سازمانها در بستر جهانی شدن

● معرفی
كتاب «سازمانها در بستر جهانی شدن» دارای پنج فصل می باشد كه در دویست و بیست (۲۲۰) صفحه تنظیم و منتشر شده است. فصل اول به تعیین مفهوم جهانی شدن، فصل دوم، پیامدهای اقتصادی جهانی شدن، فصل سوم، جهانی شدن و تحولات سازمانها، فصل چهارم، تئوری های جدید مدیریت در جامعه جهانی، و فصل پنجم به جهانی شدن و مدیریت منابع انسانی پرداخته است.
در قرن بیستم بشر با بهره گیری همه جانبه انسان از علوم و تكنولوژی پیشرفته به كشف اسرار بیشتری از جهان هستی همت گماشت و استفاده از فناوری اطلاعات در تمام ابعاد زندگی و به طور بی سابقه ای سبب شد كه زندگی در قرن بیست و یكم بدون استفاده از فناوری اطلاعات بسیار دشوار شود.
روند تحولات در قرن بیستم، در دهه ۱۹۷۰ میلادی وارد مرحله جدیدی شد. در اواسط دهه ۱۹۸۰ تقریبا درتمام زمینه ها نشان خود را برجای گذاشت. در دهه ۱۹۸۰ مفاهیمی چون جامعه صنعتی و فرامدرن به كار رفت، و در دهه ۱۹۹۰ میلادی مفهوم جهانی شدن رایج گردید و به مفهوم مسلط در دوران معاصر تبدیل شد، به طوری كه امروزه همه چیز با رجوع به این مفهوم موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرار می گیرد. (۹)
● محتوای كتاب
۳ – ۱ – مفهوم جهانی شدن به تازگی كاربرد فراوانی در عرصه های مختلف اجتماعی یافته است، ولی هیچیك از اندیشمندان تاكنون نتوانسته اند تعریف جامعی از آن ارائه نمایند، زیرا این پدیده به حد تكامل نهایی خود نرسیده و همچنان دستخوش تحول است و هر روز وجه جدیدی از ابعاد آن مشخص می شود.
اصطلاح جهانی شدن به تالیف دو كتاب برمی گردد كه در سال ۱۹۷۰ میلادی منتشر شد. كتاب اول تحت عنوان جنگ و صلح در دهكده جهانی تألیف مارشال مك لوهان و كتاب دوم به نام جامعه جهانی نوشته برژینسكی مسئول سابق شورای امنیت ملی آمریكا در دوران ریاست جمهوری جیمی كارتر بود.
جهانی شدن فرایندی است كه روابط اجتماعی را بسط می دهد. این امر بر سه حوزه، اقتصاد، فرهنگ و سیاست متمركز است. از آن مهمتر اینكه جهانی شدن بستر جریان این روابط را از متن محلی به متن جهانی تغییر می دهد. به طوركلی می توان ویژگیهای عمده جهانی شدن را ازنظرهای گوناگون چنین دانست: حاكم شدن تمدن الكترونیك درجهان، رشد تفكر جهانی، ارتباطات متقابل فرهنگهای مختلف جهان، نظم دهی مجدد زمان و مكان و بالاخره تشدید روابط بین الملل و بازشدن مرزها. (۱۴)
در تعاریف و اظهاراتی كه درباب جهانی شدن ارائه گردیده یك دیدگاه اختلافی درمفهوم واژه جهانی شدن قابل تأمل است. لذا می توان دیدگاههای مرتبط با آن را به دو معنای «جهانی شدن» و «جهان گرایی» ارائه نمود. جهانی شدن در پنج ویژگی كلی قابل تمیز با سایر كاربردهای آن است:
- كم شدن فاصله جغرافیایی میان جوامع بشری،
- توسعه علوم و فناوری،
- ظهور نوعی فرهنگ جهانی برمبنای برخی عوامل بین الملل،
- رشد غرب گرایی درجهان،
-كم شدن توجه به مسایل نظامی نسبت به گذشته.
نویسندگان عوامل موثر در پیدایش پدیده جهانی شدن را به شرح زیر ارائه نموده اند: (۲۰)
۱ – پیدایش جامعه اروپا در سال ۱۹۹۲ میلادی،
۲ – تجربه های اقتصادی در جمهوری خلق چین از سال ۱۹۸۰،
۳ – فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آزادشدن كشورهای متعدد،
۴ – قرارداد تجارت آمریكای شمالی (نفتا) در دهه ۱۹۹۰،
۵ – نقش شركتهای چندملیتی،
۶ – جهانی شدن بازارها و اقتصاد جهانی و افزایش تولید و صادرات بین سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ میلادی،
۷ – اطلاعات و ارتباطات و انتقال سریعتر و كم هزینه تر تجربیات،
۸ – تحولات تكنولوژیك از اول دهه ۱۹۹۰،
۹ – افزایش اقدامات بین المللی درخصوص حفظ حقوق بشر،
۱۰ – مسایل زیست محیطی.
برخی از صاحبنظران بر این اعتقاد هستند كه عوامل موثر بر جهانی شدن، سه عامل مهم و اساسی تر یعنی، دانایی، تكنولوژی اطلاعات، و جایگزینی موادمصنوعی به جای موادطبیعی هستند. جهانی شدن پیامدهایی نیز دارد كه می توان به تضعیف دولت – ملتها، تغییر مفهوم هویت ملی، و خلق جوامع مجاری و كاهش نقش مرزهای جغرافیایی اشاره كرد. (۲۷)
نویسندگان در ادامه به بررسی دیدگاههای مختلف درارتباط با جهانی شدن پرداخته و ابتدا آرای «ساموئل هانتینگتون» را مطرح و می نویسند، درمیان نظریه هایی كه به فرهنگ به عنوان عامل تقابل در عرصه جهانی می گردد، نظریه برخورد تمدنها قابل تأمل است و آنگاه دیدگاه «فوكویوما» تحت عنوان پایان تاریخ را ذكر می‌نماید. (۴۴)
۳-۲ – تاثیرات عمده عوامل زیربنایی حضور دولتها در بخش اقتصادی، و پیامدهایی كه جهانی شدن برای اقتصاد كشورها دارد، منبعث از سه عامل عمده اثرگذار بر اقتصاد به شرح زیر است: (۵۵)
- تغییر در درآمدهای مالیاتی دولت
- رشد تجارت الكترونیك
- افزایش رقابت بین كشورهای مختلف ازنظر اقتصادی.
نویسندگان درارتباط با مزیتهای رقابتی به مزیتهای رقابتی درقلمرو نیروی انسانی به عنوان باارزش ترین سرمایه سازمانی اشاره و اضافه می نمایند، سازوكاری كه بتواند از پتانسیل های نیروی انسانی جهت ایجاد مزیت رقابتی پایدار بهره برداری مناسب كند، دانایی، مهارت، تجربه و انگیزه افراد سازمانی در كنار مسئولیت‌پذیری و مشاركت‌جویی آنها است، مشروط براین كه محیط مناسب و سازوكار موفقیت در سازمان وجود داشته باشد.(۷۱)
۳-۳ - در دهه‌های اخیر سازمانها دچار تحولات گوناگونی در ابعاد مختلف شده‌اند و این تحولات موجبات تغییر در شیوه‌های مدیریتی را فراهم نموده است. یكی از مهمترین ویژگیهای سازمانهای كنونی اهمیت یافتن خلاقیت و نوآوری است و دیگری تاكید بر اطلاعات و ویژگی سوم اهمیت دانش است.
در گذشته تغییرات بسیار اساسی در زمینه مدیریت سازمانها در جهان رخ داده است. استفاده از ابزارهای جدید مدیریت به‌سرعت گسترش یافته و روز‌به‌روز بر تعداد شركتهایی كه با مهندسی مجدد به تغییرات جدی در نحوه مدیریت می‌پردازند، افزوده می‌شود. سازمانها با ساختارهای جدید را می‌توان به‌شرح زیر معرفی و بررسی كرد(۸۵):
-سازمانهای شبكه‌ای، با پیشگیری از مشكلات و خلاقیت در مزیتهای رقابتی.
- سازمان ستاره‌ای یا خوشه ستاره‌ای، متناسب با شركتهای با شایستگیها و قابلیتهای محوری گرانبها.
-سازمان تارعنكبوتی، بهترین راه‌ برای حصول اطمینان از جریان اطلاعات و دانش و تامین منابع در خارج سازمان.
-سازمان شبدری، محول كردن فعالیتهای غیراستراتژیك به واحدهای خارجی.
-سازمان تخیلی، اداره منابع و فرایندهای ایجادشده در خارج از محدوده مرز قانونی.
-سازمان خوشه‌ای، مبتنی بر تیم و گروه برای رفع مشكل خاص و یا خلق فرایند جدید.
- سازمان مجازی، شبكه موقت از شركتهای شامل.
۳-۴ - مجله «هاروارد بیزینس ریویو» به مناسبت هفتادمین سالگرد انتشار خود، از پنج تن از متفكران و نظریه‌پردازان مشهور این سوال را پرسیده كه: چه مشكلات و چالشهایی برای ورود به قرن بیست‌ویكم در حال شكل‌گیری است؟ در پاسخ هیچ‌كدام از متفكران، چالشهای قرن بیست‌ویكم را از نوع چالشهای فنی ندانسته، بلكه عمدتا ابراز كرده‌اند كه این چالشها فرهنگی هستند.(۲۰۳)
دامنه تنوع و طبیعت متحول محیط جهانی، دوره جدیدی را برای سازمانها ایجاد كرده كه مدیریت با فشارهای آن مواجه است. لیكن مدیریت سازمان با مسایل دیگری نیز مواجه است كه برخی از مهمترین این مسایل به‌شرح زیر است(۱۰۸)؛
-ظهور منابع انسانی به‌عنوان عامل حیاتی موفقیت
-شكوفایی تواناییهای بالقوه انسانی
-افزایش نهایی در نرخ تغییر
-دل مشغولی برای مسایل زیست‌محیطی
-مطالبه خدمات بیشتر و بهتر از سوی مشتریان.
- در دهه‌های اخیر، در جهان تحولاتی رخ داده و در حال تداوم است. این دگرگونیها سازمانها را برای بقا و رشد با چالشهای جدیدی مواجه كرده است. مانند: چالشهای ناشی از تغییر الگو، ناشی از جهانی شدن، تغییر فناوری، محیط‌زیست، عصر دانش، تلاطم‌های اجتماعی، تغییر محیط كار، فناوری اطلاعات و سازمانهای اطلاعاتی، ساختار و اندازه سازمان و تنوع و تحرك‌پذیری نیروی كار.(۱۱۴)
-درراستای جهانی‌شدن، همه مدیران نیازمند استفاده از روشهای بهینه جهت مقابله با تغییرات پیش‌رو و چالشهای مربوط به ارتباطات بین‌المللی هستند. از طرف دیگر افزایش رقابت در بازارهای جهانی باعث می‌شود كه همه مدیران به‌دنبال یافتن بهترین استراتژی رقابتی بوده و بتوانند بر بازارهای جهانی تسلط یابند. از این‌رو مدیریت دانش باایجاد محیط دانش و رشد آن به بهترین نحو می‌تواند سازمان را برای رویارویی با چالشهای جهانی تجهیز نماید.(۱۴۵)
۳-۵ - در مفهوم جدید بالندگی منابع انسانی و انسانهای سازمانی باید به كیفیتهایی مجهز شوند كه هیچگونه مشكلی با سازمان نداشته باشند و با دلسوزی و تعهد و بینشی علمی، تمام توانمندیها، انرژی، تخصص و فكر خود را در راستای تحقق ماموریتهای سازمانی قرار دهند و دائما برای سازمان ارزشهای فكری و كیفی جدید تولید كنند. یكی از كیفیتهایی كه بیانگر انسان بالنده است، این است كه آنان روحیه پژوهشگری داشته باشند.(۱۸۷)
اكثر اقتصاددانان معتقدند كه خصوصیت و روند توسعه اقتصادی و اجتماعی هركشوری را منابع انسانی آن تعیین می‌كند و نقش سرمایه و سایر منابع مادی در مراحل بعد قرار دارد. در این حالت، تجهیز مدیران با ذهنیتی جهانی، وظیفه‌ای استراتژیك است. آموزش موفقیت‌آمیز رهبران آینده سازمانهای جهانی، نیازمند تغییری سریع در افكار موجود پیرامون فرضیات پایه تكنیك‌های پرورش منابع انسانی است. تفكری جهانی، مهارتهای رهبری جهانی، توانایی هدایت تیمها با فرهنگهای متفاوت، انرژی و صبر از ویژگیهای رهبران جهانی موفق در آینده است.(۲۰۴)
بنابراین، آموختن و تربیت نسل جدیدی از متخصصان منابع انسانی در سطح بین‌المللی، یكی از اصلی‌ترین چالشهای فراروی مدیریت منابع انسانی كنونی است.(۲۰۹)

نویسندگان: دكتر حبیب الله دعایی، مرضیه عالی
معرفی: سیدمحمد باقری زاده

منبع : ماهنامه تدبیر