شناخت نامه اساطیر جهان

مجموعه «اساطیر جهان» كتابی است كه توسط موسسه لاروس با تلاش بیست و سه محقق تحت نظر پیرگرمال اسطوره شناس بزرگ معاصر تهیه شده است. جلد اول این مجموعه تحت عنوان انسان و اسطوره به معرفی و شرح اساطیر مصر و اقوام باستانی شرق نزدیك سومر، بابل، هوریانی و هیتی ها می پردازد و با اساطیر سامی خصوصا پیدایش ایده «خدای متعال» یا تك خدایی خاتمه می یابد.
اكنون كاملا مشخص است، مادامی كه تاریخچه و پیشینه زندگی جوامع بدوی در گذشته مطالعه نشود، عملا شناخت و درك انسان امروزی با مشكل روبه رو خواهد بود. اساطیر و اسطوره یكی از موضوعاتی است كه پرداختن به آن به درك و شناخت بهتر ما از جهان پیرامون مان كمك خواهد كرد. مولف بر این نظر است كه اگر علم را وسیله ای برای تاثیر گذاری انسان بر طبیعت قرار دهیم، اسطوره نیاز بنیادین ذهن انسان برای پاسخگویی به واقعیات پدیده های فوق بشری همچون تابش خورشید، توفان ها و همچنین قهرمانانی است كه مورد تحسین و توجه انسان ها قرار گرفته اند.
«به طور كلی اسطوره اساسا فرضیه ای است كاربردی و كوششی است برای گریز از ناتوانی ای كه تقدیر و قسمت ما است.»ص۱۱ آیا تا به حال به این نكته توجه كرده ایم كه چرا همه اقوام و نژاد ها بدون استثنا دارای مجموعه اساطیری بوده اند
جواب این سئوال این است كه اسطوره در بطن و عمق اندیشه انسان ها نهفته است، حتی روشنفكران نیز بدون آن نیستند چون «اسطوره یكی از عناصر آگاهی است و در آگاهی جمعی همچون واقعیتی وجود دارد، كه در آگاهی فردی انعكاس می یابد، مانند انعكاسی كه زبان گاهی وقت ها پیدا می كند.»ص۱۴ اما از آنجایی كه همه امور انسانی چون فرهنگ و غیره به مرور زمان مستهلك و كارایی خود را از دست می دهند زمانی نیز فرامی رسد كه اساطیر نقش كمتری در جامعه ایفا می كنند، اما هرگز نمی میرند بلكه با توجه به اوضاع اجتماعی تغییر شكل یافته و به نوعی بازسازی می شوند و به صورت یا قالب مورد قبول جامعه درمی آیند.
مقدمه كتاب به تاریخ به وجود آمدن «علم الاساطیر تطبیقی» اختصاص یافته و نوعی شباهت تاریخی و ارتباط تاریخی همچون ارتباط ساختاری كه بین زبان های مختلف وجود دارد را در بین اسطوره ها نیز می بیند و معتقد است كه تحقیق و تفحص در آن منجر به پیشرفت و گسترش اندیشه اساطیری می گردد. فصل اول كتاب «مسئله ادیان ماقبل تاریخ» به حركت صحیح ما در شناخت و درك آثار ماقبل تاریخی و در نظر گرفتن چگونگی آداب و رسوم آن جوامع و زندگی روحانی آنها می پردازد.
بررسی های دانشمندان بر روی استخوان های انسان های ماقبل تاریخی نشان می دهد كه عمر این انسان ها به دلیل شیوع بیماری ها، قحطی و خطرات طبیعی كوتاه بوده و عامل موثر در بقای آنها ازدیاد موالید است و آثار هنری كشف شده «تندیس ها و مجسمه ها» از آن دوره نیز نمایانگر این مسئله است. كتاب در ادامه به وسایلی كه برای دفاع و تهیه خوراك در دوران كهن سنگی و میان سنگی مورد استفاده قرار می گرفته اشاره و تصاویر بسیار جالبی از این وسایل را برای هرچه ملموس بودن موضوع در اختیار خواننده قرار می دهد.
از سوی دیگر چون جوامع ابتدایی فاقد هرگونه انرژی بودند می كوشیدند با تقویت قوای جسمانی و عضلانی خود و نیز توسل به «نیروهای ماورایی» به حیات خود ادامه دهند. «این نیاز های ابتدایی و دائمی انسان های ماقبل تاریخی موجب شد كه آنها به بینش و بصیرتی تكیه كنند كه مورد نیاز انسان امروزین نیست، به همین خاطر مسئله روح اهمیت بیشتری می یابد و تقریبا حقیقی تر از جسم مادی می شود.»ص ۲۴ بدین ترتیب نگرانی برای بقا و تداوم نسل موجب پرستش خدایان انسان گونه شد. فصل دوم «مصر، همسان سازی یا انطباق دینی و دین حكومتی» به بررسی دوره های مختلف فرهنگ مصری و طبیعت ذاتی در مصر می پردازد. طبیعت ذاتی مصریان محافظه كاری آنها سبب شده بود كه علمای دینی آنها ضرورتی برای ایجاد یك نظام عقلانی و هماهنگ با اعتقادشان در نظر نگیرند و به همین دلیل مفاهیم اساطیری مختلف همراه با آئین های مذهبی گوناگون در مصریان مشاهده می شود.
فرعون پسر خدایان بود و مسئول اجرای رسمی و متعارف آئین های پرستش، با تقسیم شدن مصر به ایالات و استان ها، حكومت فراعنه با خدایان حمایت كننده شان با همان اوضاع و احوال سابق ادامه یافت. بعضی از خدایان به شكل انسان، بعضی دیگر گیاه یا سنگی چهار گوش و بعضی دیگر كه اكثریت را دربرمی گرفت به شكل حیوان درآمدند، كه قوم شناسان دلیل آن را ترس و وحشت انسان از حیوان می دانند.
این تاثیرات بعدها نه تنها سبب مقدس شمردن حیوان شد بلكه طبق نظریات نویسندگان كلاسیك همچون هرودوت و استرابون، گورستان های مجلل باشكوهی برای گاو ها با تابوت های سنگی و احترامات خداگونه ساخته شد و شخصیتی انسانی برای خدایان قائل شدند به طوری كه تمایل خدایان بدنی انسانی با سری حیوانی پیدا كرد و با او چون مردی عالی مقام رفتار می شد. «او هر روز در مواقع معینی، كانون اجرای مناسك مذهبی مناسك تطهیر، مناسك تزئین و تقدیم نذورات سنتی بود كه توسط محترم ترین و بلند مرتبه ترین كاهنان همراه با سرودهای مقدس كه برای نشان دادن معنی هر یك از رسوم و رفتار های آئینی و برای اهمیت اسطوره ای بخشیدن به آنها، اجرا می شد.»ص۳۲ در ادامه این فصل به بررسی موضوعاتی چون «خاندان های الهی و اساطیر»، «نظام هلیریولتین»، «تولد قدسی فرعون»، «اسطوره گاو» و... برمی خوریم كه به شرح تاریخچه اساطیر و آداب و سنن مصریان باستان می پردازد.
فصل سوم كتاب «امپراتوری شرق نزدیك باستان: سرود های آفرینش» اشاره به زمانی است كه اسطوره برای اولین بار در نوشتار ظاهر می شود كه محدوده جغرافیایی آن از بین النهرین تا آناتولی است و شامل اقوامی چون سومریان، سامی ها، هوریانی ها و نهایتا هیتی ها است.
«سرزمین های سامی غربی، تصور خدای برتر و متعالی» عنوان فصل چهارم كتاب به این موضوع می پردازد كه سامی ها به دلیل نداشتن علم الاساطیر و درك ساده و روشن از خدایی جدا از دنیا، هیچ گاه قادر به به وجود آوردن منظومه های مقدسی همچون منظومه های مقدس و عظیم ایران، هند و یونان و نیز بسط و گسترش عقاید خلاق و خیال انگیز خود نشدند.
مجموعه اساطیر جهان را می توان اثری جامع و كامل در بررسی اسطوره دانست كه علاوه بر محتوای علمی و تحقیقی برای متخصصین و دانشجویان كتابی خواندنی و جذاب مشتمل بر داستان های زیبا همراه با عكس های گویا و جالب توجه برای خواننده عادی است.

ایمان اثنی عشری
زیر نظر: پیرگرمال
مترجم: مانی صالحی علامه
ناشر: مهاجر
چاپ اول: ۱۳۸۵
۲۲۰۰ نسخه

منبع : روزنامه شرق