تخت سلیمان

● ثبت تخت سلیمان سكوت ۲۴ ساله ایران را شكست
گروه اجتماعی، محوطه باستانی تخت سلیمان در آذربایجان، به مساحت ۷۴ کیلومتر مربع چهارمین اثر تاریخی است كه سكوت ۲۴ ساله ایران در عرصه بین المللی را شكست و در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار جهانی یونسكو به ثبت رسید و بار دیگر كارشناسان یونسكو را بر آن داشت تا اثر ارزشمند دیگری از ایران را مورد بررسی قرار دهند .
این محوطه تاریخی یادگاری از دوران ساسانی است. آن زمان كه سه آتشكده بسیار مهم در ایران وجود داشت و اكنون تنها آثاری از آتشكده آذر گشسب به جای مانده و با نام تخت سلیمان خوانده می شود. این آتشكده از نظر مسایل اعتقادی، باورهای دینی و نقشی كه در حیات سیاسی و اجتماعی دوران ساسانیان داشت از اهمیت بسیاری برخوردار بود و نماد اقتدار حكومت ساسانیان محسوب می شد. به ویژه پس از جنبش مزدكیان و شكل گیری آن، «خسرو انوشیروان» به عمران و آبادی این آتشكده با عنوان عامل وحدت ملی و یكسان سازی دین كشوری توجه ویژه ای كرد.
در زمان حمله رومیان به ایران و غلبه بر خسرو پرویز آتشكده، آذرگشسب غارت و ویران شد. حمله رومی ها، اعراب و پذیرش دین اسلام از سوی ایرانیان تغییراتی در وضعیت آبادانی آتشكده پدید آورد و اغتشاشات اواخر دوره ساسانیان نیز موجب شد هیچ تجدید بنایی در این محل انجام نشود.
این آتشکده در سال ۶۲۴ میلادی به ‌وسیله هراکلیوس ویران شد و بعدها به طور كامل متروك و بدون هیچ كاربری رها شد.
آتشکده آذرگشسب مجموعه‌ای است مشتمل بر یک سالن مرکزی مربع شکل با چهار جرز قطور آجری که گنبد بزرگ آجری آن‌را پوشانده است.
مجاور این مجموعه در بخش غربی مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی شکل با ابعاد کوچکتر و دو تالار ستون‌دار با ستون‌های مدور چهارگوش و تعداد اتاق‌ها و فضاهای جانبی‌ تشکیل یافته است.
«ابراهیم حیدری»، مسئول تهیه پرونده ثبتی تخت سلیمان در فهرست آثار ملی، در باره چگونگی تغییر نام آتشكده آذر گشسب می گوید: «اسم تخت سلیمان در واقع از قرون هفت و هشت هجری قمری و از سوی اهالی منطقه كه اطلاعات تاریخی درستی از این بنا نداشتند، انتخاب شد. در حالی كه این نام صحیح نبوده و همان آتشكده آذرگشسب نام صحیح مجموعه است. این نام در متون اوستایی، كتاب های تاریخ ایران قدیم و نوشته های مورخان یونانی، ارمنی و رومی بارها آمده است. در شاهنامه فردوسی نیز حدود ۷۰ بار اسم آتشكده آذرگشسب ذكر شده است.»
وی تصریح می كند: « در دوران صفویه این مجموعه كاملا متروك ماند تا این كه در قرن های ۱۷ و ۱۸ میلادی، شرق شناسان غربی به ایران آمدند و به بررسی مناطق تاریخی ایران پرداختند.»
طی سال های گذشته كاوش های باستان شناسی در محوطه تاریخی «تخت سلیمان» بسیاری از اطلاعات تازه را در اختیار كارشناسان قرار داده است. چنانكه در آخرین كاوش های باستان شناسی در محوطه تاریخی «تخت سلیمان» دو محوطه مربوط به دوران پارینه سنگی شناسایی و مشخص شد سنگ های مورد نیاز برای ساخت تخت سلیمان از این محوطه ها تامین شده است.
«سامان حیدری»، كارشناس ارشد جغرافیا و پژوهشگر موزه ملی ایران و یكی از دو پژوهشگری كه پژوهش هایی را در محوطه تخت سلیمان انجام داده است، پیش از این به میراث خبر گفته بود: «در جریان پژوهش های مربوط به دوران پارینه سنگی در تخت سلیمان موفق به شناسایی دو محوطه باستانی شدیم كه «تخت سلیمان» دقیقا در وسط این دو محوطه قرار گرفته است. محوطه «چال تپه»، استقرارگاه موقت دوران پارینه سنگی میانی بوده و محوطه «چخماق لی» نیز با آثاری از كارگاه ابزارسازی در این محوطه شناسایی و كشف شد.»
به گفته وی، در «چال تپه»، تمامی مراحل تولید مصنوعات سنگی شناسی شد كه نشان می داد مصنوعات سنگی در این محوطه تولید شده و مورد مصرف قرار می گرفته است. همچنین در محوطه «چخماق لی»، منابع سنگ و پراكندگی زیاد مصنوعات نشان می دهد كه سنگ تخت سلیمان از این دو محوطه به دست می آمده است.
پس از بررسی های انجام شده توسط این كارشناسان، مشخص شد كه نوع سنگ محوطه باستانی چال تپه با سنگ های به كار برده شده در تخت سلیمان كاملا همخوانی دارند. این دو محوطه ۳ كیلومتر با یكدیگر فاصله داشته و هر كدام نیز به همین اندازه از تخت سلیمان فاصله گرفته اند. چال تپه در یك بخش فلاتی شكل و مشرف چشمه تخت سلیمان قرار دارد. صنایع سنگی این مجموعه از انواع گوناگون سنگ ساخته شده اند كه عمدتا از «چرت جگری براق» و «چرت خاكستری» تشكیل می شوند.
مجموعه باستانی تخت سلیمان كه در نزدیكی تكاب و در استان آذربایجان غربی واقع شده است، از جمله محوطه‌های تاریخی مهم ایران محسوب می‌شود. در این منطقه نشانه‌ها و بقایای استقرار و فعالیت انسان از هزاره اول پیش از میلاد تا قرن ۱۱ هجری به چشم می‌خورد.
روند ثبت این مجموعه تاریخی در فهرست یونسكو از سال ۸۰ آغاز و در سال ۸۲ به نتیجه رسید. طی این مدت نمایندگانی از یونسكو و ایكوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و بافت های تاریخی) از این مجموعه بازدید كردند.
حیدری در این باره می گوید: «پنجم یا ششم بهمن سال ۸۰، مقرر شد، طی مدت كوتاه چهار یا پنج روزه مدارك مورد نیاز برای پرونده ثبتی تخت سلیمان آماده شود. بر همین اساس به همراه دو نفر از همكاران با انجام حدود ۱۴ ساعت كار این پرونده آماده شد.»
به گفته وی، پس از دریافت فرصت یك هفته ای دیگر از یونسكو، پرونده به پاریس ارسال شد و پس مطرح شدن پرونده تخت سلیمان در یونسكو درسال ۸۱، هیأتی ایتالیایی به سرپرستی «یوكا» و هیأتی از تركیه به سرپرستی «عمر مدران» به ایران آمدند.»
روند نه چندان هموار ثبت تخت سلیمان در فهرست آثار جهانی یونسكو، نام ایران را برای چهارمین بار درعرصه بین المللی مطرح كرد. چرا كه ۲۶ سال پیش و برای نخستین بار محوطه تاریخی تخت جمشید و پس از آن چغازنبیل و نقش جهان به ثبت رسیده بودند و پس از سكوتی ۲۴ ساله این محوطه تاریخی در ۱۴ تیر ۸۲ به ثبت فهرست میراث جهانی یونسكو رسید. هم اكنون گنبد سلیمان، اثر تاریخی دیگری از ایران است كه پرونده آن برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسكو ارایه شده و قرار است پس از پس از طی روند لازم به عنوان هفتمین اثر ایرانی در این فهرست به ثبت برسد. همچنین طی دو سال گذشته ارگ بم نیز در فهرست یونسكو جای گرفت.

منبع : واحد مرکزی خبر