جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


یادها و یادگارها


یادها و یادگارها
● یادداشتی درباره كتاب تاریخ در ترانه
مردم عادی در همان حال كه سرگرم زندگی خود هستند به آنچه پیرامون شان می گذرد واكنش نشان می دهند. واكنشی كه تراكم رخدادها آن را به انفجار بدل می كند و به زبان جاری می سازد. شكلی از ابزار این بیان شعر است.
این بیان آنگاه كه شعر و هنر پیكارجوی رسمی به سبب سلطه حاكمیت های استبدادی یا غلبه مهاجمان بیگانه مجال بروز و خودنمایی ندارد، كاركرد بیشتری می یابد.
در چنین احوالی فرهنگ عامه جلوه هایی از مقاومت های مردمی را به قالب سرودها، متل ها، افسانه ها و ترانه ها و... بازتاب می دهد. (از صفحات ۹ و ۱۰ پیش سخن كتاب با اندكی تصرف و تلخیص)
سطور بالا بخشی بود از آنچه احمد پناهی سمنانی از محققان فرهنگ عامه در پیش سخن كتاب جدید خود «تاریخ در ترانه» آورده است.
«تاریخ در ترانه» در هفت بخش به گردآوری و نقل اشعار و ترانه های عامیانه ای پرداخته كه از روزگاران كهن تا زمان برافتادن دستگاه پادشاهی در ایران به سال ۱۳۵۷ بر زبان مردم در گوشه و كنار این سرزمین جاری شده است پناهی سمنانی برای معرفی در این كتاب به نقل نمونه هایی از اشعار و ترانه های هر دوره پرداخته است و البته در بسیاری موارد زمینه های تاریخی شعر یا ترانه را نیز نقل كرده تا خواننده زمینه و علل شكل گیری آن را بهتر دریابد.
● پژوهشگر كتاب در دسته بندی ترانه ها و اشعار حسن سلیقه داشته كه مجموع آنها را زیر این عنوان ها گرد آورده است:
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به پادشاهان و حكمرانان در ۷۷ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به دولتمردان و شخصیت های مشهور و نیمه مشهور در ۱۰۱ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به یاغیان و عصیانگران در ۱۲۴ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به زنان در ۴۷ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به رخدادها و حوادث تاریخی در ۶۵ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به اجتماعیات در ۵۴ صفحه
▪ ترانه ها و اشعار مربوط به انقلاب سال ۱۳۵۷ و سقوط سلطنت كه آن نیز در ۳۷ صفحه است.
چنان كه ملاحظه می شود مفصل ترین بخش كتاب مربوط به یاغیان و عصیانگران است. بهتر بود كه علت این طول و تفصیل از سوی پژوهشگر محترم روشن شود، اما حال كه چنین نشده جا دارد به حدس و گمان متوسل شویم و یا دسترسی داشتن به منابع بیشتر در این زمینه و یا علاقه مندی شخص پژوهشگر را به این نوع از ترانه ها و شعرهای عامیانه از علل این تفاوت بدانیم. ناگفته نماند در كشوری چون ایران با سابقه دور و دراز استیلای حاكمیت های غیرانتخابی اعم از داخلی یا بیگانه ادبیات مقاومت همچون جنبش ها و قیام ها از مفصل ترین بخش های تاریخ ادبیات باشد. همچنان كه تاریخ نانوشته جنبش ها و قیام ها از آنچه درباره حكومت ها و حاكمان نوشته شده به مراتب بیشتر است. اما هنوز پا گذاشتن به وادی نگارش آن انگار برای ما آسان نیست.
دیگر نكته ای كه درباره كتاب باید گفت حجم كم آخرین بخش آن است. از پژوهشگری كه در گردآوری اشعار و ترانه های عامیانه چیره دست است انتظار می رفت آخرین بخش را كه مربوط به اشعار دوره فروپاشی پادشاهی در ایران است به حجیم ترین بخش تبدیل كند. به دو علت: نخست آنكه ایشان خود از شاهدان آن دوره بوده اند.
دو دیگر آنكه اشعار و ترانه های عامیانه با مضامین مختلف سیاسی، اجتماعی، طنز، هجو و... در جریان مخالفت های سرتاسری با حكومت شاهنشاهی نقش فوق العاده ای داشت. روزی نبود كه از خانه بیرون بیایی و با چند سروده جدید مواجه نشوی.
سروده هایی كه برای دوام و قوام جنبش ضدشاهی و پیشبرد جریان مبارزه گفته شده و دهان به دهان می گشت. آنان كه رویدادهای حدود دوساله آخر حكومت پادشاهی در ایران را به یاد دارند تصدیق خواهند كرد كه مبارزات و مخالفت ها همواره بیان شعری داشت. تا آنجا كه اغراق نیست اگر مبارزات مردم ایران و جریان های سنتی منتهی به انقلاب سال ۱۳۵۷ را «انقلاب شعر و سرود» بنامیم. دریغ كه «ترانه در تاریخ» فرصت نكرده تا به این دوره شعرآلود تاریخ معاصر به اندازه درخور بپردازد خصوصا كه هنوز شاهدان آن دوره و حتی برخی از شاعران آن سروده ها زنده و در دسترس هستند.
«ترانه در تاریخ» هم فرصت خوبی است برای مرور و یادآوری پاره ای از یادها و یادگارها و هم راهنما و مشوقی است برای اهل ذوق و سلیقه كه شعرها و ترانه های عامیانه را در هر جا و از زبان هركس كه بشنوند، از مادربزرگ گرفته تا بچه هایی كه در كوچه و خیابان بازی می كنند ما هنوز بازی در خیابان را هم داریم به دیده التفات بنگرند و آن را همچون اثری قیمتی برداشته با خود به همراه برده در دفتری ثبت كنند.
سپاس این نگارنده نثار استاد سمنانی كه پیشتر به این راه رفته است و نیز به نثر پژواك كیوان كه در این روز و روزگار و در هجوم بی امان آثار و افكار دیگران به نشر فرهنگ ایرانی همت می كند.
محمود فاضلی بیرجندی
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید