برای زندگی باید از آفتاب گریخت

●زیر ذره بین
مهم ترین و شاخص ترین رده سنی مورد بحث ما جوانان و نوجوانان هستند. نه به عنوان نصیحت و توصیه؛ كه می دانم توصیه و نصیحت چندان خوشایند این رده سنی نیست؛ بلكه به عنوان یك پیشنهاد، از همه افراد درخواست می كنم پیش از هر اقدامی؛ چه تغییر رنگ پوست با حمام آفتاب (نور طبیعی خورشید) و چه به صورت مصنوعی (با دستگاه، قرص یا اسپری) به دقت درباره تصمیم خود بیندیشند و مشورت با افراد صلاحیت دار را فراموش نكنند.
آفتاب پر رنگ فصل تابستان و گرایش رو به افزایش جوانان و نوجوانان به تغییر رنگ پوست یا دقیق بگوییم برنزه شدن ، ما را بر آن داشت تا برای آگاهی بیشتر درباره تغییر رنگ پوست، شیوه های آن و خطرات احتمالی این تغییر با دكتر حسن صیرفی ، متخصص پوست و مو و دانش یار گروه پوست دانشگاه علوم پزشكی تهران به گفت وگو بنشینیم.
● برای شروع درباره ساختمان پوست بدن، به عنوان حساس ترین اندام بدن در مقابل اشعه فرابنفش (UV) توضیح بدهید.
- پوست ما از لایه های مختلفی تشكیل شده است كه سلول های ملانوسیت سازنده رنگ دانه ملانین ـ در لایه اپی درم آن قرار دارند. این سلول ها نقش دفاعی دارند و پوست بدن را در مقابل اشعه ماورای بنفش، با افزایش میزان رنگ دانه ملانین محافظت می كنند. در واقع، پوست با ازدیاد ملانین و تیره شدن، مانع از نفوذ اشعه ماورای بنفش به لایه های زیرین پوست می شود و این اولین و مهم ترین حركت تدافعی بدن در مقابله با نفوذ اشعه ماورای بنفش، چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی است. تا سال ها تصور می كردند تغییر رنگ پوست و تیره شدن رنگ پوست، واكنش مثبتی است و باعث می شود پوست در مقابل اشعه خورشید مصون شود و براساس همین عقیده، بدن را هرچه بیشتر در معرض نور آفتاب قرار می دادند. اما این عقیده زمانی درست است كه تیرگی رنگ پوست، خاصیت ژنتیكی باشد. به عبارتی، آمار پایین ابتلا به سرطان پوست در سیاه پوستان به دلیل داشتن ویژگی ژنتیكی سیاهی رنگ پوست است. به غیر از این حالت، هر نوع تیرگی رنگ پوست، عاملی برای بروز سرطان های پوست به ویژه ملانوما است.
از این رو، با آگاهی به این مساله، پوست بدن یكی از حساس ترین اندام ها به اشعه فرابنفش است و همواره باید از آن در مقابل این اشعه
زیان بار محافظت كرد.
● آسیب به پوست، دقیقا به دلیل آسیب كدام منطقه یا مناطق آن است؟ در واقع اشعه فرابنفش بر روی چه بخش یا بخش هایی از پوست تاثیر می گذارد؟
- علت آسیب به پوست، آسیب به گراتینوسیت ها و سایر سلول های پوستی و ازدیاد ملانین های پوست یا همان رنگ دانه های پوست بیش از حد طبیعی است. این آسیب می تواند ناشی از متاثر شدن این سلول ها توسط اشعه فرابنفش طبیعی خورشید و یا اشعه فرابنفش دستگاه های برنزه كننده پوست باشد. در حقیقت آفتاب سوختگی، اولین علامت اثر مخرب اشعه فرابنفش بر پوست است.
●پس برنزه شدن با یك مرحله مقدماتی آفتاب سوختگی همراه است.
- نمی توان گفت الزاماً برنزه شدن با آفتاب سوختگی همراه است. اگرچه در بسیاری موارد مقدمه برنزه شدن است؛ اما در بسیاری موارد نیز به دلیل استفاده از كرم های مختلف و در افراد با رنگ پوست های مختلف، این مرحله یا بسیار خفیف اتفاق افتاده و یا اصلا اتفاق نمی افتد كه امیدواریم در بیش تر موارد مرحله آفتاب سوختگی دیده نشود.
●به چه دلیل؟
- برنزه شدنی كه با یك دوره آفتاب سوختگی اولیه همراه باشد، بسیار خطرناك است؛ چرا كه در مرحله آفتاب سوختگی پوست به شدت ملتهب می شود و تاول می زند و پس از یك دوره ریزش پوست سطحی، شاهد تغییر رنگ پوست هستیم كه این مرحله التهاب و تاول، باعث تخریب شدید بافت پوست می شود. بنابراین، اگرچه برنزه شدن خود فرایند بسیار خطرناكی است، اما همراه شدن آن با یك دوره آفتاب سوختگی، مضرات آن را صد چندان می كند. آفتاب سوختگی، به ویژه در خانم ها و یا آقایانی كه پوست شان كم تر در معرض نور آفتاب قرار گرفته، بسیار مورد توجه است.
●بعضی افراد، به این بهانه كه قرار گرفتن در معرض نور آفتاب باعث افزایش ویتامین D در بدن می شود و به تبع آن جذب كلسیم افزایش می یابد و به پوكی استخوان دچار نمی شوند، پوست شان را در معرض اشعه فرابنفش و یا همان نور آفتاب و یا حتی
دستگاه های برنزه كننده قرار می دهند. این تفكر، تفكر درستی است؟
- به هیچ وجه؛ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب روزانه به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، آن هم در حالتی كه فرد در حال پیاده روی است، مدنظر است. در گذشته های دور، آفتاب را مظهر زندگی و سلامت می دانستند و به مردم توصیه می كردند برای حفظ سلامتی حتما حمام آفتاب بگیرند. اما پیشرفت های علم پزشكی نشان داد قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، حد و مرز خاصی دارد و از آن زمان شعار به آفتاب برویم و در آفتاب به تفریح و بازی بپردازیم ، به شعار هر جا آفتاب هست، به سایه پناه ببریم ، تغییر یافت.
●در مناطقی كه آفتاب كمی دارند، مثلا كشورهای اروپایی و یا مناطقی از كشورمان كه مدت تابش آفتاب در آن ها كم است، برای افزایش جذب ویتامین D چه باید كرد؟ آیا استفاده از دستگاه های برنزه كننده توصیه می شود؟
- دستگاه های برنزه كننده تنها برای یك هدف و آن هم تغییر رنگ پوست به صورت مصنوعی ساخته شده اند و هیچ كاربردی غیر از این نیز ندارند. پس به هیچ وجه نباید به توصیه هایی از این دست كه با قرارگرفتن در معرض اشعه این دستگاه ها جذب ویتامین D افزایش می یابد، توجه كرد. اما مساله كمبود نور آفتاب و كاهش جذب ویتامین D در شرایطی كه سوال كردید، فقط برای نوزادان مطرح است؛ چرا كه نوزادان نیاز مبرمی به ویتامین D دارند تا به راشیتیسم یا نرمی استخوان مبتلا نشوند. از طرفی، ویتامین D جذب شده با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب هیچ وقت به قدری نمی رسد كه نوزاد به دلیل ازدیاد ویتامین D در بدن دچار بیماری شود؛ و این دقیقا عكس تاثیر ویتامین D جذب شده توسط شیر خشك است. در واقع ویتامین D موجود در شیرهای خشك نوعی افزودنی است كه ازدیاد آن در بدن نوزاد باعث ابتلای او به بیماری های مختلف می شود.
●به این ترتیب، نوزادان بدون محدودیت زمانی می توانند در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار بگیرند.
- نه؛ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب نباید باعث آفتاب سوختگی نوزاد شود؛ چرا كه آفتاب سوختگی دوران كودكی مقدمه ابتلا به ملانوما در بزرگ سالی است. تابش ۲۰ دقیقه نور آفتاب در هفته، به نوزادی كه فقط پوشك به پا دارد و یا ۱۲۰دقیقه در هفته در صورتی كه لباس كامل به تن داشته باشد و فقط سر و صورت او بدون پوشش (كلاه) باشد و درحالتی كه در آغوش مادر یا كالسكه بدون سایه بان در حال حركت است، مجاز اعلام شده است. رها كردن نوزاد در مقابل نور آفتاب به هیچ وجه مدنظر نیست.
●به نظر شما چه رده سنی به عنوان رده سنی پرخطر در مورد قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش آفتاب یا دستگاه های برنزه كننده مطرح است؟
- اگرچه نمی توان دقیقا رده سنی مشخصی را مطرح كرد؛ اما پرخطرترین رده سن نوجوانی و جوانی است. در اقع سن ۱۵ تا ۱۸ سالگی و ۲۰ تا ۳۰ سالگی، پرخطرترین رده سنی است. در این رده های سنی، گرایش به تغیر رنگ پوست به شدت دیده می شود. بنابراین معتقدند اگر بتوان با آموزش های لازم و كارآمد این افراد را آگاه كرد، گام های موثری برداشته شده است. ۸۰درصد آمار مبتلایان به سرطان پوست در دوره بزرگ سالی مربوط به افرادی است كه در دوره جوانی و نوجوانی آفتاب سوختگی های شدید را تجربه كرده اند.
عوامل متعددی مثل افزایش نفوذ اشعه فرابنفش نوع B و یا اشعه فرابنفش نوع C به زمین، به دلیل نازك شدن یا آسیب به لایه ازن در بعضی نقاط، بی توجهی به استفاده از وسایل محافظتی مثل كرم ضد آفتاب (كرم ضد آفتاب باید ۲۰ تا ۳۰ دقیقه قبل از خروج از منزل و به ضخامت دو گرم در سانتی متر مكعب روی پوست مالیده شود)، عینك و... همه عواملی برای افزایش خطر ابتلا به ملانوما است؛ اما دلیل اصلی، شوك ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش آفتاب است.
●این شوك در مورد دستگاه های برنزه كننده پوست (سولاریم) نیز مطرح است؟ آیا اشعه فرابنفش این دستگاه ها هم به همان شدت اشعه فرابنفش خورشید خطرناك است؟
- بله. خطرات آن ها هم به شدت مطرح است. در انواع قدیمی این دستگاه ها از اشعه فرابنفش
(B (UVB استفاده می شد. این اشعه بسیار مخرب است و لطمات جبران ناپذیری به پوست وارد می كند. با تغییر نوع اشعه دستگاه ها از B به( A (UVA ، سعی شد تا خطرات ناشی از تابش اشعه كاهش یابد. فراموش نكنیم كه هیچ گاه اثرات نامطلوب اشعه چه نوع A و چه نوع B كاملا از بین نمی رود؛ اما اكنون ثابت شده كه قرار گرفتن در معرض اشعه UVA به مدت طولانی نیز بسیار زیان بار و خطرناك است و عامل مهمی در ابتلا به سرطان ملانوما است. این تاثیر به ویژه با تاثیر هم زمان دو نوع اشعه (نوع A و B) افزایش می یابد. بنابراین، برنزه شدن در نور آفتاب و یا به وسیله دستگاه بسیار خطرناك است كه متاسفانه جبران لطمات ناشی از آن در بسیاری موارد غیرممكن است.
●آمارها نشان می دهد گرایش به برنزه شدن با دستگاه (سورلاریم) در ایران به شدت در حال افزایش است. این گرایش در كشورهای دیگر جهان هم دیده می شود؟
- بله، ولی به دلیل برنامه های فراگیر سایر كشورها و آگاهی دادن به مردم به ویژه قشر جوان و نوجوان به روش های مختلف چون تبلیغات رسانه ها، ساخت فیلم، آگهی های هشداردهنده و... توانسته اند تا حد زیادی این تفكر نادرست را تصحیح كنند؛ اما متاسفانه در كشور ما اگرچه اقداماتی صورت گرفته، ولی از هیچ رسانه ای به صورت جدی شاهد حركتی برای آگاه كردن از مضرات قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش چه به صورت طبیعی و چه مصنوعی نیستیم. لزوم این حركت با توجه به فصل تابستان، انكارناپذیر است.●تركیبات شیمیایی مانند انواع اسپری و قرص نیز به تازگی وارد بازار مصرف شده است. در ایران این قبیل وسایل برنزه كننده مصنوعی وجود دارد؟
-بله؛ این اسپری ها، ظاهری برنزه به پوست می دهند و نیازی به قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش به صورت طبیعی یا مصنوعی نیست كه به همین دلیل، بسیاری معتقدند اثر مخربی بر پوست ندارد. اما
واكنش های نامناسب و خطرناك این تركیبات شیمیایی، مشكلات
عدیده ای ایجاد می كند كه شروع آن با حساسیت پوستی است.
●گویا برنزه كردن مصنوعی (سولاریم) بیشتر در مطب پزشكان صورت می گیرد تا در سالن های زیبایی و مراكزی شبیه به آن ...
- در مطب ها كه نه؛ در مطب متخصصان پوست از روش فتوتراپی (نوردرمانی) برای درمان بعضی از بیماری های پوستی استفاده
می كنند. به این ترتیب كه اشعه فرابنفش این دستگاه ها، سیستم ایمنی بدن را غیرفعال می كند كه در نتیجه بعضی از بیماری های التهابی مثل اگزما (حساسیت پوستی) و یا پسوزیازیس درمان می شود. متاسفانه دریافته اند همین شیوه درمانی (فتوتراپی) نیز باعث بروز انواع سرطان ها در افراد می شود. میزان اشعه این دستگاه ها كاهش یافته و اكنون مجددا مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما این دستگاه ها، دستگاه برنزه كننده پوست نیستند.دستگاه های برنزه كننده عموما در سالن های زیبایی و مراكز دیگر ویژه این كار دیده می شوند كه امیدواریم نظارتی دقیق بر عملكرد این مراكز به وجود بیاید.
●تغییر رنگ پوست به وسیله دستگاه تا چه مدت ثابت می ماند؟
- این تغییر رنگ، تغییری اكتسابی است و مانند هر تغییر اكتسابی، مدت زمان مشخصی دارد. ثبات آن بستگی به عوامل متعددی دارد؛ اما
بی تردید پس از مدتی از بین می رود.
●استفاده از كرم ضدآفتاب، با SPF بالا (بالای ۳۰) می تواند مانع از تاثیر مخرب اشعه فرابنفش بر پوست، هنگام برنزه شدن با دستگاه یا زیر نور آفتاب داشته باشد؟
- كرم ضد آفتاب با SPF بالا هم حداكثر برای دو ـ سه ساعت
می تواند پوست را در مقابل اشعه آفتاب محافظت كند كه این حفاظت در صورتی است كه پوست فرد مستقیما در معرض اشعه فرابنفش قرار نگیرد. پس استفاده از كرم ضد آفتاب، خطر قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش را منتفی نمی كند. افرادی كه تصمیم به تغییر رنگ پوست
می گیرند، توجهی به تاثیر مخرب اشعه فرابنفش بر پوست شان ندارند كه بخواهند از كرم ضد آفتاب برای حفاظت پوست استفاده كنند!
●به نظر شما دلیل گرایش جوانان و نوجوانان به این مساله چیست؟
- آموزش نادرست و ناآگاهی از مضرات اشعه فرابنفش بر پوست، اولین دلیل گرایش آن هاست؛ از طرف دیگر، تمایل به تغییر، به ویژه در این رده سنی خاص، عامل گرایش به این حركت است. در قدیم شاخص زیبایی رنگ پوست، مو و چشم روشن بود، اما اكنون معیارها تغییر كرده و برنزه بودن پوست به یكی از شاخص های زیبایی تبدیل شده است. توجه كنیم به تاثیرپذیری جوانان و نوجوانان از اجتماع، ستاره های سینما، مدهای اجتماعی و... كه اگر به همه این مقدمات، صرف هزینه و ایجاد نوعی حس تشخص و برتری كاذب را نیز بیفزاییم، به راحتی به دلیل گرایش جوانان و نوجوانان به این امر، نه تنها در ایران، كه در سایر نقاط جهان هم پی می بریم.به عقیده من، وظیفه خانواده ها و سپس افراد مسئول چون رسانه ها و سازمان هاست كه آگاهی های لازم را در اختیار جوانان و نوجوانان قرار بدهند. صرف ترساندن از كاری، بدون توضیح دقیق درباره علل منع و یا عواقب آن، راه گشا نیست.

مریم صفرزاده

منبع : روزنامه همشهری