تعریف،دلایل ،زیان ها و روش های کنترل عصبانیت

● آیا عصبانیت و خشم تعریفی مشخص دارد؟
بله، در روانشناسی از این «احساس» تعریف معینی وجود دارد و بر اساس آن «عصبانیت» یك احساس مثل همه احساسات دیگر است؛ مثل اضطراب، شادمانی، اندوه و غیره كه به هر صورت وجود دارند.
این احساس می تواند یك خشم كوچك باشد و یا احساسی قوی كه اداره آن از كنترل خارج است.
اگر چه عصبانیت برای جسم و روح انسان دارای مضرات بی شماری است اما باید دانست كه نوع متعادل آن برای تحریك شهامت، شجاعت و ... و در مسیر حمایت از حرمت نفس لازم است. هر چند وقتی از حد تعادل فراتر رود به پرخاشجویی، خشونت، تعدی و ... می انجامد كه نوع مخرب و ویرانگر عصبانیت در زندگی روزمره آدم هاست و اگر از حد تعادل كمتر باشد به نوعی بی حالی و ضعف شخصیت ممكن است مبدل شود.
● مهمترین عوامل ایجاد كننده خشم و عصبانیت چه مواردی هستند؟
شایع ترین عوامل ایجادكننده خشم و عصبانیت در اشخاص به طور خلاصه و فشرده شامل موارد زیر است:
۱- خستگی های جسمانی وتحلیل رفتن قدرت بدنی بر اثر كارهای سخت.
۲- گرسنگی و ضعف
۳- كمبود ویتامین ها بویژه ویتامین B۱
۴- توقعات و انتظارات بی جا و خودخواهی های افراد در مناسبات فردی و اجتماعی
۵ - قانع نبودن اشخاص به آنچه كه در اختیار و دسترس آن هاست و به عبارتی به آن چه كه هستند.
۶- عدم انتقادپذیری و عدم انعطاف در برابر عقاید مخالف
۷- داشتن ضعف در قوه عقل و منطق و استدلال و عدم توانایی گفت وگو
۸- فقدان دید و چشم انداز معنوی در زندگی شخصی
۹- مزاح و شوخی های بی جا و بی موقع دیگران و یا مورد تمسخر واقع شدن از سوی دیگران
۱۰- شكست و عدم موفقیت در كارها و برنامه ها
۱۱- با وجود همه موارد فوق، مهمترین ریشه های خشم و عصبانیت افراد را باید در كودكی افراد و تأثیرات محیط خانوادگی و تربیتی اشخاص جست وجو كرد.
● از مهمترین مضرات و زیان های ناشی از عصبانیت در زندگی افراد می توان به چه نكاتی اشاره كرد؟
۱- عصبانیت و زود خشمی در افراد، مانع از شكوفا شدن و بیداری تمایلات معنوی و روحانی در روح و روان اشخاص می شود.
۲- خشم و عصبانیت، به دلیل فرسوده كردن ذهن وجسم و تولید دردهای عصبی و جسمانی در اندام و جوارح افراد، باعث كوتاه شدن هر چه بیشتر عمر و سن اینگونه اشخاص می شود.
۳- عصبانیت و زودخشمی اگرچه خود می تواند ناشی از ضعف قوه استدلال و قوه عقلانی افراد باشد، از سویی مسبب بروز ضعف در قدرت تصمیم گیری صحیح و قوه عقلانی - استدلالی اشخاص نیز می شود.
۴- زودخشمی و عصبانیت، باعث می شود كه دیگران از این گونه افراد انتقاد نكرده و باعث شوند كه او از نعمت اصلاح شدن محروم گردد.
● چه روش های مؤثری برای كنترل خشم و عصبانیت می توان به كار گرفت؟
۱- از مهمترین روش ها، به دست گرفتن سررشته و مهار خشم و عصبانیت است؛ به عبارتی با تمرین و خودآگاهی مداوم، از بروز علایم خشم خودداری شود و با تقویت خویشتنداری و كنترل بر نفس، خود را به دست عصبانیت خویش نسپاریم.
۲- تلاش برای عادت كردن به استفاده ازعقل و منطق و استدلال پیش از ابراز احساس و عواطف فردی یا دیدگاه های از پیش سنجیده نشده.
۳- از كنار مسائل براحتی عبور كنیم و به حركات و رفتار دیگران معنایی فراتر از آن چه كه هست ندهیم، سخت نگیریم و به اصطلاح «گیر» ندهیم.
۴- كاهش دادن انتظارات و توقعات خویش و پذیرش آنچه كه هست.
۵- نیك بینی، درست دیدن و واقع بینی را در خود پرورش دهیم.
۶- پیش از آن كه عصبانیت و خشم خود را بروز دهیم به عكس العمل و بازتابی كه رفتار ناخوشایند و تند ما بر خواهد انگیخت بیندیشیم.
۷- پیش از آن كه عصبانیت خویش را بروز دهیم به خودمان یادآور شویم كه «تو هم اكنون حق انتخاب و گزینش داری؛ بنابراین می خواهی انسان باشی یا حیوان؟»
۸- برای به تأخیر انداختن ابراز خشم شروع كنیم به شمردن از ۱۰۰ تا صفر به صورت معكوس و با فاصله هر ۷ شماره: ۱۰۰ ، ۹۳ ، ۸۶ و...
۹- محل مورد نظر را ترك كنیم و یك لیوان آب خنك بنوشیم.
۱۰- تلقین مثبت كنیم و به خود یادآوری كنیم كه: «عصبانیت چیزی نیست مگر زبونی و خواری و ناتوانی در قدرت عقل و منطق و توانایی گفت وگو، علاوه بر آن تو كه دوست نداری دیگران تو را به عنوان شخصی ضعیف و بی منطق و عصبی بشناسند و...»
۱۱- اگر شخص مؤمنی هستید، در هنگام خشم بلافاصله شروع كنید به خواندن دعا و كمك خواستن صمیمانه از خداوند.
۱۲- و بالاخره اینكه با تمرین مداوم تلاش كنید كه بتوانید در هر موقعیتی خود را به جای دیگران بگذارید.

دكتر شیرین نوروی (روانشناس)

منبع : پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت