جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

تاریخچه‌ی پرچم ایران


تاریخچه‌ی پرچم ایران
زمان حكومت های هخامنشی , اشكانی و ساسانی پرچم ایران , همان پرچم درفش كاویانی بوده كه نهایت به ابعاد ۷ متر در ۵ متر از ۳ رنگ سرخ , زرد و بنفش ساخته شده است و هر پادشاه ساسانی به رسم یادبود یك سری جواهر به آن افزود تا زمان حمله اعراب كه این پرچم نابود شد.
در سال ۳۵۵ خورشیدی (۹۷۶ میلادی ) كه غزنویان, با شكست دادن سامانیان, زمام امور را در دست گرفتند, سلطان محمود غزنوی برای نخستین بار دستور داد نقش یك ماه را بر روی پرچم خود كه رنگ زمینه آن یكسره سیاه بود, زر دوزی كنند. همچنین در سال ۴۱۰ خورشیدی (۱۰۳ میلادی ), سلطان مسعود غزنوی به خاطر دلبستگی به شكار شیر دستور داد, نقش و نگار یك شیر جایگزین ماه گردد.
در زمان خوارزم شاهیان و سلجوقیان سكه‌هایی زده شد كه بروی آن نقش خورشید آمده بود, رسمی كه به سرعت در مورد پرچم ها نیز رعایت گردید. در مورد علت استفاده از خورشید دو دیدگاه وجود دارد یكی اینكه چون شیر گذشته از نماد دلاوری و قدرت, نشانه ماه خرداد (اسد) هم بوده و خورشید در ماه مرداد در اوج بلندی و گرمای خود است به این ترتیب همبستگی میان خانه شیر (برج اسد ) با میانه تابستان نشان داده می‌شود. نظریه دیگر بر تاثیر آئین مهر پرستی و میتوائیسم در ایران دلالت دارد و حكایت ار آن دارد كه به دلیل تقدس خورشید در این آئین، ایرانیان كهن ترجیح دادند خورشید را بروی سكه‌ها و پرچم, در پشت شیر قرار گیرد.
بعدها در میان شاهان سلسله صفویان كه حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاكم بودند, تنها شاه اسماعیل اول بروی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت. پرچم شاه اسماعیل یكسره سبز رنگ بود و در بالای آن تصویر ماه قرار داشت . شاه طهماسب نیز چون خود زاده ماه فروردین (برج حمل ) بود دستور داد به جای شیر و خورشید , تصویر گوسفند (نماد برج حمل ) را بروی پرچم ها و سكه ها ترسیم كنند . پرچم ایران در بقیه دوران حاكمیت صفویان سبز رنگ بود و شیر و خورشید بروی آن زر دوزی شده بود . البته موقعیت و طرز قرار گرفتن شیر در همه این پرچم یكسان نبود . شیر گاه نشسته بود و گاه نیم رخ و گاه روبه روی بیننده و در بعضی موارد هم خورشید از شیر جدا بود. با استناد سیاحت نامه ژان شارون جهانگرد فرانسوی استفاده از بیرق های نوك تیز و باریك كه بروی آن آیه ای از قران و تصویر شمشیر ۲ سو حضرت علی (ع) یا شیر و خورشید بوده , در دوران صفویان رسم نبوده است. بنظر می رسد كه پرچم ایران تا زمان قاجارها , مانند پرچم اعراب , سه گوش بود ند , نه چهارگوش.
نادرشاه در همین دوره بود كه تغییراتی را در پرچم ملی و نظامی ایران بوجود آورد . در منش شاهی یا بیرق سلطنتی در دوران نادر شاه از ابریشم سرخ و زرد ساخته می شد و بروی آن تصویر شیر و خورشید هم وجود داشت اما در منش ملی ایرانیان در این زمان سه رنگ سبز و سفید و سرخ با شیری در حالت نیم رخ در حال راه رفتن داشته كه خورشیدی نمیمه برآمده بر پشت آن بود و در درون دایره خورشید نوشته بود (( المك الله)) سپاهاین نادر , در تصویری كه از جنگ وی با محمود گوركانی , پادشاه هند , كشیده شده , بیرقی سه گوش با رنگ سفید در دست دارند كه در گوشه بالایی آن نواری سبز رنگ و در قسمت پایینی آن نواری سرخ رنگ دوخته شده است . شیری با دم برافراشته به صورت نیم رخ در حال راه رفتن است و درون دایره خورشید آن با هم (( المك الله )) آمده است . بر این اساس می توان گفت پرچم ۳ رنگ عهد نادر ما در پرچم ۳ رنگ فعلی ایران است . زیرا در این زمان بود كه برای نخستین بار این سه رنگ بروی پرچم های نظامی و ملی آمد , هر چند هنوز پرچم ها سه گوش بودند , ضمنا مهر سلطنتی نادر شاه شامل همان پرچم بود كه سرحش برفت .
در دوران آقا محمد خان قاجار , جزء تغییر اساسی در شكل و رنگ پرچم داده شد , یكی اینكه شكل آن از سه گوش به چهار گوش تغییر یافت و دوم اینكه آقا محمد خان به دلیل دشمنی كه با نادر داشت سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنها رنگ سرخ را بروی پرچم نهاد , دایره سفید رنگ بزرگی در وسط این پرچم بود كه در آن تصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجود داشت با این تفاوت كه شمشیری در دست شیر قرار داده شده بود. در عهد فتحعلی شاه قاجار , ایران دارای پرچمی دوگانه شد . یكی پرچمی یكسره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر پشت كه پرتوهای آن سراسر آن را پوشانده بود . نكته شگفتی آور این كه شیر پرچم زمان صلح شمشیر بدست داشت در خالی كه در پرچم عهد جنگ چنین نبود . در زمان فتحعلی شاه بود كه استفاده از پرچم سفید رنگ برای مقاصد دیپلماتیك و سیاسی موسوم شد .در تصویری كه یك نقاش روس از ورود سفیر ایران ابوالحسن خان شیرازی به دربار تزار روس كشید , پرچمی سفید رنگ منقش به شیر و خورشید و شمشیر , پیشاپیش سفیر در حركت است.
برای نخستین با در زمان محمد شاه قاجار ( جانشین فتحعلی شاه ) تاجی بر بالای خورشید قرار داده شد . در این دوره هم دو نقش یا پرچم بكار رفته است كه بروی یكی شمشیر دو سو حضرت علی (ع) و بر دیگری شیر و خورشید قرار داشت كه پرچم اول در منش شاهی و دومی در منش ملی و نظامی بود. میرزا تقی خان امیر كبیر . همان رنگهای پرچم نادر شاه را پذیرفت اما دستور داد شكل پرچم مستطیل باشد ( برخلاف شكل ۳ گوش در عهد نادر شاه ) و سراسر زمینه پرچم سفید , با یك نوار سبز به عرض تنویبی ۱۰ سانتی متر در گوشه بالایی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پایین پرچم دوخته شود و نشان شیر و خورشید و شمشیر در میان پرچم قرار گیرد , بدون آنكه تاجی بر بالای خورشید گذاشته شود.
با پیروزی جنبش مشروطه خواهی در ایران و گردن نهادن مظفر الدین شاه به تشكیل مجلس ما نمایندگان مردم در مجلس های اول و دوم بكار تدوین قانون اساسی و متمم آن می پردازند . در اصل پنجم متمم قانون اساسی آمده بود : (( الوان رسمی بیرق ایران , سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است . )) در مورد جای رنگ ها و اینكه چرا پرچم ایران تغییر یفانت استدلال های خاصی آورده شده است از قواره رنگ سبز , رنگ دلخواه پیامبر و رنگ دین است . بنابراین پیشنهاد شد رنگ سبز در بالای پرچم ملی ایران قرار گیرد . در مورد رنگ سفید نیز به این حقیقت تاریخی استفاده شد كه رنگ سفید رنگ مورد علاقه زرتشتیان است . اقلیت دینی كه هزاران سال در ایران به صلح و صفا زندگی كرده اند و اینكه سفید نماد صلح و آشتی و پاكدامنی است و لازم است و در زیر رنگ سبز قرار گیرد.
در مورد رنگ سرخ نیز به ارزش خون در اسلام , بویژه امام حسین (ع) و جان باختگان انقلاب مشروطیت به ضرورت پاداشت خون شهیدان اشاره گردید. همچنین چون انقلاب مشروطیت در مرداد ( سال ۱۲۵۸ خورشیدی و ۱۹۰۶ میلادی ) به پیروزی رسید یعنی در برج اسد. از سوی دیگر چون اكثر ایرانیان مسلمان و شیعه و پیرو علی (ع) هستند و اسد الله از القاب حضرت علی (ع) است , بنابراین شیر نشانه مرداد است و هم نشانه امام اول شیعیان . در مورد خورشید نیز چون انقلاب مشروطه در میانه ما و مرداد (۱۴ مرداد ) به پیروزی رسید و خورشید از این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خود است , پیشنهاد كردند خورشید را بر پشت شیر سوار كنند . در ضمن اگر شیر نشانه علی (ع) است لازم بود شمشیر ذوالفقار هم در دست آنان بود . بدین ترتیب برای اولین بار پرچم ملی ایران بطور رسمی در قانون اساسی بعنوان نماد استقلال و حاكمیت ملی مطرح شد.
در سال ۱۳۱۳ خورشیدی , نشان شیر و خورشید بعنوان یكی از چهارنشان بین المللی در متر سازمان ملل در ژنو قبول شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر اساس اعتقادات مسلمانان و همچنین روز پیروزی انقلاب یعنی ۲۲ بهمن پرچم ایران باز هم و این بار برای آخرین بار دستخوش تغییر گردید. در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی مصوب سال ۱۳۵۸ خورشیدی در مورد پرچم گفته شده است . كه پرچم جمهوری اسلامی ایران از ۳ رنگ سبز , سفید و سرخ تشكیل می شود و نشانه جمهوری اسلامی ایران تشكیل می شود و نشانه جمهوری اسلامی ایران ( تشكیل شده با نهضت الله اكبر با ۲۲ تكرار ) در وسط آن قرار دارد و برابر درخواست دولت جمهوری اسلامی ایران نشان شیر و خورشید از مركز ژنو برداشته شد.
منبع : پایگاه خبری هنر ایران


همچنین مشاهده کنید