نفت در اوجی غیرقابل کنترل

یك سال پیش، رئیس جمهور ونزوئلا با لحن تهدید آمیزی به كشورهای بزرگ مصرف كننده طلای سیاه هشدار داد كه «جهان دیگر باید با نفت ارزان وداع كند». آن روزها هر بشكه نفت در ازای حدود ۵۳ دلار مبادله می شد. هوگو چاوز روز پنج شنبه ۲۰ آوریل سال جاری در لندن خاطر نشان كرده بود كه قیمت نفت می تواند به ۱۰۰ دلار در هر بشكه برسد. چاوز این پیش بینی خود را در جریان اجلاس اوپك در كاراكاس نیز تكرار كرد هر چند اوپك مسئولیتی در قبال افزایش قیمت ها ندارد. موج اخیر افزایش قیمت ها مؤید این نكته است كه یك شوك نفتی جدید برای جهان محتمل است. البته یك شوك كه از نظر شدت و ماهیت متفاوت با شوك نفتی سال۱۹۸۰ خواهد بود. در آن سال تبعات انقلاب اسلامی ایران و آغاز جنگ عراق و ایران قیمت نفت خام را به بشكه ای ۸۹ دلار (به قیمت امروزی) رساند. وضعیت به قدری نگران كننده است كه قیمت نفت خام در رأس دغدغه های وزرای دارایی گروه ۷ قرار گرفته است. رهبران هفت كشور اصلی صنعتی جهان كنترل این پدیده را خارج از توانایی های خود می بینند؛ پدیده ای كه در كل پنج دلیل دارد. این گزارش به بررسی دلایل پنج گانه می پردازد.
●تنش عرضه- تقاضا
در حال حاضر اقتصاد جهانی توانسته است در برابر تب طلای سیاه مقاومت كند. مطابق گزارش صندوق جهانی پول، بهای نفت در سال۲۰۰۶ می بایست رشدی ۹/۴درصدی را تجربه می كرد. با این همه، صندوق جهانی پول از تبعات بعدی افزایش بهای نفت كه از اوایل ۲۰۰۲ میلادی سه برابر شده است، ابراز نگرانی می كند. همچنین براساس اعلام آژانس بین المللی انرژی با رشد ۸/۱ درصدی تقاضای نفت خام، روزانه ۱/۸۵ میلیون بشكه نفت در جهان دادوستد خواهد شد. گروه ۷ از كشورهای مصرف كننده تقاضا می كند كه در بخش انرژی صرفه جویی كنند. گروه۷ تمایل دارد كه كشورهای تولید كننده، نفت بیشتری استخراج كنند، هر چند اوپك (با تولید۴۰درصد) تأكید می كند كه به اندازه كافی نفت در بازار موجود است و كشورهای عضو با حداكثر توان خود در حال استخراج نفت خام اند.در صورتی كه برای جبران افت تولید در مناطق پرخطر، ذخایر نفت خام تضمینی وجود داشتند، از تبعات این تنش ها كاسته می شد. عربستان سعودی به تنهایی از چنین امكانی برخوردار است؛ حدود ۵/۱ میلیون بشكه نفت خام سنگین كه پالایشگاه ها چندان به دنبال آن نیستند.
●سرمایه گذاری های پایین
كارشناسان غربی بر این عقیده اند كه ظرفیت های تولید بسیار ناكافی اند. آنها كشورهای پادشاهی حوزه خلیج فارس را متهم به سرمایه گذاری كم در بخش نفت علی رغم درآمدهای بی سابقه می كنند. كشورهای تولید كننده هر چند تلاش كمی در زمینه سرمایه گذاری دارند، اما بیشتر احتیاط پیشه می كنند چرا كه آنها مطمئن نیستند رفاه حاصل از درآمدهای نفتی تا چه زمانی دوام می آورد و نیز از تدابیر كشورهای صنعتی برای حركت به سوی تنوع در منابع انرژی نگرانند. به اعتقاد برخی كارشناسان، كشورهای تولید كننده ۱۰ درصد از درآمدهای نفتی خود را به سرمایه گذاری در صنعت نفت اختصاص می دهند كه رقمی معادل ۳۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ میلادی بوده است. در سال ۲۰۰۶ این رقم می تواند به ۳۵۰ میلیارد دلار برسد.شركت های چند ملیتی نیز با این استدلال كه بخش اكتشاف در بسیاری از مناطق نفت خیز دچار ركود جدی است، احتیاط پیشه كرده اند. در برخی مناطق ظرفیت های لازم برای پالایش ایجاد نشده اند. بویژه در ایالات متحده، برخی قوانین و معیارهای زیست محیطی (اضافه كردن اتانول به بنزین) مشكلاتی را برای بخش پالایش آن هم در آستانه مهاجرت های خودروسازان آمریكایی، فراهم كرده است.
●عوامل ژئوپلیتیك
گریگ پنینگتون، تحلیلگر، معتقد است كه امسال تولید نفت خام در جهان وقفه های بسیار زیادی را تجربه كرده است: در عراق تولید غیرمنظم بوده و سطح آن پایین تر از دوران قبل از حمله آمریكاست. در نیجریه نیز به دلیل حملات مكرر شورشیان علیه تأسیسات نفتی، ۲۰درصد از تولید كاسته شده است. چاد تهدید كرده است كه اگر بانك جهانی درآمدهای نفتی بلوكه شده اش را آزاد نكند، تولید نفت خام خود را (۲۵۰هزار بشكه در روز) به حالت تعلیق در خواهد آورد. اما مهم ترین كانون تنش، مسئله ایران است؛ چهارمین تولیدكننده جهانی در معرض تهدید نظامی آمریكاست.مركز مطالعات جهانی انرژی (CGES) در لندن، چنین ارزیابی می كند كه عواملی نظیر جنگ (عراق)، شورش(نیجریه)، موانع سرمایه گذاری (ایران)، دخالت های دولت (روسیه) و بحران های سیاسی داخلی (ونزوئلا و كویت) باعث یك كاهش روزانه ۲۰ میلیون بشكه ای از سال ۲۰۰۰ به بعد شده اند؛ این میزان كاهش یعنی۱۰ درصد مصرف جهانی.
●معاملات سهام
كلود ماندیل، مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی، بر این باور است كه بازار بورس باعث افزایش قیمت های نفت خام نبوده، بلكه در آن تأثیر داشته است. واضح است كه با صعود قیمت ها سود بیشتری عاید سهامداران می شود. مواد اولیه از جمله نفت خام از این به بعد جایگاهی نظیر سهام، تعهدات مالی و اموال غیرمنقول پیدا می كنند.
●خطر توفان ها
وضعیت آب و هوایی نیز بی تأثیر نمی باشد. حدود ۱۰ماه پس از توفان كاترینا كه منجر به ویرانی بخشی از تأسیسات زیربنایی خلیج مكزیك شد، هنوز سكوها و پالایشگاه های جنوب آمریكا به وضعیت كاملاً عادی برنگشته اند. در صورتی كه توفانی مشابه تا ماه سپتامبر بار دیگر این منطقه استراتژیك را درنوردد، قیمت ها همچنان روندی صعودی طی خواهند نمود.
●گرانی ماده ای كه هنوز نایاب نشده است
روند صعودی بهای نفت تا كجا پیش خواهد رفت؟ در ماه های اخیر قیمت هر بشكه نفت خام به بهای تاریخی بیش از ۷۱ دلار رسید. ركورد قبلی در بورس نیویورك مربوط به سال ۲۰۰۵ میلادی پس از ویرانی های ناشی از گردباد كاترینا در زیرساخت های نفتی آمریكا بود.
برخی متخصصین مواد اولیه ارزیابی می كنند كه قیمت هر بشكه نفت در كوتاه مدت به ۸۰ دلار برسد.
گفته می شود كه ۴ تا ۵ دهه دیگر نفت تمام خواهد شد ولی در حال حاضر نفت ماده كمیابی نیست. مدیركل آژانس بین المللی انرژی، كلود ماندیل معتقد است كه به هیچ وجه دنیا با كمبود نفت خام مواجه نمی باشد. افزایش تقاضای جهانی نفت به خصوص توسط آمریكا و چین در حال حاضر به سقف ۸۵ میلیون بشكه در روز رضایت داده است. البته واقعیت این است كه قدرت مانور تولید جهانی محدود است (حداكثر دو میلیون بشكه در روز) و این در حالی است كه توانایی های برخی كشورها برای حفظ سقف تولیدشان با تردیدهایی روبه روست.
ناآرامی های داخلی در چاد و به خصوص در نیجریه، اولین تأمین كننده در آفریقا، همچنین تنش های مربوط به ونزوئلا و عراق خلاءهایی را در بازار ایجاد كرده اند، اما وضعیت ایران نگران كننده تر از بقیه عوامل می باشد. ایالات متحده و اروپایی ها بر ایران فشار می آورند تا از برنامه هسته اش منصرف شود و این احتمال وجود دارد كه ایران برای حفظ خود در برابر تحریم های اقتصادی یا حتی اقدام نظامی از سلاح نفت بهره ببرد.
ایران با تولید روزانه ۴ میلیون بشكه نفت خام، چهارمین تولید كننده جهانی است و همچنین كنترل تنگه هرمز را كه گذرگاه یكی از كلیدی ترین گذرگاه های انتقال نفت خام است به دست دارد. روزانه حدود ۱۶ میلیون بشكه نفت خام (نزدیك به ۲۰ درصد تولید جهانی) از این تنگه ترانزیت می شود.
این وضعیت ژئوپلیتیك شكننده نخستین علت افزایش قیمت هاست. كریستین بالم از اتحادیه صنایع نفتی فرانسه، بر این باور است كه نفت بیش از پیش سرمایه ها را به طرف خود جذب می كند. سرمایه داران خرد و كلان به دنبال كسب سود در كوتاه مدت می باشند و امروزه حجم قابل توجهی از سرمایه های شناور به سمت بازارهای مواد اولیه گسیل می شوند. از دو سال پیش بدین سو بازارهای فولاد، سرب و حتی مس به شدت ملتهبند. رشد اقتصادی چین و هند می تواند منجر به كمیاب شدن مواد اولیه بشود. خریدهای فعلی نفت خام برای تحویل در یك یا دو ماه آینده می باشند. برخی از واسطه های نفتی بر این باورند كه در صورت اخلال ناگهانی در صادرات نفت ایران، قیمت نفت به حالت انفجاری خواهد رسید. حتی اگر شعله های تنش بین تهران و واشنگتن فروكش نماید، بحران های دیگری در حال رخ نمایی اند. به دلیل تأخیر در فعالیت های پالایشگاهی پس از وقوع توفان كاترینا، ذخایر سوختی در آمریكا در پایین ترین سطح خودهستند. نزدیكی فصل توفان ها، اواخر اوت یا اوایل سپتامبر، اتفاقاً دلیل دیگر افزایش نگرانی هاست. این نگرانی ها در مجموع بدبینانه ترین سناریوها را متصور می سازند: برخی تحلیلگران از افزایش قیمت نفت تا سقف ۱۵۰ دلار در بشكه صحبت می كنند.
واضح است كه عواقب اقتصادی چنین وضعیتی برای شهروندان و كارخانه ها وحشتناك خواهد بود. صندوق بین المللی پول به ازای هر ۱۰ دلار افزایش قیمت نفت، رشدی معادل ۴/۰ درصد را پیش بینی می كند.

ترجمه: محسن ایمانی
منبع: fr. www.Elemonade

منبع : روزنامه همشهری