گردشگری خراسان: عدم هماهنگی و قوانین متفاوت

خراسان رضوی و مشهد مقدس به دلیل وجود بارگاه ملكوتی امام رضا (ع)، قرارگیری در مسیر جاده تاریخی ابریشم، همجواری با كشورهای CIS، به همراه وجود صدها اثر طبیعی، فرهنگی و تاریخی به عنوان یكی از قطب‌های مهم گردشگری كشور تلقی می‌گردد.
هرچند متغیر اما آمارهای اعلام شده همواره میزان زائر و گردشگر ورودی به مشهد مقدس را بین ۱۷ تا ۲۳ میلیون نفر برآورد می‌نماید و همچنین بیش از ۲۷۰ هزار نفر گردشگر خارجی كه عمدتاً از مسلمانان كشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌باشند را نشان می‌دهد.
بی‌دلیل نیست كه علاوه بر وجود ۹۴ باب هتل، ۲۱۳ هتل آپارتمان، ۴۹۳ مهمانپذیر، بیش از ۲۰۰ واحد اقامتی دیگر در شهر مشهد در حال احداث می‌باشد.
اكثر گردشگران خارجی ورودی به مشهد را مسلمانان و به خصوص شیعیان كشورهای حاشیه خلیج‌فارس تشكیل می‌دهد كه با توجه به اشتراكات مذهبی و فرهنگی و همچنین تمول اقتصادی این مسافران، علاوه بر ارزش بالای اقتصادی، از ارزش فرهنگی و مذهبی كه منطبق بر موازین اسلامی نیز باشد برخوردار است.
در سالهای اخیر با توجه به حضور گردشگران خارجی و امكان توسعه بازار گردشگری استان تلاش‌های زیادی توسط كلیه دست‌اندركاران این صنعت در استان به وقوع پیوسته است كه از جمله مهمترین آنان می‌توان به افتتاح طرح صدور ویزای هفت روزه در فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد نام برد. لكن كماكان ملاحظه می‌گردد به رغم تلاش‌های گسترده به عمل آمده كه منحصر به فعالیت‌های سازمان متولی (میراث فرهنگی و گردشگری) نبوده و تلاش و همت جمعی مسوولین بخش دولتی و خصوصی استان را به دنبال داشته است، هنوز تا رسیدن به الگوی مطلوب ورود گردشگران و توسعه گردشگری، در استان فاصله داریم. به نظر می‌رسد موانع و مشكلاتی كه در راه رسیدن به این هدف، در مقابل ما قرار دارد را بتوان در چارچوب ذیل مورد بررسی قرار داد. هرچند كه موفقیت و یا عدم موفقیت برنامه‌های مرتبط گردشگری می‌تواند از مباحث بین‌المللی و یا ملی نیز تبعیت نماید.
۱- شاید بتوان مهمترین مسایل و مشكلات گردشگری استان را در عدم هماهنگی و وجود قوانین و مقررات متفاوت در بین سازمان‌های مرتبط با گردشگری را نام برد. گردشگری صنعتی فرابخشی می‌باشد و ضرورت دارد سازمان‌ها و نهادهای مختلف با هماهنگی كامل نسبت به انجام وظیفه توسعه در این بخش اقدام نمایند. لكن در بین قوانین و مقررات خاص هر سازمان كماكان شاهد بروز مشكلات در این بخش هستیم كه از آن جمله می‌توان به تعارضات موجود با شبكه بهداشت، شهرداری و بازرگانی (در زمینه عدم مشمول تاسیسات گردشگری از قانون نظام صنفی) و.. اشاره نمود. هر چند كه در سالهای اخیر و به منظور حفظ وحدت رویه و اتخاذ قوانین و مصوبات مورد نیاز كار گروه گردشگری و میراث فرهنگی در استان تشكیل و اتفاقاً دارای عملكرد بسیار مناسب نیز بوده است و در حال حاضر موضوع تشكیل كانون هماهنگی استان، با حضور مدیران بخش دولتی و خصوصی در دست اقدام می‌باشد، لكن به نظر می‌رسد برای سرعت بخشیدن به توسعه گردشگری، هماهنگی هرچه بیشتر بین سازمان‌های ذیربط با سازمان مادر (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری) به عمل آید.
۲- انجام طرح جامع گردشگری استان: از سال ۱۳۷۳ موضوع انجام طرح جامع گردشگری به منظور رسیدن به الگوی مناسب توسعه ۲۰ ساله گردشگری استان به نحوی كه با طرح‌های بالا دستی خود ارتباط منطقی داشته باشد مطرح و گروهی متشكل از مدیران و كارشناسان بخش دولتی، اساتید دانشگاه و بخش خصوصی تشكیل و شیوه‌های انجام این طرح را مورد بررسی قرار داده و در حالی كه در سال ۱۳۷۶ كلیه عوامل جهت شروع مطالعات طرح مذكور فراهم گردیده بود انجام تغییرات مدیریتی عملاً شروع طرح را به تعویق انداخت لكن برنامه‌ریزی مجدد با پیگیری‌های به عمل آمده باعث گردید تا قرارداد مطالعات طرح جامع گردشگری استان در سال ۱۳۸۱ به امضاء رسیده و كار مطالعات آغاز گردید. متاسفانه به رغم تلاش‌های انجام پذیرفته و تشكیل كمیته علمی- اجرایی تحت عنوان كمیته راهبردی و جلسات متعدد كار گروه گردشگری و میراث فرهنگی استان، مشاور انتخاب شده از عهده انجام طرح برنیامده و نهایتاً در مهر ماه ۱۳۸۴ خاتمه پیمان مطالعات مذكور اعلام گردید. به نظر می‌رسد مهمترین اقدام در زمینه مشخص نمودن شیوه‌ها و راه‌های توسعه گردشگری را تصمیم‌گیری هر چه سریعتر در زمینه انتخاب مشاور ذیصلاح و انجام عملیات مطالعات طرح جامع گردشگری استان تشكیل می‌دهد.
۳- تقویت اطلاع‌رسانی در سطح استان در خصوص جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری و اقدام در زمینه تجهیز و تكمیل دفاتر اطلاع‌رسانی از دیگر اقداماتی است كه در توسعه صنعت گردشگری استان میسر خواهد بود. تبلیغات و اطلاع‌رسانی مهمترین عامل توسعه گردشگری در ابعاد ملی و بین‌المللی می‌باشد و به عنوان یك موضوع فرابخشی ضرورت بسیج همگانی رسانه‌های جمعی و سازمان‌های مرتبط با امر تبلیغات و بازاریابی و تامین بودجه مناسب را می‌طلبد.
۴- تهیه و نصب تابلوهای راهنمایی آثار گردشگری و میراث فرهنگی در خیابان‌های سطح شهر و استان به نحوی كه باعث آشنایی و هدایت مردم و زائرین گردد نیز از دیگر اقدامات قابل انجام در این زمینه خواهد بود. در واقع در مبلمان شهری می‌باید با نصب تابلوهای راهنمای گردشگری مناسب زمینه آشنایی بیشتر زائرین و مجاورین را با جاذبه‌های گردشگری ایجاد نمود.
۵- ایجاد شرایط لازم جهت استفاده از كارت‌های اعتباری بین‌المللی: متاسفانه یكی از مهمترین تنگناهای موجود در زمینه ورود گردشگران خارجی به خراسان و حتی كشور را عدم امكان استفاده از كارت‌های اعتباری می‌توان عنوان نمود. فقدان استفاده از كارت‌های اعتباری در حالی كه استفاده از آن در سراسر دنیا امری ساده و عمومی تلقی می‌گردد از موانع ورود گردشگران به كشور تلقی می‌گردد.
۶- از مهمترین وظایف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كه در واقع از وظایف ذاتی این سازمان نیز تلقی می‌گردد موضوع استقرار مترجمان مسلط به زبان‌های عربی و انگلیسی در مبادی ووردی و دفاتر اطلاع‌رسانی منجمله در فرودگاه، راه‌آهن، ترمینال مسافربری و مبادی ورودی زمینی به مشهد مقدس می‌باشد كه انجام این امر كمك شایان توجهی به وورد گردشگران و ایجاد امنیت خاطر آنان را فراهم نمود.
۷- به دنبال توسعه فعالیت‌های گردشگری در مناطق مختلف استان و به خصوص انتخاب منطقه توریستی شاندیز به عنوان «منطقه بین‌المللی گردشگری» توسط هیئت محترم دولت و همچنین تعیین محورهای گردشگری استان منجمله محور گردشگری توس، كلات نادر و نیشابور، متاسفانه شاهد حضور و هجوم افراد بورس‌باز و زمین‌خوار به محدوده‌های گردشگری استان و بالاخص مشهد مقدس می‌باشیم كه به صورت كاملاً مشخص صیانت از منابع ملی در منطقه بین‌المللی گردشگری شاندیز را می‌توان ذكر نمود كه عملاً بر روند توسعه فضاهای گردشگری در این منطقه تاثیر منفی بر جای گذارده و باعث عدم امكان تدوین یك طرح مناسب گردشگری در این منطقه خواهد گردید.
۸- تاسیسات خدمات رفاهی و پذیرایی جاده‌ای، برآورد كننده نیازهای مسافرین و گردشگران عازم به استان و مشهد مقدس نمی‌باشد و اصولاً سطح نازل خدمات بهداشتی ارایه شده در این واحدها باعث می‌گردد امكان سفر گردشگران خارجی به استان از طریق راه‌های زمینی عملاً منتفی گردد. توجه به ارتقای امنیت و سلامت تاسیسات پذیرایی در مسیرهای اصلی استان از جمله مسیر مشهد- نیشابور و سبزوار- مشهد، نیشابور، تربت‌حیدریه و مشهد، قوچان بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
۹- حمایت از صنعت گردشگری بدون توجه و حمایت از افزایش اعتبارات بخش گردشگری و میراث فرهنگی استان از محل بودجه‌های استانی و ملی، به منظور تكمیل پروژه‌های این بخش، امكان‌پذیر نخواهد بود. اصولاً توسعه و بالندگی صنعت گردشگری جز با حمایت بخش دولتی مقدور نخواهد بود و تكمیل طرح‌های زیربنایی و زیرساختی و همچنین پروژه‌های گردشگری استان حائز اهمیت خواهد بود.
۱۰- نكته بسیار مهم و حائز اهمیت كه شاید جایگاه آن در اولین مبحث طرح شده در این مقوله می‌باید قرار می‌گرفت موضوع همه جانبه نمودن و گسترش فرهنگ سفر و آموزش (اعم از آموزشهای عمومی و تخصصی) كلیه دست‌اندركاران صنعت گردشگری و بخصوص عامه مردم می‌باشد. در سالهای اخیر خوشبختانه مراكز آموزش گردشگری از رشد مناسبی برخوردار بوده و به خصوص با ایجاد مركز آموزش علمی- كاربردی صنعت جهانگردی (كه به زودی فعالیت رسمی خود را با پذیرش دانشجو از طریق كنكور دانشگاه جامع علمی و كاربردی آغاز خواهد نمود.) شاهد روند رو به رشد فعالیت‌های آموزشی بوده‌ایم، لكن كثرت واحدهای اقامتی، پذیرایی و تاسیسات گردشگری استان و همچنین ضرورت آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی عمومی آحاد مردم نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر دولت در زمینه آموزش جهانگردی به عنوان پایه و اساس توسعه صنعت گردشگری خواهد داشت.
در كنار مطالب ذكر شده، می‌توان از موارد متعدد دیگری كه قطعاً در توسعه و روند رو به رشد گردشگری میسر خواهد بود نام برد كه از آن جمله می‌توان به افزایش تسهیلات بخش گردشگری، ایجاد پژوهشكده تخصصی گردشگری، تلاش در جهت جذب سرمایه‌گذاران خارجی و بخصوص سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج از كشور كه علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این صنعت می‌باشند. ایجاد كمپینگ‌ها و اقامتگاه‌های موقت و ارزان قیمت، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی داخلی و خارجی و برگزاری نمایشگاه بین‌المللی جهانگردی و صنایع وابسته، توجه ویژه به اكوتوریسم و توریسم روستایی، توجه به بقاع متبركه، عملیاتی نمودن پروژه شهر تاریخی توس به عنوان یكی از مهمترین سایت‌ها و پایگاه‌های گردشگری و تاریخی كشور و … به عنوان عوامل موثر در توسعه گردشگری استان نام برد كه هریك نیازمند توجه ویژه و توصیف خاص می‌باشد كه این موضوع از حوصله این مقاله خارج خواهد بود لكن امید است این موضوع فتح بابی جهت بررسی و شناسایی هرچه بیشتر تنگناهای، مشكلات و راه‌حل‌های توسعه صنعت گردشگری در استان خراسان رضوی قلمداد گردیده و با طرح هرچه بیشتر مشكلات و ارایه راه‌حل‌های كاربردی زمینه‌های لازم در خصوص جذب گردشگر و توسعه این صنعت را در خراسان فراهم آوریم.

منتجبی- كارشناس ردشگری

منبع : مسافران