOURNAL OF MANAGEMENT CONSULTING, VOL ۱۰. PAGE ۳-۱۱, ۱۹۹۸.
شادی گلچین فر: كارشناس سازمان مدیریت صنعتی

منبع : ماهنامه تدبیر