دستپخت راتلج

▪ گزارش آئین رونمایی «دانشنامه زیبایی شناسی»
دانشنامه زیبایی شناسی كتابی است كه به تازگی از سوی انتشارات فرهنگستان هنر به چاپ رسیده است. این كتاب ترجمه دانشنامه زیبایی شناسی انتشارات راتلج است و ۴۶ مقاله دانشگاهی آن زیبایی را از منظر فلسفه تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. «دانشنامه زیبایی شناسی» چهار بخش اصلی دارد: تاریخ زیبایی شناسی، نظریه زیبایی شناسی، مسائل و چالش ها و هنرهای نه گانه. ویراستاران انگلیسی كتاب، بریس گات مدرس گروه فلسفه اخلاق دانشگاه سنت اندروز اسكاتلند و دومینیك مك آیور لوپس دانشیار فلسفه دانشگاه بریتیش كلمبیای كانادا هستند. آئین رونمایی این دانشنامه در كتابخانه فرهنگستان هنر برگزار شد و ویراستار، مترجمان و علاقه مندان هنر و اندیشه در این آئین حضور داشتند. ویرایش جدید این دانشنامه، اواخر سال ۲۰۰۵ به زبان انگلیسی منتشر شده است و نویسندگان ۸ فصل جدید به آن افزوده اند.
● معایب و محاسن
مشیت علایی ویراستار این دانشنامه اولین سخنران این نشست بود كه پس از توضیحات علیرضا اسماعیلی، مدیر انتشارات فرهنگستان هنر، به بیان خوبی ها و كاستی های این كتاب پرداخت: «با توجه به این كه موضوعات دشواری در كتاب مطرح شده، اما نویسندگان نثر ساده ای را برگزیده اند و اغلب موضوعات را در دسترس علاقه مندان قرار داده اند. نویسندگان مقالات این دانشنامه، صاحبنظران برجسته و جدی حوزه فلسفه هنر و زیبایی هستند و در این كتاب، بحث ها را فشرده و خلاصه مطرح كرده اند. هر چند این فشردگی، در بخش هایی از كتاب مانند فصل «مسائل و چالش ها» بر دشواری مطالب اضافه كرده است. زاویه طرح مطالب در این كتاب، فلسفه تحلیلی است. ویژگی این نگاه، سادگی طرح مسائل است. یكی از اصلی ترین خصوصیات كتاب های آكادمیك معتبر این است كه قابل فهم باشد. در بخش چهره ها نیز، گستره وسیعی از اندیشمندان- از افلاطون تا فوكو- مورد بررسی قرار گرفته اند. اما این كتاب ایرادهایی هم دارد. فلسفه رمانتیك آلمانی، بسیاری از مسائل مهم زیبایی شناسی را طرح كرده است اما ویراستاران انگلیسی زبان كتاب، به این بحث ها توجه جدی نكرده اند. هر چند در ویرایش جدید كتاب، این بخش ها اضافه شده است.»
● فقر تئوری هنر
منوچهر صانعی سخنران بعدی این آئین بود. مترجم بخش اول دانشنامه با عنوان «تاریخ زیبایی شناسی» در سخنانش از اهمیت هنر و فقر دانشگاهی این رشته در ایران سخن گفت. «بنابر شواهد تاریخی هنر یكی از اركان تمدن بوده است و عامل موثر عبور انسان از توحش به تمدن به شمار می رود. در فرهنگ ما هنر تا حدود زیادی مغفول واقع شده است. ما به لحاظ سنتی، بومی و ملی هنرهای معتبر و اصیلی داریم اما به لحاظ دانشگاهی، مقوله فرهنگ مورد توجه واقع نشده است به خصوص فلسفه هنر كه كتاب های دسته اول اندكی در دسترس دانشجویان این رشته قرار دارد. مبانی، منطق و فلسفه هنر، تبیین جایگاه هنر در زندگی انسان و ارتباط هنر با مقولات دیگر مانند دین، اجتماع، فرهنگ و... به صورت تئوری وجود ندارد.»او در پایان به دانشنامه زیبایی شناسی و نقش متولیان فرهنگی در به كارگیری نیروهای نخبه اشاره كرد:«كار ترجمه و انتشار این كتاب تنها یك شروع خوب است و فرهنگستان باید در این حوزه سرمایه گذاری كند و ساماندهی مناسبی به این حركت ها بدهد. روشنفكران و نخبگان تنها به دو چیز احتیاج دارند: زمینه ای مناسب برای كار كردن و نان اندكی برای زندگی كردن. هر جا این دو مورد فراهم باشد، وطن یك روشنفكر و متفكر آن جاست. فرهنگستان وطنی برای اهل هنر در كشور است و زمینه های مناسبی برای كار و تحقیق فراهم كرده است.»
● نظریه های هنری
امیرعلی نجومیان مترجم بخش دوم دانشنامه «نظریه زیبایی شناسی» سخنران بعدی بود. او كه این كتاب را به همراه شیده احمدزاده ترجمه كرده بود درباره نظریه های طرح شده در دانشنامه و خصوصیات آنها سخن گفت:«در این بخش نویسندگان تعاریف مختلف هنری را مطرح كرده اند. مفاهیمی مانند تعریف هنر، زیبایی، ذوق و استعاره. بخش نظریه ها ویژگی های جالبی دارد. مقالات بسیار یكدستی در آن ارائه شده و این نشان می دهد كه ویراستاران انگلیسی این كتاب، به فرآیند نگارش مقاله ها و موضوع كتاب، اشراف كامل داشته اند. این كتاب، بخشی از دوره دانشنامه های فلسفی راتلج است و بیش از آن كه نگاه هنری داشته باشد، از بنیانی فلسفی برخوردار است. در نظریه های زیبایی شناسی، مباحث متناقضی مطرح می شود اما نویسندگان این كتاب، بدون جانبداری این مباحث را در كنار هم مطرح كرده اند. آنها سعی نمی كنند در پایان مقاله ها، به جوابی از پیش تعیین شده برسند و این خصوصیت، كتاب را به مجموعه ای معاصر تبدیل می كند.» نجومیان همچنین از كاستی های كتاب سخن گفت: «یكی از كاستی های اصلی این مجموعه، نپرداختن به مسائل پسامدرنیستی است. امروز هنر مردمی و هنر نازل اولویت فراوانی در زیبایی شناسی دارند اما این مجموعه با نپرداختن به این مباحث، محافظه كاری خود را نشان می دهد و بیشتر به مباحث جا افتاده هنر می پردازد.» او سخنانش را با این جمله به پایان برد:«این كتاب جزء ۱۰ مرجع اصلی مباحث هنر در جهان است و مقولات هنری وسیعی را دربر می گیرد. تقسیم بندی موضوعی كتاب، به بهترین شكل ممكن انجام شده و گستره وسیعی از مقولات هنری را دربر می گیرد.»
● نگاه های جدید
مسعود قاسمیان به همراه بابك محقق علاوه بر ترجمه بخش سوم كتاب -مسائل و چالش ها- ویرایش فنی و نمایه نویسی دانشنامه را نیز انجام داده است. قاسمیان در سخنانش به نگاه های جدیدی كه این كتاب در حوزه زیبایی شناسی ایجاد می كند اشاره كرد.« تمام بحث های این كتاب، چالش برانگیز بودند اما نویسندگان در این بخش به صورت تلسكوپی به این چالش ها پرداخته اند. یكی از مشكلات اصلی مترجمان، به فارسی درآوردن برخی مفاهیم و دیگری یكدست سازی نثرها همانند متن اصلی بوده است. این فصل با زیبایی شناسی فمینیستی خاتمه می یابد. موضوعی كه نه تنها تاكنون در جامعه ما مطرح نشده بلكه اساساً چنین نگاهی هنوز به وجود نیامده است. این كتاب در كنار اطلاعات مفیدی كه به خواننده می دهد، نگاه های جدیدی نیز ایجاد می كند. سابقه برخی بخش های آن- كه ما هنوز چیزی از آنها نمی دانیم- به بیش از ۵۰ سال می رسد.» آرامش معماری كتابخانه فرهنگستان هنر به نشست نیز سرایت كرده بود. میهمانان پس از هر سخنرانی با گوشه جدیدی از دانشنامه آشنا می شدند و سخنرانان تلاش می كردند حرف های دیگران را تكرار نكنند.
● ارزش كار گروهی
فرزان سجودی از اهمیت كار گروهی انجام شده در این دانشنامه سخن گفت: «كار گروهی و اندیشیده شده، سنت خوبی بود كه در ترجمه و انتشار این كتاب اتفاق افتاد. كاری كه با گفت وگو و نظارت گروهی انجام شود، ارزش بالایی دارد و لازم است این سنت، نهادینه تر شود. ممكن بود هر كدام از مترجمان این كتاب بتوانند گوشه ای از این كار بزرگ را به دست بگیرند و به سرانجامی برسانند اما دشواری های زبان این كتاب باعث شد تا حدود ۱۰ مترجم و كارشناس بر سر لغات و مفاهیم بحث كنند و به اجماع برسند و این كار كتاب را به اثری ماندگار تبدیل كرد و امیدوارم این گروه پا برجا باشد. ترجمه چنین كتاب هایی به زبان فارسی ورزیدگی می بخشد و ورود مفاهیم جدید به حوزه زبانی و فرهنگی، باعث شكوفایی زبان و هنر می شود.» دانشنامه زیبایی شناسی كتاب نفیسی است و خواندنی به نظر می رسد. دستپخت انتشارات راتلج در سفره فرهنگستان هنر خوب یا بد اتفاق مباركی است كه ادامه و اداره آن از نان شب ضروری تر است.

علی حجوانی

منبع : روزنامه شرق