جراتمندی

آیا در بیشتر موارد در می یابید كه دیگران شما را مجبور می كنند مثل آنها فكر كنید و با آنها همرای شوید؟ آیا ابراز احساسات مثبت و منفی خود را به شكل آزادانه و صادقانه دشوار می یابید؟ آیا گاه كنترل خود را از دست می دهید. و نسبت به دیگران كه چندان هم مقصر نیستند، خشمگین می شوید؟ پاسخ مثبت به هر یك از سوالات فوق، دلالت بر مشكل فقدان جراتمندی دارد.
● جراتمندی چیست؟
جرات مندی توانایی ابراز خود و ابراز حقوق خود بدن تجاوز به حقوق دیگران است. جراتمندی رابطه مستقیم، باز و صادقانه ای است كه باعث گسترش وجود خویشت و ابراز خویشتن می گردد. عمل به نحو جراتمندانه به شما اجازه می دهد تا اعتماد به نفس را در خود حس كنید و عموماً موجب برانگیختن حس احترام دوستان و آشنایان می شود. جراتمندی امكان دستیابی به روابط صادقانه را افزایش می دهد و به شما كمك می كند تا درباره خود احساس بهتری داشته باشید و بر موفقیتهای روزمره، تسلط بیشتری بیابید. و همین امر در جای خود توان تصمیم گیری و احتمال توفیق شما را در دستیابی به آنچه از زندگی می خواهید، افزایش می دهد.
جراتمندی در اصل به معنای توانایی ابراز افكار و احساسات به شیوه ای است كه در آن نیازهای شما به روشنی مشخص می شود و راه ارتباط با دیگران برای همیشه گشوده باقی می ماند. با وجود این شما قبل از ابراز آزادانه نیازهای خود باید باور كنید كه از حق مشروع داشتن این نیازها برخوردارید. حقوق زیر را همیشه باید مد نظر داشته باشید:
▪ شما حق دارید در مورد چگونگی هدایت زندگی خود تصمیم بگیرید. این حق، پیگیری اهداف و آرزوهای شخصی و تعیین اولویتهای خاص خود شما را شامل می شود.
▪ شما از این حق برخوردارید كه ارزشها، باورها، عقاید و عواطف خاص خودتان داشته باشید و حق دارید از بابت این ارزشها، باورها، عقاید و عواطف به خودتان احترام بگذارید. مهم نیست دیگران چه عقیده ای دارند.
▪ شما حق دارید بابت اعمال یا احساسات خود به دیگران توضیح ندهید نیاز نیست اعمال و احساسات خود را توجیه كنید.
▪ شما حق دارید به دیگران بگویید مایلید بگویید چگونه با شما رفتار شود.
▪ شما حق دارید خودتان را ابراز كنید و حق دارید بگویید "نه"، "من نمی دانم" "من نمی فهمم" یا حتی "من اهمیت نمی دهم". شما حق دارید وقتی را به شكل دهی افكار خود پیش از ابراز آنها اختصاص دهید.
▪ شما حق دارید از دیگران درخواست اطلاعات یا كمك كنید بدون اینكه از بابت نیازهای خود دستخوش احساسات منفی شوید.
▪ شما حق دارید افكارتان را تغییر دهید، اشتباه كنید و گاه غیر منطقی عمل كنید وگاه غیر منطقی عمل كنید و پیامهای آن عمل را كاملاً بپذیرید.
▪ شما حق دارید خودتان را دوست بدارید هر چند می دانید كامل نیستید و گاهی كارها را پایین تر از حد توانایی كامل خود انجام دهید.
▪ شما حق دارید روابط مثبت ورضایت بخش برقرار كنید. روابطی كه در آن احساس آرامش كنید و آزادید صادقانه خود را بیان كنید، و حق دارید روابط خود را اگر نیازهای شما را برآورده نسازد، تغییر یا خاتمه دهید.
▪ شما حق دارید زندگی خود را به هر شیوه ای كه خودتان تعیین می كنید تغییر و تحول دهید.
▪ وقتی شما باور نداشته باشید كه صاحب این حقوق هستید ممكن است در قبال شرایط و رویدادهای زندگی خود منفعلانه واكنش نشان دهید. وقتی به نیازها، عقاید و داوریهای دیگران بیش از نیازها، عقاید و داروهای خود اهمیت دهید احتمالاً احساس آسیب، تشویش و حتی خشم می كنیدو. این نوع رفتار انفعالی و غیر جراتمندانه، اغلب غیر مستقیم و از لحاظ هیجانی غیر صادقانه و خود انكارگرانه است.
▪ نزد خیلی از افراد توجه به نیازهای مشروع خود و ابراز آن حقوق، خودخواهنه تعبیر می شود. خود خواهی به معنی تنها به حقوق خویش توجه كردن و عدم توجه به حقوق دیگران است. نكته ای كه به نحو تلویحی و تاكید بر حقوق شما حاضر است این حقیقت است كه شما از بابت مشروع دیگران نیز نگران هستید.
● خود خواهی و پرخاشگری
وقتی خود خواهانه یا به شیوه ای كه مستلزم تجاوز به حقوق دیگران است، رفتار می كنید در واقع به جای عمل به شیوه سازنده و جراتمندانه، مخرب و پرخاشگرانه عمل می كنید. مرز بسیار مشخصی این دو شیوه كنش را از هم جدا می سازد.
پرخاشگری یعنی اینكه شما به بهای تخفیف یا تحقیر حقوق یك فرد دیگر، حقوق شخصی خود را ابراز كنید. پرخاشگری چنان از لحاظ هیجانی و بدنی پرزور و فشار انجام می گیرد كه به حقوق دیگران مجال بروز نمی دهد. پرخاشگری معمولاً خشم یا كینه دیگران را برمی انگیزدو می تواند علیه قصد و نیت شما نتیجه دهد و نیز موجب می شود دیگر مردم به شما احترام بگذارند. شما ممكن است در لحظه خاصی احساس تفوق و تسلطكنید ولی بعداً اگر درباره مسایلی كه رخ داده فكر و تامل كنید، احساس گناه می كنید.
● جراتمندی به چه چیزی نخواهد انجامید
جراتمندی نه لزوماً به خوشحالی شما می انجامد و نه رفتار مناسب از سوی دیگران را تضمین خواهد كرد. و نه اینكه تمامی مشكلات شخصی شما را حل می كند و یا تضمین نمی كند كه رفتار دیگران جراتمندانه باشد و نه پرخاشگرانه. جراتمندی به این معنی نیست كه شما هر چه بخواهید به دست می آورید؛ ولی نبود جراتمندی محققاً یكی از دلایل وقوع تعارضات در روابط است.
● فنون خاص جراتمندی
تا آنجا كه ممكن است شما باید درباره آنچه می خواهید، درباره آنچه فكر می كنید و درباه آنچه احساس می كنید، روشن و خاص صحبت كنید. عبارات زیر این صراحت و دقت را ارائه می دهند:
▪ من می خواهم كه ..."
▪ من نمی خواهم شما ..."
▪ آیا شما ...؟ "
▪ من آن را زمانی دوست دارم كه آن را انجام دهید."
▪ من عقیده متفاوتی دارم، من فكر می كنم كه ..."
▪ من نظرات مختلفی در این زمینه دارم. با این وجوه مسأله به این دلایل موافقم ولی درباره این وجوه به این دلایل احساس خوبی ندارم."
بسیار مفید خواهد بود دقیقاً توضیح دهید مقصود شما چیست و چه چیزی مد نظر شما نیست مانند گفتن اینكه "من نمی خواهم این مساله را پایان دهم بلكه دوست دارم درباره آن صحبت كنیم و ببینیم آیا می توانیم از وقوع دوباره آن جلوگیری كنیم."
صریح باشید. پیام خود را به شخصی كه طرف اصلی صحبت شماست، بیان كنید. اگر می خواهید به مریم چیزی بگویید آن را جز به او به هیچ كس دیگر نگویید. به گروهی كه مریم هم عضوی از آن گروه است، نگویید.
پیام از آن "خود" شماست. تصدیق كنید كه پیام از آن خود شما است یعنی دریافت خودتان از خوبی ـ بدی یا درست ـ نادرست و درك خودتان است. شما می توانید مالكیت خود را با عبارات شخصی شده (یعنی استفاده از گفتارهایی كه با "من" آغاز می شود) آشكار سازید مانند "من با شما موفق نیستم (بجای گفتن "شما در اشتباه هستید") یا "من دوست دارمم شما چمن را كوتاه كنید (بجای گفتن "شما در واقع باید چمنها را كوتاه كنید، شما كه این را می دانید.") گفتن اینكه شخص اشتباه
می كند یا بد است و باید برای منفعت خودش هم كه شده تغییر كند در واقع تنفر و مقاومت او را نصیب شما خواهد كرد نه فهم و همكاری او را.
تقاضای باز خورد. از عباراتی چون "آیا مقصود من روشن است؟ شما چگونه به این موقعیت نگاه می كنید؟ شما چه می خواهید انجام دهید؟" استفاده كنید. تقاضای ارائه بازخورد، دیگران را تشویق می كند تا سوء فهم شما مورد تصحیح قرار گیرد همچنین به دیگران كمك می كند دریابند شما عقیده، احساس یا تمایلی را بیان داشته اید نه اینكه تحكمی در میان باشد. دیگران را هم تشویق كنید در باز خوردی كه ارائه می كنند صریح، مستقیم و خاص عمل كنند.
● یادگیری جراتمندتر شدن
همزمان با فراگیری جراتمندتر شدن، باید خاطر نشان كنیم كه از مهارتهای نقل گفتارهای جراتمندانه به نحو گزینشی استفاده كنید. آنچه از طریق كلام به شخصی می گویید كافی نیست بلكه علاوه برآن از طریق غیر كلامی یعنی با آهنگ صدا، ژستها، تماس چشمی، حالات چهره و ادا و اطوار نیز ارتباط برقرا كنید. لازم به ذكر است كه چنین مهارتهایی نیاز به تمرین و زمان دارد همچنین شما لازم است خودتان را در مجموع بپذیرید علی‌رغم خطاهایی كه مرتكب می‌شوید. مجموع اینها شما را به هدفتان كه جرأتمندانه عمل كردن است می‌رساند. همزمان با عمل به این فنون، معمولاً داشتن یك محیط حمایتی و پذیرنده مفید خواهد بود. مردمی كه شما را بفهمند و از شما مراقبت كنند بزرگترین سرمایه‌های شما هستند.

مترجم:عباس بخشی‌پور رودسری , كارشناس مركز مشاوره دانشگاه تهران

منبع : دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری