جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

وابستگی و سرکوب پهلوی حاکم شد


وابستگی و سرکوب پهلوی حاکم شد
در آغاز این سال زلزله روستای جزنیان طالقان را در خود فرو برد و كام تلخ ملت ایران را تلخ تر كرد. مردم با تاثیر از ضرب المثل قدیمی «سالی كه نكوست از بهارش پیداست» دچار نوعی سیاه بینی شده به انتظار حوادث بعدی نشستند.
در ششمین روز از بهار احمد قوام سرمست از شكست جبهه آزادیخواهان از اروپا به ایران بازگشت تا به رغم برخی اختلاف نظرها همچنان در جبهه خودكامگان باشد. ۱۰ فروردین ماه نمایندگان مجلس شورای ملی با شاه ملاقات كردند و در همین ماه دادگاه تجدیدنظر دكتر مصدق به طور رسمی كار خود را آغاز كرد. دكتر مصدق بر عزل خود توسط شاه ایراد حقوقی و قانونی گرفته و اعلام كرده بود كه عزل و نصب وزیران طبق قانون اساسی در اختیار مجلس است نه شاه! این دادگاه رای خود را مبنی بر سه سال حبس قطعی برای دكتر مصدق و سرتیپ ریاحی اعلام كرد كه دكتر مصدق بلافاصله تقاضای تجدیدنظر كرد. این تقاضا به دلیل پاره ای ملاحظات داخلی و بین المللی مورد پذیرش شاه قرار گرفت و بازگشایی مجلسین در ۲۶ فروردین ماه نشان از تلاش حكومت برای عادی سازی شرایط داشت. در نخستین روز از دومین ماه این سال نیز مراسم جشن هزاره حكیم و فیلسوف بزرگ ایران ابوعلی سینا آغاز شد.
این جشن چند منظوره با اهدافی این چنین برگزار شد: ۱- این هزاره به افكار عمومی نشان می داد شرایط پرتلاطم سیاسی به پایان رسیده و اكنون می توان پروژه های فرهنگی را كلید زد. ۲- ده ها دانشمند از آمریكا و شوروی و اروپا در این مراسم با دعوت رسمی دولت ایران شركت كردند. ۳- خطابه افتتاحیه را زاهدی ایراد كرد و در آن از فرهنگ ایران و ضرورت پاسداری از آن سخن گفت. جالب اینكه در همین روز زاهدی كه خواهان سهم بیشتری از دستاوردهای كودتا بود، به حالت قهر استعفا داد و شاه بی نیاز از شنیدن رای تمایل مجلسین دوباره او را بر كرسی صدارت نشاند. در نیمه اردیبهشت ماه، امیر احتشامی در نطق پیش از دستور مجلس شورا سخنان تندی برعلیه دكتر مصدق بر زبان راندكه این مسئله از طرف برخی نمایندگان بی پاسخ نماند و در نتیجه در گیری لفظی بین نمایندگان روی داد.
۲۰ اردیبهشت ماه، پس از ملاقات دكتر امنیتی وزیر دارایی و ویلیام وارن رئیس هیات همكاری ایران و آمریكا اعلام شد ۹ میلیون دلار به صورت كمك فوری بلاعوض در اختیار دولت ایران قرار خواهد گرفت.
۱۰ خردادماه جلسه كنفرانس نفت درباره اداره تاسیسات نفتی ایران و غرامت و تصمیم گیری در میزان تولید نفت در لندن تشكیل شد. همزمان با این جلسه در هشت نقطه از مناطق نفت خیز خوزستان اعلام حكومت نظامی شد و همین مقررات در پالایشگاه كرمانشاه اعمال گردید. فردای همان روز دكتر مظفر بقایی در كرمان طی یك سخنرانی با قرارداد جدید نفتی مخالفت كرد و در همان روز بازداشت شد. ۳۰ خردادماه آیت الله كاشانی به مناسبت سومین سالگرد خلع ید از شركت نفت انگلیس اطلاعیه ای صادر كرد كه در مطبوعات آن روز چاپ شد. در این بیانیه بار دیگر بر عزم جزم ملت ایران، به رغم تمام مصایب بر عدم بازگشت به شرایط پیش از ملی شدن نفت تاكید شد. در تیرماه این سال روابط ایران و شوروی نیز در اثر بازنگری دو رژیم وقت و داد و ستدهای دیپلماتیك كه از طرف روسی قابل پیش بینی بود رو به بهبود گذاشت. حمید سیاح در راس هیاتی قرار گرفت كه موظف به حل اختلاف بین ایران و شوروی بود. همچنین قراردادهای تجاری، بازرگانی و صنعتی بین دو كشور به امضا رسید. در همین هنگام چند دسته از اتباع ایران كه به خاك شوروی پناه برده بودند، در پاسگاه باجگیران تحویل ماموران ایران شدند. در ادامه همین روند ۱۶ تن تریاك توسط روس ها از ایران خریداری شد. اما این تمام ماجرای دیپلماسی حكومت كودتا نبود.
در ۹ تیرماه دكتر فخرالدین شادمان وزیر اقتصاد و ویلیام وارن آمریكایی دو موافقتنامه مربوط به تشكیل سازمان جدید صندوق مشترك توسعه فنی به امضا رساندند و دور دوم مذاكرات هیات های انگلیسی و ایرانی درباره نفت و غرامت آغاز شد و در همین حال و به طور همزمان قراردادهایی با شركت های نفتی ژاپنی نیز به امضا رسید. حسنعلی هدایت هم دیدار دوستانه ای با پاپ اعظم در واتیكان برگزار كرد. گویی همه دنیا با همه اختلافات شان، چشم به راه سرنگونی دولت مردمی و قانونی دكتر مصدق بودند تا لبخندشان را نشان دهند. انعقاد بزرگ ترین قراردادهای بازرگانی ایران و فرانسه در پاریس در همین ماه تیر، شاهد دیگری بر این ادعا است.
۱۰ مردادماه آشتی كنان نفت ایران با كنسرسیوم نفت خواندنی ترین مطب مطبوعات ایران بود. هنگامی كه آیزنهاور و چرچیل از طرف آمریكا و انگلیس حل مسئله نفت را به ایران تبریك گفتند، موج شدیدی از مخالفت فضای سیاسی ایران را فرا گرفت.
۱۸ مردادماه روزی بود كه جمعی از علما، روشنفكران، استادان و آزادیخواهان در نامه مشتركی به مجلسین خواستار عدم تصویب این قرارداد شدند. از معروف ترین امضاكنندگان این نامه اعتراضی می توان به نام های آیت الله فیروز آبادی، آیت الله زنجانی، آیت الله غروی، آیت الله طالقانی، علی اكبر دهخدا، دكتر عبدالله معظمی، الهیار صالح، شمس الدین امیرعلایی، مخبر فرهمند، مهندس مهدی بازرگان، دكتر سبحانی، حسن صدر و حاج سیدجوادی اشاره كرد.
در ۲۴ مردادماه مهندس رضوی و دكتر شایگان بار دیگر دستگیر شدند و دادستان نظامی ارتش برای این دو نفر و همچنین برای دكتر فاطمی تقاضای اشد مجازات - اعدام - كرد. محاكمه این سه نفر از رویدادهای ماندگار تاریخ معاصر ایران است. دكتر حسین فاطمی با وضع جسمانی بسیار آزاردهنده، روی تخت سیار - برانكارد- در دادگاه حاضر شد و در حالی كه ریش پرپشتی صورت وی را پوشانده بود، تلاش می كرد تا جلسه دادگاه را به دلیل عدم آمادگی جسمانی به تعویض اندازد كه تقاضای او از سوی رئیس دادگاه بی پاسخ ماند. دكتر شایگان در این دادگاه در دفاعیه ای حقوقی و پرشور، صلاحیت دادگاه را زیر سئوال برد. وی به عدم حضور خبرنگاران و نمایندگان رسانه ها اعتراض كرد و با توسل به قانون كیفری فرانسه رسیدگی به پرونده را در یك دادگاه نظامی بدون توجیه حقوقی خواند. این محاكمات كه با دفاع جانانه متهمان، به ویژه دكتر فاطمی و دكتر شایگان همراه بود به صورت دو نوبت در روز برگزار می شد. سرانجام دادگاه نظامی دكتر فاطمی را به اعدام و مهندس رضوی و دكتر شایگان را به حبس ابد محكوم كرد. دكتر فاطمی رای صادره را نپذیرفت و همانجا تقاضای تجدیدنظر كرد، اما دكتر شایگان و مهندس رضوی زیر برگه های رای دادگاه خود را امضا و اعلام كردند در فرصت های باقی مانده تقاضای تجدیدنظر خواهند كرد. دادگاه تجدیدنظر، اعدام دكتر فاطمی را تایید كرد، اما احكام دو متهم دیگر را از ابد به ۱۰ سال حبس كاهش داد. سرانجام اینكه دكتر سیدحسین فاطمی در سپیده دم ۱۹ آبان ماه، دلیرانه و با تنی تبدار در برابر جوخه آتش قرار گرفت تا در تاریخ معاصر ایران نام خود را در ردیف شهدای جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران به ثبت رسانده باشد.
۱۰ شهریورماه فرماندار نظامی تهران به دنبال اعلامیه های قبلی خبر از دستیگری عده ای از افسران نظامی حزب توده ایران داد و اعلام كرد دادستان و بازپرسان در حال بازجویی از متهمان هستند. در اطلاعیه ۲۹ شهریورماه همین مرجع تعداد افسران دستگیرشده ۴۵ نفر اعلام شد. همچنین آغاز فعالیت تشكیلات نظامی و سازمان افسری طبق اعلامیه فرماندار نظامی، سال ۱۳۲۴ اعلام شد.
پس از محاكمه، ۱۰ نفر از اعضای سازمان نظامی حزب توده به جوخه آتش سپرده شدند. مرتضی كیوان تنها چهره غیرنظامی در میان اعدام شدگان بود. سایر افسران اعدامی عبارت بودند از: سرهنگ سیامك، سرهنگ مبشری، سرهنگ نمینی، سرگرد عطارد، سرگرد وزیریان، سرگرد واعظ قاسمی، سروان مدنی، سروان شفا و ستوان یكم افراخته. مراسم اعدام این افسران با حضور سرتیپ آزموده و تیمور بختیار اجرا شد. روند این اعدام ها در ماه های بعدی نیز ادامه یافت. این كشتار در شرایطی انجام گرفت كه هیچ یك از افراد اعدام شده سابقه حتی یك مورد درگیری نظامی و برخورد مسلحانه با نیروهای دولتی برای دفاع از جنبش ملی شدن صنعت نفت نداشتند و تنها به دلایل ایدئولوژیك و وابستگی حزبی محكوم شدند. اولین روز مهر و در روز بازگشایی مدارس و دانشگاه ها عوامل كودتا درس دیگری از مرزهای نامحدود شقاوت و وحشیگری به مردم ایران دادند. آنها با یك اتوبوس شامل ۵۰ عنصر مسلح به سلاح سرد و چاقوكشان حرفه ای ساعت ۱۱ بامداد به در خانه عبدالعلی لطفی وزیر سابق دادگستری رفته با توسل به زور وارد خانه او شدند و پیرمرد ۷۰ ساله را زیر ضربات مشت و لگد و چوب و چماق قرار دادند، به طوری كه وی از هوش رفت. اراذل و اوباش به این نیز بسنده نكردند و كار را به جایی رساندند كه حتی دختران و همسر وی را نیز مورد هتك حرمت و آزار و توهین قرار دادند. پیرمرد زخمی به بیمارستان انتقال یافت، ولی بینایی یك چشم خود را از دست داد. دولت كودتا هیچ واكنشی برای پیگرد مهاجمان و هتاكان به عمل نیاورد. در آبان ماه جریان محاكمه و اعدام افسران توده ای با اعدام ۱۶ تن دیگر تداوم یافت. ۲ آبان ماه دولت آمریكا از كمك ۱۲۰ میلیون دلاری به دولت ایران خبر داد. یك روز بعد در حالی كه یك ستون روزنامه اطلاعات از اعدام ۵ توده ای خبر می داد، ستون دیگر از وام ۵۰ میلیون دلاری بانك آمریكایی جهت ساختن سد كرج پرده بر می داشت. گویی هرچه دربار و دولت كودتا در سركوب پیشروی می كردند، پاداش بیشتری از سوی آمریكا دریافت می شد. پس از بحث ها و مجادلات و درگیری های فراوان در ۶ آبان ماه، قرارداد نفت بین ایران و كنسرسیوم در مجلس سنا تصویب شد و ۴۸ ساعت بعد اولین كشتی كنسرسیوم در آبادان بارگیری كرد. سپهبد زاهدی در تاریخ ۲۹ آبان ماه، اعلام كرد درآمد نفت از این پس فقط صرف برنامه های عمرانی خواهد شد. شاه نیز به خود جرات داد و گام دیگری به سوی خودكامگی برداشت. وی در این روز از نمایندگان مجلس شورا خواست در امور مالی به او حق وتو دهند! در واپسین روز آبان ماه نیز لایحه جلب سرمایه خارجی از كشورهای اروپایی به تصویب رسید.
۶ آذرماه اوضاع سیاسی در استان فارس به ویژه فیروزآباد ملتهب بود. تظاهرات مردم علیه شاه و دولت و پشتیبانی از دكتر محمد مصدق موجب شد چند واحد نظامی جهت فرونشاندن شورش به این ناحیه عزیمت نمایند. سرانجام منطقه فیروزآباد تحت محاصره كامل نظامی درآمد. قیام عشایر استان فارس قدری دیر اتفاق افتاد. دلیل آن این بود كه روز پس از كودتا، برادران قشقایی طی پیامی برای دكتر مصدق گوشزد كردند كه ایلات و عشایر فارس بنا دارند برای دفاع از نهضت و مقابله با كودتاچیان نیروهای خود را به پایتخت آورند. دكتر مصدق قبول نكرد و پاسخ داد راضی به جنگ داخلی و برادركشی نیستم!
۱۰ آذرماه جورج آلن معاون وزارت امورخارجه آمریكا در راس هیاتی وارد ایران شد و سه روز بعد شاه تصمیم خود را برای سفر به آمریكا اعلام كرد و به همین مناسبت اعضای شورای سلطنت را معرفی كرد. این سفر شاه بیش از دو ماه به طول انجامید.
۹ دی ماه لویی هندرسن سفیركبیر آمریكا در ایران ترفیع مقام یافت و عنوان معاون وزیر امورخارجه را از آن خود كرد. وی در حقیقت مزد زحمات خود را در عرصه سیاسی ایران دریافت داشت. در ۲۸ دی ماه نمایندگان موسسه صنعتی آمریكایی جورج فرای وارد تهران شدند و در زمینه مطالعه برای توسعه و یا ایجاد كارخانجات صنعتی مشغول به كار شدند. در همین ماه فرمانداری نظامی تهران كشف سازمان جوانان حزب توده را اعلام كرد. در ۴ بهمن ماه انبار بزرگی از وسایل و مهمات حزب توده در داوودیه كشف شد.
حسن مرسل وند
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید