عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر

روز ۳۰ خرداد ۱۳۶۰، بررسی طرح عدم كفایت سیاسی بنی‌صدر در مجلس شورای اسلامی آغاز شد. در این روز دست كم ۱۵ نفر از نمایندگان از حضور در مجلس خودداری كردند كه برخی از شناخته‌ شده‌ترین آنها عبارت بودند از: مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، یدالله سحابی، احمد سلامتیان، احمد صدر حاج سیدجوادی، احمد غضنفرپور، محمد مجتهد شبستری و هاشم صباغیان.
روز ۳۱ خرداد نیز بررسی طرح عدم كفایت رئیس‌جمهور در مجلس ادامه یافت و در جلسه بعد از ظهر آن، اكثریت نمایندگان به عدم كفایت سیاسی بنی‌صدر رأی دادند. در این روز نیز نمایندگان طرفدار نهضت آزادی و رییس جمهور از شركت در جلسه مجلس شورای اسلامی خودداری كردند. علاوه بر افرادی كه جلسه ۳۰ خرداد را ترك كرده بودند،‌ عزت‌الله سحابی، گلزاده غفوری، اعظم طالقانی و حسین انصاری‌راد نیز از شركت در جلسه ۳۱ خرداد خودداری كردند.
همچنین ۱۰ تن از نمایندگان مجلس با صدور یك اطلاعیه مشترك دلایل خود را برای رأی دادن به عدم كفایت سیاسی بنی‌صدر اعلام كردند. در بین امضا كنندگان این نامه در كنار نام محمد‌كاظم موسوی بجنوردی، محمد محمدی گرگانی و امید نجف‌آبادی، نام حسن یوسفی اشكوری نیز به چشم می‌خورد. وی معمولاً در مجلس، مواضع همسو و هماهنگ با نمایندگان وابسته به نهضت آزادی اتخاذ می‌كرد و بعدها نیز از پیوستگان و هواداران جدی این جریان شد ولی در ماجرای عزل بنی‌صدر، برخلاف موضع مهندس بازرگان و همفكرانش اقدام نمود. در اطلاعیه جمع ۱۰ نفره مزبور، ضمن تأكید بر رهبری حضرت امام تلاش شده بود تا در مخالفت با رییس‌جمهور، ضمن انتقاد به جناح مقابل وی نوعی مرزبندی با سایر نیروهای پیرو خط امام و حزب جمهوری اسلامی، صورت پذیرد. این اطلاعیه، «انتقادهای اصولی و اساسی» وارد بر بنی‌صدر را، «مقابله وی با نظام و رهبری امام»، عمده ساختن اختلاف با جناح مقابل و تبدیل شدن به «مركز وحدت اكثر مخالفین نظام جمهوری اسلامی»، «غرور و خودمداری و كیش شخصیت» و «مخالفت با نهادهای انقلابی» برشمرده بود.۱
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد موسوی خوئینی‌ها در آخرین جلسه رسیدگی به طرح عدم كفایت سیاسی رییس‌جمهور ضمن سخنان مشروحی در مخالفت با بنی‌صدر تأكید كرد:
… بحث از یك فرد نیست كه اگر مسئله، یك فرد بود این همه جنجال نداشت. اینجا بحث از یك جریان است؛ جریان امریكایی ضد اسلامی … آقایان مخالفین، آیا این انصاف است كه شما اختلاف خط امریكایی ضد اسلام را با خط اصیل انقلاب اسلامی یعنی خط امام، به نزاع بین دو جناح سیاسی داخل تفسیر كنید؟… شما هنوز نشنیدید كه امام گفتند كه من بیش از یك سال صبر كردم ولی احساس خطر برای جمهوری اسلامی ایران كردم … آیا باز هم می‌گویید اختلاف بین دو جناح سیاسی است؟… بحث بر سر عدم كفایت رییس جمهوری است كه در متن خط امریكا خواسته و یا ناخواسته قرار گرفته است. خطی كه از جبهه [ملی] امریكایی شروع می‌شود و تا چپ‌های امریكایی ختم می‌شود. ۲
حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رییس مجلس نیز با اشاره به وقایع ۳۰ خرداد چنین گفت:
خبر آشوب دیروز عصر [= ۳۰ خرداد] را كه با پرچمداری منافقین خلق و پیكار و اقلیت فدایی و به اسم رییس جمهور در حال عزل انجام شد اطلاع دارند، آنچه كه واقع شد در آستانه طرح عدم كفایت سیاسی رییس جمهور، خود بهترین گواه عینی عدم كفایت رییس جمهور است.۳
آیت‌الله خامنه‌ای نیز طی سخنان مشروحی ضمن تأكید بر اینكه رأی به عدم كفایت بنی‌صدر ناشی از یك اختلاف حزبی و سیاسی نیست و در واقع یك مسئولیت الهی در پاسخ به خواست مردم است، به تفصیل، دلایل و اسناد عدم كفایت سیاسی بنی‌صدر را تبیین و ارائه نمود. ۴
پس از عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری طی پاسخ حضرت امام به نامه رییس مجلس شورای اسلامی و اتمام روال حقوقی و قانونی موضوع براساس قانون اساسی، امام خمینی در اول تیر ماه ۱۳۶۰ در دیدار با اقشار مختلف مردم ضمن اشاره به وقایع ۳۰ خرداد و تجلیل از حضور ملت، در صحنه دفاع از انقلاب، هواداران سازمان را به تفكر و توبه و جدایی از آشوبگران دعوت نمود:
… به این جوان‌های گول ‌خورده‌ای كه از چند نفر گرگ گول خورده‌اند، نصیحت می‌كنم … توجه داشته باشید این امری كه دو روز پیش [= ۳۰ خرداد] اتفاق افتاد این را مطالعه كنید، ببینید چه بود؟… شما كه بازی خوردید، و سران جنایتكار منافقین شما را بازی دادند و خودشان در پناهگاه‌ها نشستند و شما را به خیابان آوردند و آن غائله اسفناك را به دست شما به بار آوردند… اعلام قیام مسلحانه در مقابل كیست؟ اعلام قیام مسلحانه در مقابل ملتی است كه قریب بیست سال و اخیراً دو سه سال، خون خودش را داده و دست امریكا و بلوك او را، و شوروی و بلوك او را، از این كشور كوتاه كرده است… كراراً من [به بنی‌صدر] گفتم كه بیا و از این گروهك‌های فاسد،‌از این منافقین، تبری كن، حیثیت خودت را از دست نده، برو در ملأ عام و اینها را از خود بران. اینها تو را به تباهی می‌كشند… من خیر این گروه‌‌ها را می‌خواهم، اگر این گروهك‌ها دست بردارند و در مقابل اسلام و كشور اسلامی قیام نكنند و آنهایی كه قیام كردند توجه كنند و برگردند به دامن اسلام … جوان‌ها و دخترها و پسرهای عزیز ما گول اینها را نخورند. از دامن اینها فرار كنند و به آغوش اسلام برگردند… آن آقا [= بنی‌صدر] كه من كراراً به او گفتم كه حسابت را از این منافقین جدا كن و اعلام كن به اینكه شماها [= منافقین] از اسلام نیستید و شماها به من ارتباط ندارید، نپذیرفت و دید آنچه دید. و من امیدوارم كه توبه كنند… برای همه كس هر كار بكند، باز جای توبه هست، در توبه باز است، رحمت خدا واسع است. ۵

به نقل از كتاب سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام
(مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج ۲، ص ۵۷۶ تا ۵۷۸)
پی‌نویس‌ها:
۱. روزنامه كیهان، ۱/۴/۶۰، ص ۲.
۲. همان، ص ۳.
۳. همان، ص ۱۵.
۴. همان.
۵. همان، ۲/۴/۶۰، ص ۱۵

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی