حالا نوبت آسیاست

رقابت برای جانشینی كوفی عنان، دبیركل سازمان ملل یك سالی است كه شروع شده و دیپلمات ها در سراسر جهان از ژنو تا نیویورك و از تایلند تا كره جنوبی در تلاش برای تكیه زدن بر كرسی او هستند. عنان در پایان سال جاری میلادی از عنوان خود كناره گیری می كند و جانشین او در اول ژانویه ۲۰۰۷ انتخاب می شود.
دبیركل مهم ترین عنوان شغلی در سازمان ملل است. براساس منشور این سازمان دبیركل به پیشنهاد و توصیه شورای امنیت، اما با رای مجمع عمومی انتخاب می شود. در منشور سازمان ملل نقش دبیركل، مدیركل اجرایی سازمان تعریف شده، اما بر خلاف عقیده بعضی كه كار دبیركل را فقط اجرایی می دانند، اولین دبیركل سازمان ملل یعنی «ترایگو لای» نروژی از همان روز نخست تاكید كرد كه نقش او سخنگویی و اقدام به عنوان یك رهبر و میانجی است. از آن زمان به بعد همه دبیركل ها به صراحت درباره مسائل جهانی صحبت كرده اند و از جایگاه خود برای میانجیگری در اختلافات استفاده كرده اند.
دبیركل ها برای یك دوره پنج ساله انتخاب می شوند و حداكثر تا دو دوره پی درپی می توانند در این سمت باشند. انتخاب دبیركل اگرچه در مجمع عمومی صورت می گیرد، اما هر یك از پنج عضو دائم شورای امنیت می توانند این انتخاب را وتو كنند.به صورت عرفی، این جایگاه به صورت چرخشی و به نوبت به دیپلمات هایی از پنج منطقه جهان می رسد، اما چون پطروس غالی دبیركل سابق سازمان ملل از كشور مصر فقط یك دوره در این سمت بود، جانشین او بار دیگر از آفریقا یعنی از غنا انتخاب شد و كوفی عنان در این سمت قرار گرفت. كوفی عنان در اول ژانویه ۱۹۹۷ كار خود را آغاز كرد و چون كشورهای جهان از دوره اول مسئولیت او راضی بودند، در ژانویه ۲۰۰۲ برای یك دوره دیگر به این سمت انتخاب شد.
اكثر دبیركل های پیشین به صورت توافقی از میان كاندیداهای كشورهای متوسط و نه خیلی قدرتمند و بدون قدرت معروف و مشهور انتخاب می شوند. معمولاً كاندیداهایی كه قدرت و شهرت زیادی دارند برای این عنوان مناسب تشخیص داده نمی شوند. مثلاً شارل دوگل و دوایت آیزنهاور و آنتونی ادن برای عنوان اولین دبیركلی سازمان ملل گزینه هایی مطرح بودند، اما همه این گزینه های مطرح و قدرتمند كنار گذاشته شدند تا «ترایگو لای» ناشناس نروژی به این سمت انتخاب شود.
●دبیركلی از آسیا
این بار نوبت آسیاست كه دبیركلی به سازمان ملل بفرستد. با این حال كاندیداهایی از اروپای شرقی هم برای این سمت مطرح هستند. اخیراً شایعاتی درباره كاندیداتوری بیل كلینتون برای دبیركلی سازمان ملل هم مطرح شده است. انتخاب دبیركل های سازمان ملل معمولاً روندی شفاف نبوده است. مثلاً در سال ۱۹۵۳ «داگ هامر شولد» دیپلمات سوئدی تا لحظه اعلام اسمش به عنوان دبیركل، حتی خبر نداشت كه گزینه ای مطرح برای این عنوان است، اما در سال های اخیر این روند شفاف تر شده، به طوری كه اكنون سابقه و مشخصات كاندیداهای مطرح در دسترس عموم قرار دارد.
جانشین عنان هر كسی كه باشد سازمان مللی را تحویل می گیرد كه به شدت متفرق است. گروهی جدید از كشورهای تازه به قدرت رسیده كه بعضی متحدان نزدیك آمریكا در میان كشورهای در حال توسعه را هم دربرمی گیرد، برنامه ای را برای اصلاح سازمان ملل تهیه و پیشنهاد كرده اند كه قدرت نهادهای تحت نفوذ این كشورها از جمله مجمع عمومی را بیشتر می كند. هدف آنها در واقع افزایش قدرت و نفوذ مجمع عمومی به بهای كاهش قدرت شورای امنیت و دبیركل است. از سوی دیگر اعضای دائم كنونی شورای امنیت كه در ۶۰ سال گذشته دستور كار سازمان ملل را رقم زده اند، نمی خواهند این قدرت را واگذار كنند. آمریكا، انگلیس و فرانسه به طور خاص به دنبال افزایش قدرت و اختیارات خود و دبیركل سازمان ملل هستند. به اعتقاد آنها فقط یك رهبر قدرتمند در راس سازمان ملل می تواند این سازمان را كارآمدتر و پاسخگوتر كند. بنابراین و با توجه به آنچه گفته شد، دبیركل جدید سازمان ملل در میانه جنگ قدرتی قرار خواهد گرفت كه از همین حالا هم این سازمان را وارد كشمكش جدی كرده است.
جنگ قدرت كنونی میان شمال و جنوب، تكرار روزهای دهه۷۰ میلادی نیست كه كشورهای در حال توسعه به دنبال تغییر شیوه كار سازمان ملل و دبیركل آن بودند. در آن روز «دانیل پاتریك موی نی هان» سفیر آمریكا در سازمان ملل هشدار داد كه كشورهای رادیكال جهان سوم این سازمان را به تسخیر درآورده اند. كتاب او با عنوان «مكانی خطرناك»، شیوه تفكر بسیاری از آمریكایی ها درباره سازمان ملل را تغییر داد و بازتاب های تفكرات و عقاید او هنوز در دولت بوش و انتقادهای این دولت از سازمان ملل دیده می شود، اما از آن زمان تاكنون نفوذ گروه ۷۷ (متشكل از ۱۳۲ كشور در حال توسعه) در سازمان ملل كمرنگ شده است.
اما كشورهایی مانند هند، مصر، پاكستان، آفریقای جنوبی و برزیل اكنون نقشی رو به رشد و سازنده در امور اقتصادی و امنیتی جهان دارند. به همین دلیل اكنون به دنبال مشاركت و نقش بیشتر در روند تصمیم گیری ها در سازمان ملل هستند. این كشورها اولویتی متفاوت از اعضای دائم شورای امنیت دارند؛ مثلاً خواستار اختصاص بودجه بیشتر به امور توسعه در جهان هستند و تروریسم را به اندازه آمریكا و كشورهای غربی مهم نمی دانند. همچنین اكثر آنها از حق ایران برای داشتن برنامه هسته ای غیرنظامی حمایت می كنند.
كشمكش اخیر بر سر بودجه سازمان ملل این تنش ها را بیش از گذشته نشان داد. در ماه دسامبر گذشته ائتلافی به رهبری آمریكا ،تعلیقی شش ماهه برای هزینه های خود، درون سازمان ملل اعمال كردند تا به این وسیله به این سازمان فشار بیاورند و اصلاحات مورد نظر خود را به پیش ببرند، اما گروه ۷۷ به شدت با این كار مخالف بود و با استفاده از ۱۳۲ رای خود در مجمع عمومی ۱۹۱ عضوی سازمان ملل، از این فشارها جلوگیری كرد.سازمان ملل این روزها به آرامش و هماهنگی نیاز دارد. فاش شدن فساد در برنامه نفت در برابر غذای عراق، اعتبار سازمان ملل را مخدوش كرده و حتی باعث شده عده ای خواستار استعفای دبیركل شوند. بعد از جنگ عراق كه آمریكا با نادیده گرفتن سازمان ملل به آن وارد شد، بسیاری از كشورها نسبت به بی اثر شدن این سازمان در معادلات جهانی هشدار داده و خواستار اصلاح آن شدند.شورای امنیت سازمان ملل اعلام كرده كه در همین ماه (جولای) جدول زمانی روند انتخاب دبیركل جدید را منتشر می كند، اما رقابتی پنهان در خارج از چارچوب شورای امنیت میان آمریكا و چین بر سر اختلاف دبیركل جدید در جریان است، چون از نظر عرفی امسال دبیركلی سازمان ملل به آسیا می رسد، چین به دنبال آن است كه فرد مورد نظر خود را به این سمت بنشاند. آمریكا هم با همین انگیزه در هفته های اخیر به رایزنی پرداخته است. در میان كاندیداهای موجود هیچ یك مورد تایید چین نیستند.
شاید این بار هم به رغم همه شعارهایی كه درباره شفافیت و عدم پنهان كاری و اصلاحات درون سازمان ملل گفته شده، فردی خارج از فهرست كاندیداهای موجود به دبیركلی منصوب شود.

نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری