ایران اسیر اختناق پهلوی جهان در آستانه جنگ

این سال را می توان خونبارترین سال حكومت دیكتاتوری رضا شاهی شناخت.در این سال فرخی یزدی مدیر روزنامه توفان و نماینده پیشین مجلس كه شاعری میهن دوست و آزادیخواه بود، با تزریق آمپول هوا به وسیله پزشك احمدی در زندان قصر كشته شد.
او رفت و این سرود را از خود برجای گذاشت: «آن زمان كه بنهادم، سر به راه آزادی / دست خود زجان شستم، از برای آزادی.»
در فاجعه ای دیگر، گروهی از افسران و دانشجویان دانشكده افسری نیز به رهبری محسن جهانسوز كه افسری تحصیلكرده و میهن دوست بود در خزان این سال دستگیر و به اتهام قیام علیه امنیت كشور راهی زندان شدند. آنان گروهی از فرزندان دلیر این آب و خاك بودند كه هرچند در ارتش نوین رضاشاهی تربیت شده بودند، اما روح آزادیخواهی و میهن دوستی آنان، این همه دیكتاتوری و زورگویی را تاب نیاورد و جان بر كف نهادند تا به تاریخ ایران نشان دهند كه حتی در آن نظام دست پرورده خودكامگی نیز هستند كسانی كه بی هیچ ترسی در برابر دیكتاتوری نظامی تا دندان مسلح بایستند. محسن جهانسوز در ماه پایانی این سال دهشتناك به حكم دادگاه نظامی صحرایی به جوخه آتش سپرده شد.
زمستان این سال نیز غم انگیز بود. در ماه میانی زمستان، دكتر تقی ارانی لیدر جریان سوسیالیستی ایران كه دو سال پیش دستگیر و به ۱۰ سال زندان محكوم شده بود، در زندان به بیماری تیفوس درگذشت. بعدها آشكار شد كه شرایط زیستی وی در زندان قصر به گونه ای طراحی شده بود كه هیچ راهی جز مرگ را پیش پای او نمی نهاد. سلول تنگ و تاریك و سرد و گرسنگی پیاپی، نیروی جسمانی آن جوان پرشور ۳۶ ساله را تحلیل برده بود. وی كه تحصیلات خود را در آلمان و در رشته فیزیك و شیمی تا درجه دكترا گذرانده بود،در همانجا با اندیشه های گوناگون سیاسی آشنا شد و پس از بازگشت به میهن به همراه تنی چند از هم فكرانش، گروه ۵۳ نفر را بنیاد نهاد. این گروه، نشریه ای علمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به نام «دنیا» را راه اندازی كرد كه در میان جوانان آن روزگار، هواداران زیادی داشت. دكتر ارانی پس از بازداشت، در زندان نیز به كار سامان دهی و تقویت روحیه مبارزان تازه كار و كم تجربه مشغول بود.
وی بارها و بارها به سلول مجرد رفت و تازیانه خورد، اما همچنان استوار و پابرجا، رودرروی دستگاه سیاسی خودكامگی ایستاد. اگر خاطرات تلخ رفتار برخی احزاب كمونیستی در ایران _ به ویژه حزب توده _ را در داوری تاریخی خود، به حساب كاركرد كل جنبش سوسیالیستی در ایران ننویسیم، آن گاه برای سوسیالیست با فرهنگ و میهن دوستی همانند دكتر تقی ارانی، ارج بیشتری قائل خواهیم شد و چنانچه از مشروطه به این سو، جنبش روشنفكری و آزادیخواهی در ایران را به سه شاخه مذهبی، ملی و سوسیالیستی تقسیم كنیم، مدرس را شهید شاخه مذهبی، مصدق را قربانی جنبش ملی و دكتر ارانی را قهرمان جنبش سوسیالیستی خواهیم شناخت و دریغا كه این خط كشی ها و مرزبندی ها، تنها در جبهه «مردم» و «ملت»، معنا و مفهوم دارد و گرنه برای خودكامگان و دستگاه دیكتاتوری، مدرس و مصدق و ارانی، همه یك پدیده هستند: دشمن!
این سال، نه تنها برای ایرانیان، بلكه برای بسیاری از مردمان جهان نیز سالی شوم و نكبت بار بود. جنگ جهانی دوم، چنگ و دندان نشان می داد و انسان متمدن قرن بیستم را به آستانه مرگ و نابودی كشانده بود. آدولف هیتلر رهبر حزب نازی آلمان، طی نطقی در پارلمان این كشور، به بهانه اینكه لهستان به مرزهای آلمان تجاوز كرده است، دستور حمله برق آسا به لهستان را صادر كرد. لهستان در چشم به هم زدنی، از گلوی ارتش آهنین رایش سوم، پایین رفت. دولت های فرانسه و انگلیس طی یادداشت شدید اللحنی از آلمان خواستند كه فوری خاك لهستان را ترك كند. هیتلر كه از سال ها پیش در تهیه و تدارك چنین جنگی _ به تلافی شكست آلمان و امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول _ بود، اعتنایی به اعتراض فرانسه و انگلستان نكرد. در نتیجه انگلستان نیز علیه آلمان وارد جنگ شد و ارتش فرانسه نیز به آلمان یورش برد. از این سو نیروهای شوروی نیز وارد خاك لهستان شدند و آن كشور را به تصرف خود درآوردند.
این البته در آغاز جنگ بود كه آلمان می كوشید تا اتحاد جماهیر شوروی را به جبهه خود بكشاند، قراردادی هم در این هنگام میان آلمان و شوروی به امضا رسید كه در آن دولت شوروی اجازه ترانزیت كالاهای آلمانی را از خاك شوروی به آنها می داد. اما پس از چندی اتحاد جماهیر شوروی نیز به جبهه متفقین پیوست. سوسیالیسم انقلابی دست در دست كاپیتالیسم گذاشت تا جلو پیشروی روزافزون فاشیسم را بگیرد. چنانچه پیش از این دیدیم، ایرانیان در جنگ جهانی اول، بنابر دلایلی كه پیش از این برشمردیم، به رغم اعلام بی طرفی، هوادار جبهه آلمانی و امپراتوری عثمانی بودند. به همین دلیل نیز پس از پایان جنگ و شكست آلمان و عثمانی، تنها چیزی كه از آن جنگ برای ایرانیان باقی ماند، آسیب ها، زیان ها، كشته ها و بیماری های ناشی از جنگ بود و بس! اكنون در جنگ دوم جهانی نیز دولت ایران، هر چند كه در آغاز جنگ، اعلام بی طرفی نمود، اما آشكارا خواهان پیروزی آلمان ها بود! از سالیانی پیش، رضاشاه كه با دخالت دولت انگلستان بر سر كار آمده و از این موضوع احساس حقارت می كرد، بر آن شد كه با نزدیك شدن به آلمان _ قدرت بزرگ صنعتی و نظامی در اروپا _ خود را از زیر بار منت و امر و نهی گاه و بی گاه انگلیسی ها برهاند. تشكیلات پلیس ایران را همانند پلیس آلمان سازمان دهی كرد. در صنعت و ساخت وسازهای ناشی از مدرنیسم نوپا، آلمان را شریك اقتصادی خود قرار داد و در بسیاری از امور كشوری و لشكری، آلمانی ها را دخالت داد. از آن سو، چون هیتلر خود و آلمانی ها را از نژاد آریایی می دانست، برخی از ایرانیان ساده دل نیز خود را با وی و حزب متبوعش هم نژاد یافتند و به فكر آقایی و سروری نژاد آریایی بر جهان افتادند!
از شگفتی های روزگار بود یا از نادانی و یا از بخت بد ایرانیان كه در تاریخ معاصر و در دو جنگ بزرگ جهانگیر، ما طرف بازنده جنگ ها بودیم و این خود ضربه جبران ناپذیری برای ما در پایان این جنگ ها به دنبال داشت!
رضاشاه، شادمان از یورش آلمان به لهستان كه چشم به راه پیشروی و پیروزی فاشیسم در جهان بود، محمود جم _ پدر دامادش _ را از نخست وزیری برداشت و دكتر احمد متین دفتری تحصیلكرده آلمان و ژرمانوفیل _ هوادار آلمان _ معروف را به جای او گماشت.
كلیه دانشجویان ایرانی مقیم اروپا را به ایران فراخواند و دستور داد تا سنگرها و استحكامات نظامی در مرزهای شمالی ایران، تقویت شود. بدین ترتیب آتش این جنگ خانمان سوز گریبانگیر ایرانیان نیز شده بود.
در این سال، به تصویب مجلس، از ایرانیان سرشماری رسمی به عمل آمد. در این سرشماری، جمعیت ایران ۸۶۷/۳۳۸/۱۸ نفر بود كه ۰۸۷/۵۴۰ نفر آن پایتخت نشین بودند.
همچنین سازمان هواپیمایی كل كشور، در این سال به ریاست ابراهیم قوام شیرازی آغاز به كار كرد. باشگاه هواپیمایی كشور نیز كه مدیرعامل آن عبدالله یاسایی بود، راه اندازی شد. نخستین گروه خلبانان هواپیمایی كشور نیز در این سال گواهینامه گرفتند.
از این گروه ۱۰نفری، سه نفر زن و هفت نفر دیگر مرد بودند. سیلوی بزرگ تهران با گنجایش ۶۴ هزار تن و كارخانه بلور سازی تهران نیز از این سال مورد بهره برداری قرار گرفتند.
عمر مجلس یازدهم شورای ملی نیز در این سال به پایان رسید و در ماه های میانی این سال، مجلس دوازدهم _ كه دیگر همه نمایندگان آن به طور مستقیم زیر نظر شاه انتخاب می شدند- گشایش یافت.

حسن مرسل وند

منبع : روزنامه شرق