کمبود ظرفیت پالایشی؛ پاشنه آشیل قیمت نفت

کاهش ظرفیت پالایشی در جهان در یکی دو سال گذشته، از جمله مهم ترین عوامل افزایش بهای نفت در کنار دلایل مهم دیگری نظیر رشد بی سابقه و پیش بینی نشده اقتصاد کشورهایی چون چین، هند و آمریکا و البته بحران ها و درگیری های سیاسی عنوان شده است. اکنون با فرارسیدن تابستان و افزایش سفرها در تعطیلات این فصل، بار دیگر انتظار می رود که بهای نفت تحت تاثیر کمبود فرآورده های نفتی و از جمله بنزین دچار نوسان هایی شود. بسیاری از کارشناسان نیز در تحلیل های خود این عامل را در ماه های آینده از عوامل اثر گذار بر بازار نفت ارزیابی می کنند.
اما دلایل کاهش ظرفیت های پالایشی در چیست؟ شاید در درجه نخست سرمایه گذاری نکردن برای ساخت پالایشگاه ها در سال های اخیر از جمله دلایل این کمبود باشد. چنان که برای مثال در کشور ما نیز به عنوان یک کشور نفتخیز در دوره دولت گذشته سیاست های ساخت پالایشگاه در داخل کشور مورد بی توجهی قرار گرفت، مسئله ای که بعدها از سوی منتقدان به عنوان یکی از اشتباهای راهبردی مورد اشاره و سرزنش واقع شد. توجیهی که برای این سیاست می شد، سود آور نبودن ساخت پالایشگاه با توجه به اندک بودن اختلاف قیمت میان نفت خام و فرآورده های نفتی مثل بنزین بود.
برای این که پالایشگاه سازی به سود معقولی برسد، باید تفاوت قیمت میان نفت خام و فرآورده های نفتی ۳ تا ۴ دلار باشد و چنانچه این تفاوت قیمت کمتر از این مقدار باشد، سرمایه گذاری در این زمینه برای سرمایه گذار جذاب نخواهد بود.
اما گذشت زمان نشان داد که توجه صرف به سودآوری یا نا سودآوری پالایشگاه برای کاربست سیاست های پالایشگاه سازی درست نیست، زیرا به باور بیشتر کارشناسان در حال حاضر وابستگی کشور به واردات فرآورده های نفتی سال به سال افزایش می یابد و نیاز به تامین این محصولات از خارج، به نقطه ضعفی برای کشور تبدیل شده است. در واقع می توان نتیجه گرفت که گاه اهمیت راهبردی ساخت پالایشگاه بر سود آوری آن پیشی می گیرد.
به هر حال تفاوت اندک میان بهای نفت خام و فرآورده در چند سال گذشته در کنار وضع شدن برخی قوانین زیست محیطی به ویژه در کشورهای غربی و آمریکا که ضوابط سختی را برای تاسیس پالایشگاه های جدید وضع می کرد، سبب شد که بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایه گذاری در این زمینه نشان ندهد. بخش عمده ای از بحران کنونی کمبود فرآوردهای سبک نفتی نیز از بی میلی سرمایه گذاران خصوصی به سرمایه گذاری برای ساخت پالایشگاه در سال های گذشته ناشی شده است زیرا نرخ پایین بازگشت سرمایه جای هیچ توجیهی برای اجرای چنین پروژه هایی نمی گذاشت.
به عبارت دیگر، در سال های گذشته ظرفیت پالایشی در دنیا بیش از نیازها بوده است و پالایشگاه ها به جای این که از ۹۵ تا ۹۷ درصد ظرفیت خود استفاده کنند تنها از ۶۰ درصد ظرفیت خود استفاده می کردند.
اما امروز با رشد تقاضا، به ویژه در دو سال اخیر که کمتر کسی آن را پیش بینی می کرد، انگیزه برای ارتقای ظرفیت پالایشگاه ها و سرمایه گذاری برای ساخت پالایشگاه های جدید ایجاد شده است. طبیعی است که وقتی آمار در یکی دو سال گذشته از رسیدن سود پالایشی به ۱۰ تا ۲۰ دلار برای هر بشکه حکایت دارد، چنین گرایشی نیز دور از انتظار نباشد.
حتی در برخی خبرها نیز از کاهش سختگیری های زیست محیطی و استانداردهایی که درآمریکا برای بنزین اعمال می شود، سخن به میان آمده است، تا شاید حداقل مصرف کنندگان آمریکا فصل پرمصرف بنزین را با آرامش خاطر بیشتری پشت سر گذارند و بهای بنزین در این کشور که اکنون به مبلغ کم سابقه ۳ دلار در هر گالن رسیده است، از این فراتر نرود.
البته این اتفاق شاید بیشتر به نفع صاحبان پالایشگاه های کنونی و آن دسته از پالایشگاه دارانی باشد که در دوران رکود پالایشگاه ها و با سود کم، دست از فعالیت نکشیدند و به رغم شرایط نامناسب به کار ادامه دادند. زیرا سرمایه گذاری و اقدام به ساخت پالایشگاه در بهترین شکل به ۳ یا ۴ سال زمان برای به ثمر نشستن نیاز دارد و در این مدت شرایط بازار می تواند تغییر کند.
اگر چه این مسئله موجب نشده که سرمایه گذاری در این زمینه رو به رشد نباشد، به ویژه این که بسیاری از کشورها همانند عربستان سعودی و چین از مدت ها قبل ساخت پالایشگاه هایی را آغاز کرده اند. با این همه می توان انتظار داشت که با فرا رسیدن فصل پر مصرف بنزین در کشورهای غربی کمبود فرآورده ها بر بهای نفت تاثیر بگذارد و سازکاری که در یکی دو سال اخیر در بازار نفت عمل کرده با شدت بیشتری فعال باشد. به این ترتیب که کمبود بنزین نخست تقاضا برای نفت خام های سبک را که خوراک مناسبتری برای پالایشگاه ها هستند، تحت تاثیر قرار دهد و به دنبال آن قیمت سایر انواع نفت ها مانند نفت های سنگین را البته به نسبتی پایین تر با خود به بالا بکشد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا