امپراتوران رسانه های عربی

در سال ۱۹۹۱ بود كه با راه اندازی كانال تلویزیونی مركز خاورمیانه mbc موج جدید رسانه های عربی به جریان افتاد و فتح بابی برای سرمایه گذاری ها در این زمینه شد.
رسانه هایی كه اكنون به مهمترین محل سودآوری در بازار تجارت تبدیل شده اند. در اقدامی جالب مجله فوربس عربی توانست با احتساب سرمایه های اولیه موسسات رسانه های گروهی، سوددهی، حجم آگهی های دریافتی و همچنین عدد بینندگان آنها لیستی از كانال ها و مالكین آنها را ارائه دهد. به طوری كه هم اكنون تعداد ۲۰۲ كانال تلویزیونی عربی از ماهواره پخش می شوند كه ۱۲۰ كانال آن رایگان و سه كانال آن به نام های ART، اوربیت، شوتایم كارتی هستند [كه هر كدام از این سه دارای چندین شبكه هستند.] اما آنچه كه موجب نگرانی است عدم حضور متخصصان رسانه ها در این لیست و سلطه شاهزاده ها، تجار و مردان سیاسی بر رسانه های گروهی منطقه است.
و دیگر اینكه به گفته عبدالرحمن الراشد مدیر شبكه العربیه: «روز به روز بر موفقیت كانال های عامه پسند همچون شبكه های ورزشی، موسیقی، حوادث، كودكان و... افزوده می شود و در دیگر سو حیات شبكه های تخصصی همچون كانال های اقتصادی به خاطر قدرت آنها در جذب آگهی و بینندگان حرفه ای است.» آگهی بازرگانی هنوز مهمترین و موثرترین بخش در رسانه های ارتباط جمعی است به طوری كه حجم دریافتی رسانه های عربی از این راه به ۴ میلیارد دلار می رسد كه سهم هر كدام از رسانه ها با توجه به دربرگیری آن بین مردم تغییر می كند: تلویزیون با ۵۱درصد در رتبه اول است و به ترتیب بعد از آن روزنامه ها با ۳۵ درصد، مجلات ۷ درصد، تبلیغات خیابانی ۶ درصد و رادیوها با ۱درصد قرار دارند. در این میان امپراتور تبلیغات عربی «آنتوان شویری» لبنانی با تملك انحصاری بخش آگهی مهمترین كانال های عربی همچون مجموعه LBC، mbc و تلویزیون دبی و المصریه یكه تاز میدان است.
● الشیخ صالح كامل
شیخ صالح كامل رئیس مجموعه فرهنگی (دله البركه) از اولین سرمایه گذاران عربستانی در رسانه های ارتباط جمعی به شمار می آید و ایجاد شركت عربی تولیدات رسانه ای اولین پایه گذار تاسیس چنین موسساتی شد. او از اولین و مهمترین سرمایه گذاران انتشارات و سهام دار روزنامه الوطن عربستان است. همان طور كه به همراه تاجر بزرگ سعودی شیخ ولید البراهیم طرح ایجاد اولین مركز رسانه ای خاورمیانه mbc را در لندن ارائه داد.
پس از مدتی با فروش سهم خود از mbc با سرمایه اولیه ۵/۱ میلیارد دلار در ایتالیا اقدام به تاسیس مركز رادیو و تلویزیون عرب (ART) كرد كه پس از آن به شهرك رسانه ای اردن منتقل شد.
میزان بهره برداری در این مجموعه به ۲۰۰ میلیون دلار می رسد و تمامی مالكیت آن در اختیار شیخ صالح كامل است. او با در انحصار گرفتن پخش (زنده و غیرزنده) اكثر برنامه ها و مناسبات و بخصوص مسابقات ورزشی سعی در تسلط بر مجموعه تلویزیون های پولی كرده است.
اما با مخالفت ها و كارشكنی های بسیاری مواجه شد و به دلیل پخش بدون اجازه بسیاری از برنامه های موفق كانال های كارتی او در سایر شبكه های رایگان عربی می رفت كه ورشكست شود تا اینكه به همت روش جدید گروه بندی كانال ها (در این روش با دسته بندی موضوعی كانال ها اقدام به فروش كارت می كنند به طور مثال: كارت شبكه های فیلم - كودكان - مستند و...) توانست خود را از شكست رهایی بخشد. موفقیت كانال های ورزشی و سینمایی ART و برنامه های «نه می بینم، نه حرف می زنم و نه می شنوم» «قضیه هنوز پایان نیافته» و انحصار پخش برنامه های ورزشی همچون جام جهانی گذشته روزبه روز بر تعداد مشتركان این مجموعه افزود به طوری كه تعداد آنها به یك میلیون مشترك می رسد و با احتساب میانگین ۱۰۰ ریال سعودی بابت اشتراك ماهانه، درآمد یك ماه این شبكه فقط از طریق فروش كارت به ۱۰۰ میلیون ریال سعودی می رسد.
● شاهزاده خالدبن عبدالله بن عبدالرحمن بن عبدالعزیز
«یافتن اطلاعات در مورد كانال های اوربیت همچون ورود به جنگ جهانی سوم است.»
این مقدمه مجله فوربس در مورد كانالی است كه با ریاست پسر بزرگ شاهزاده خالد علاوه بر ارائه خدمات كانال های كارتی مالكیت تعدادی از شركت های تلویزیونی غربی را نیز دارا است.
این موسسه كه در ابتدا به عنوان شاخه ای از شركت تجاری (المورد) آغاز به كار كرد پس از همكاری با موسسه رادیویی بریتانیا در تاسیس مركز BBC العربیه بسان توفانی رسانه های عربی را درنوردید اگرچه همكاری آن دو در سال ۱۹۹۵ به دلیل پاره ای اختلافات بر سر چگونگی اداره مركز پایان پذیرفت.
بنا به نوشته فوربس اوربیت با سرمایه ۳۰۰میلیون دلاری در حال راه اندازی ایده ارائه خدمات تلویزیونی از طریق اینترنت است و همچنین با هزینه حدود ۸۰۰ میلیون ریال درصدد انحصار مجدد شبكه خطوط تلفن عربستان است. در مدت اخیر اوربیت تمامی سرمایه گذاری های خود را در خاورمیانه جهت تولید برنامه قطع كرد و تمام توان خود را صرف در اختیار گرفتن انحصار پخش ماهواره ای و شبكه های كابلی كرد و بدین منظور اخیراً ۳۰ درصد از ماهواره جدید نورسات را خریداری كرد.
همچنین علاوه بر دفاترخود در رم، قبرس، منامه، ریاض و بیروت اقدام به تجهیز مراكز پخش خود در یونان و بحرین كرده است. برنامه های (قاهره، امروز) (به طور مستقیم) و كانال های سینمایی از پربیننده ترین های اوربیت هستند.
● شاهزاده فیصل بن سلمان
بعد از مرگ شاهزاده احمد بن سلمان در سال ۲۰۰۰ كه از عمده ترین سهام داران موسسه انتشاراتی و تحقیقاتی (السعودیه) بود و مالكیت مهمترین مطبوعات جهان عرب از جمله روزنامه های «الشرق الاوسط» و «الاقتصادیه» و مجله های «سیدتی» و «الرجل» را به عهده داشت. تمام ارث موسسه به برادرش شاهزاده فیصل می رسد. سرمایه اولیه موسسه ۶۰۰ میلیون ریال بود كه هم اكنون به دو میلیارد ریال و به فروش سالیانه ۸۰۰ میلیون ریال رسیده است و فقط فروش روزنامه مشهور الشرق الاوسط در بازار عربی و جهانی به ۱۲۰ هزار نسخه در روز می رسد.
● الشیخ ولید البراهیم البراهیم
شیخ ولید از اولین و قدیمی ترین پایه گذاران شبكه های ماهواره ای است كه در اوایل دهه هشتاد شركت تولیدات تلویزیونی (آرا) را بنیان نهاد و پس از آن با مشاركت شیخ صالح كامل اولین مركز ماهواره ای خاورمیانه mbc را تاسیس كرد كه حدود ۳سال است با ۱۲۰۰ كارمند به از لندن به دبی نقل مكان كرده است. بنا به نوشته فوربس اخیراً با عقد قراردادی پیام های بازرگانی مجموعه mbc را مقابل دریافت سالانه ۱۰۰ میلیون دلار به آنتوان شویری واگذار كرد. در سال ۲۰۰۲ كانال mbc۲ را برای پخش تخصصی فیلم راه اندازی كرد. پس از آن در سال ۲۰۰۳ برای رقابت با الجزیره شبكه خبری العربیه را تاسیس كرد به طوری كه با ۷۰ میلیون دلار در سال بیشترین هزینه را در بین سایر كانال های مجموعه دارد و در ۱۰ ماه اخیر با توجه به بایكوت الجزیره از سوی عربستان بیش ۱۰ میلیون دلار كمك هزینه دریافت كرده است. در سال ۲۰۰۴ مجموعه mbc توانست شبكه mbc۳ را برای كودكان و mbc۴ كه به پخش برنامه ها و سریال های انگلیسی زبان با زیرنویس عربی می پردازد، راه اندازی كند.
● رفیق الحریری
بنا به نوشته فوربس رفیق الحریری نخست وزیر سابق لبنان به طور رسمی هیچ سهمی از كانال تلویزیونی زمینی و ماهواره ای (المستقبل) ندارد، كانالی كه به همراه LBC از پیشروان موج جدید برنامه های عامه پسند تلویزیونی است كه به نوشته فوربس سعی در سطحی نگاه داشتن فكر و مغز جوانان عرب دارد. با توجه به اینكه قانون لبنان به هر شخص اجازه تملك فقط ۱۰ درصد از سهام تلویزیون زمینی را می دهد و تلویزیون ماهواره ای المستقبل تحت اداره كانال زمینی آن است. رفیق الحریری با تقسیم سهام بین خانواده، نزدیكان و معاونینش توانسته بر موسسه بزرگ المستقبل سیطره پیدا كند.
سرمایه اولیه این تلویزیون ۵۰ میلیارد لیره لبنانی است كه به ۵ میلیون سهم (با قیمت هر سهم ۱۰۰۰۰) لیره تقسیم شده اند و از بین سهام داران موسسه می توان از اشخاص زیر نام برد: نازك الحریری همسر رفیق، خواهرش بهیه، سعدالدین و بهاء الدین فرزندان رفیق، عبداللطیف الشماغ دوست خانوادگی، برادرش شفیق، مصطفی رزیان رئیس مجلس تصمیم گیری بانك (بحرالمتوسط) كه خود حریری مالك آن است و...
رفیق الحریری كه ثروتش به حدود ۳/۴ میلیارد دلار می رسد یكی از چهار ضلع رسانه های گروهی لبنان است كه مالكیت تمام و یا بخشی از ۳ موسسه بزرگ ارتباطی را دارد. كه می توان از رادیو الشرق و روزنامه المستقبل نام برد كه در سال ۱۹۹۹ تاسیس شد. و سپس روزنامه های النهار، السفیر، الدیار در مرتبه چهارم قرار دارند و گفته می شود كه رفیق حریری حدود دوسوم سهام روزنامه النهار را دارد كه ۷۳ سال پیش آل توینی آن را تاسیس كرد.
● طارق بن عمار
طارق بن عمار كسی كه مجله لوپوئن فرانسوی لقب «خان ارتباطات» جهان و منطقه عربی را به او داده است، پیش بینی می شود در صورت موفقیت سرمایه گذاری هایش در تونس به رتبه های بالایی در بازار رسانه های عربی صعود كند. اگرچه جهان عرب در دهه نود او را به عنوان دوست اسرائیل و تهیه كننده فیلم های ضدعربی می شناخت. بعد از راه اندازی شبكه زمینی و ماهواره ای تونس هم اینك به همراه دوستش برلوسكونی و با مشاركت كانال یك فرانسه و تاجر بزرگ تونسی مروان المبروك درصدد ایجاد شبكه ماهواره ای دیگری با نام (تی تی تلویزیون تونس) است. بعد از ۱۵ سال از تعطیلی شركت تونسی تولید و توزیع فیلم(الساتباك) قصد تاسیس مركز سینمایی تولید و توزیع فیلم در ابعاد جهانی و با سرمایه ۷ میلیون دلار را دارد كه می تواند مكملی برای (امپریوم) پروژه مشترك او با برلوسكونی باشد كه در حال حاضر با هزینه ۱۲ میلیون دلار در حال تهیه مجموعه فیلم هایی راجع به پادشاهان امپراتوری روم است.
● الجزیره
شبكه ای كه با سرمایه دولت و به شكل بخش خصوصی اداره می شود. ریاست مجلس تصمیم گیری آن بر عهده شیخ حمد بن ثامر آل ثانی است و وزارت خارجه قطر بر فعالیت آن نظارت می كند. الجزیره در سال ۱۹۹۶ با سرمایه ۱۵۰ میلیون دلار برای مدت ۵ ساله (سالی ۳۰ میلیون) آغاز به كار كرد. در حالی كه بدون شك هزینه سالیانه الجزیره رقمی نزدیك به ۱۰۰ میلیون دلار است كه بخش اعظم آن صرف دفاتر الجزیره در لندن، تركیه و واشینگتن می شود. الجزیره با ۳۵ میلیون بیننده از پرمخاطب ترین شبكه های خبری عربی است كه توانسته با طرح دید گاه های جدید خبری بر رسانه های منطقه تسلط پیدا كند و البته به همین دلیل مخالفان منطقه ای و بین المللی بسیاری برای خود تراشید كه در راس آنها ایالات متحده آمریكا و پس از آن كشورهای عراق، عربستان، كویت، بحرین، سودان، تونس و... هستند و از سوی همه این كشورها برای دریافت آگهی بایكوت شده است.
به همین دلیل دولت قطر موسسه های داخلی خود را موظف به پخش آگهی های خود در الجزیره كرد. بنابر نوشته فوربس الجزیره به مانند العربیه در مورد اطلاع رسانی و شفاف سازی كشورهای حامی و اسپانسر خود ضعیف عمل می كند. به عنوان نمونه دائم از روابط پنهانی كویت و اسرائیل سخن می راند در حالی كه از دفتر بازرگانی اسرائیلی در دوحه چیزی نمی گوید و یا دائماً از وجود پایگاه های نظامی آمریكایی در كویت و عربستان انتقاد می كند و در برابر همین پایگاه ها در قطر سكوت اختیار می كند.

ترجمه: محمد فرطوسی

منبع : روزنامه شرق