گوگل بچه غول پس از انقلاب ارتباطات!

شاید کمتر کسی را بتوان یافت که روزمره با اینترنت سر و کار داشته باشد و گذارش به موتور جستجوی گوگل نیفتاده باشد.
گوگل در طول فعالیتش در کنار محصولات و خدمات اینترنتی محبوبی چون سایت دوست یابی اورکات، دسک تاپ گوگل، دفترچه و تقویم آن لاین و ...، همواره سعی کرده است تا بر کیفیت موتور جستجوی اصلی اینترنتی خود نیز بیافزاید.
با این حال این روزها بسیاری نیز در گوشه و کنار دنیا پیدا می شوند که گروه های اینترنتی ضد گوگل تشکیل داده اند.
انتقادات بر گوگل به دو دسته اساسی قابل تقسیم است، انتقادات بر شیوه کار موتورهای جستجوی اینترنتی در یک دهه اخیر و انتقاداتی که بر عملکرد خود گوگل وارد شده اند.
موتور جستجوی گوگل با روزانه حدود دویست میلیون بازدید کننده، پرطرفدارترین موتور جستجوی اینترنتی در جهان است. برخی نظرسنجی ها و ارزیابی ها همچنین گویای استفاده روز افزون گوگل در ایران به جای رقبای قدیمی تر چون یاهو و با فاصله ای بسیار قابل توجه، ام اس ان است.
از جمله، نظرسنجی ایران سئو حاکی از آن است که بیش از شصت و هشت درصد پاسخگویان ایرانی گوگل را به یاهو و یا سایر موتورهای جستجو ترجیح داده اند.
یکی از دلایل اصلی این امر گذشته از جستجوی بهتر و دقیق تر کلید واژه ها در گوگل، عرضه سرویس محلی فارسی برای ایرانیان است که هرچند هنوز کامل نشده، ولی جستجوی فارسی در اینترنت را سرعت داده است.
دیگر یافته های نظرسنجی های جهانی نیز حاکی از محبوبیت گوگل در میان کاربران اینترنت است. در تحقیق موسسه نظرسنجی نیلسون از یک میلیون کاربر اینترنت در جهان نزدیک به نیمی از آنها اظهار داشته اند که روزانه از گوگل برای جستجو در اینترنت استفاده می کنند؛ در حالی که تنها رقیب عمده فعلی این موتور جستجوی محبوب، یاهو، تنها بیست و سه درصد طرفدار دارد.
با این حال گوگل هنوز در رقابت با یاهو که حدود سی و پنج درصد از بازار اطلاعات را در اختیار دارد و در رتبه نخست قرار دارد، راه درازی در پیش دارد.
طبق آخرین برآوردی که ماه پیش منتشر شد، گوگل تنها کمتر از نیم درصد از این بازار پرسود را در اختیار دارد.
با این حال گفته می شود مدیران گوگل پروژه های بلند پروازانه دیگری از تولید سیستم عامل و یا روانه بازار کردن تلفن های همراه دارای قابلیت جستجو در گوگل و گفت و گو در گوگل تاک گرفته تا همکاری تحقیقاتی با ناسا را در دستور کار خود قرار داده اند.
با اینکه برخی از کارشناسان معتقدند گوگل در چند سال اخیر شیوه جستجوی اینترنتی را متحول کرده است، اما برخی دیگر نیز معتقدند انحصار و سلطه گوگل بر این حیطه سبب می شود تا کاربران، ناخواسته به سوی سایت های خاصی هدایت شوند که این خود مانعی برای دستیابی به اطلاعات آزاد تلقی می شود!
● نارضایتی روزافزون کاربران از موتورهای جستجو
با اینکه گوگل و یاهو کمتر از ده سال است که کار اصلی خود را بر روی موتورهای جستجو متمرکز کرده اند اما سابقه موتورهای جستجو به حدود سیزده سال پیش می رسد.
کمی پس از آنکه بهره برداری همگانی از اینترنت در آمریکا آغازشد، اولین موتور جستجوی اینترنتی با نام وندکس آغاز به کار کرد. اما اولین موتور جستجوی اینترنتی معروف را دانشگاه کارنگی ملون (Carnegie Mellon) با عنوان لیکوس (Lycos) ساخت که تا چندی پیش به عنوان یکی از مراجع اینترنتی مورد استفاده کاربران اینترنت قرار می گرفت.
آلتاویستا دومین موتور جستجوی محبوبی بود که پس از آن به کاربران اینترنت معرفی شد.
همزمان با رشد سایت های اینترنتی، از تنها چند سایت در سال ۱۹۹۱ که متعلق به کاخ سفید و سازمان ملل بود، به میلیونها سایت اینترنتی در پایان دهه نود، یاهو به عنوان محبوب ترین موتور جستجوی اینترنتی وارد بازار اطلاعات شد.
در سال ٢٠٠١، گوگل وارد این بازار شد و طی پنج سال توانست بخش مهمی از این بازار را تصاحب کند. شیوه کار موتور جستجوی گوگل اصولا بر مبنای رتبه بندی صفحات است. هر چقدر به صفحه ای بیشتر لینک (پیوند) داده شده باشد، موتور جستجو نتیجه می گیرد که آن صفحه از محبوبیت بیشتری برخوردار است و بنابراین آن را درصدر یافته های خود برای کاربران قرار می دهد.
شیوه یافتن صفحات اینترنتی با کلید واژه ها توسط گوگل، مبتنی بر جستجو های دائمی صفحات وب توسط نرم افزاری به نام اسپایدر است که همچون برخی از کاربران اینترنت به وبگردی دائمی مشغول است. اسپایدر همچنین به روز بودن سایت ها و ذخیره آن ها را نیز بر عهده دارد. در مرحله بعدی نرم افزار دیگری به نام کراولر تصمیم می گیرد که چه صفحاتی در سایت مورد نظر باید مورد توجه قرار گیرند.
در مرحله سوم، صفحات بر مبنای اطلاعات، جمع آوری پردازش و بایگانی می شوندو سپس این اطلاعات فشرده و در پایگاه داده ها ذخیره می شوند.
سرانجام در آخرین مرحله، سیستم رتبه بندی وارد کار می شود و همزمان با تقاضای کاربر، تمام صفحات مرتبط را مشخص و بر اساس رتبه بندی تنظیم و در کمتر از یک ثانیه آن را ارائه می دهد.
● شکاف دیجیتالی
با آن که برخی از نظرسنجی ها نشان گر آن است که با بهینه سازی ساز و کار موتورهای جستجو در چند سال گذشته، میلیون ها کاربر اینترنت در سراسر جهان توانسته اند به اطلاعات روزمره خود دست یابند، اما اغلب این موتورهای جستجو از این نظر که به سختی می توان اطلاعات علمی رایگان را در آن ها برای پژوهشگران و یا دانشجویان یافت، مورد انتقاد قرار می‌گیرند.
علت این است که عملکرد آنها بر اساس سیستم رتبه بندی سبب می شود تا ابتدا دهها، صدها و گاه هزاران سایت بر اساس سلیقه های عامه کاربران فهرست شوند و نه بر اساس محتوای آنها. اغلب نظرسنجی ها همچنین نشان می دهد که بسیاری از کاربران تنها به مشاهده صفحه اول فهرست جستجو می پردازند.
از سوی دیگر، بهره وری رایگان از بسیاری از مقالات و یا یافته های علمی فهرست شده توسط گوگل یا موتورهای جستجوی دیگر برای محققان کشورهای در حال توسعه به دلیل مجانی نبودن آن ها امکان پذیر نیست.
دکتر یحیی کمالی پور، استاد و مدیر دپارتمان ارتباطات دانشگاه پوردیو، در این باره می گوید: "این مشکل در کشورهای در حال توسعه بیشتر به چشم می خورد، در حالی که در کشورهای توسعه یافته علاوه بر موتورهای جستجوی سودمندی چون Lexus-Nexus یا کتابخانه های اینترنتی، بسیاری از دانشگاه ها مراکز و پورتال های اینترنتی را برای رفع نیاز دانشجویان و پژوهشگران ایجاد کرده اند، اما نه تنها فاصله ای عظیم بین کشورهای درحال توسعه و کشورهای توسعه یافته در این زمینه وجود دارد بلکه اصولادر بسیاری از کشورهای در حال توسعه فرهنگ و دانش بهره وری از شبکه جهانی کامپیوتری را نیاموخته اند که این یکی از دلایل شکاف دیجیتالی در دنیا است."
بسیاری از تحلیل گران ارتباطات معتقدند که با سپری شدن نزدیک به یک دهه از عمر موتورهای جستجوی همگانی در اینترنت اکنون هر روز بیشتر ما با این وافعیت روبرو می شویم که موتورهای جستجوی کنونی پاسخگوی همه نیازهای کاربران نیستند.
یکی دیگر از مشکلات موتورهای جستجو نتایج متفاوتی است که هر یک از آن ها بر اساس ساختار پردازشی خود از کلید واژه ها ارائه می دهند.
▪ نتایج متفاوت
دکتر کلاید بنتلی، استاد روزنامه نگاری دانشگاه میسوری، در این باره به بخش فارسی بی بی سی چنین می گوید: "گوناگونی غریب نتایج موتورهای جستجو در باره یک واژه چیزی است که من همیشه در کلاس های درسم با یک آزمون عینی مورد بحث قرار می دهم. من همیشه از پنج، شش نفر از دانشجویانی که با لپ تاپ از اینترنت بی سیم سرکلاس استفاده می کنند، می خواهم که یک کلید واژه خاص مثل همگرایی رسانه ای را توسط موتورهای مختلف جستجو کنند."
"وقتی من به آن ها می گویم: "برو"، آن ها روی Enter کلیک می کنند. پس از آنکه نتایج ظاهر شدند من از هر کدام از آنها می خواهم که چهار سایت نخستی که توسط این موتورهای جستجو فهرست بندی شده اند را بخوانند؛ اغلب دانشجویانم از اینکه هر موتور جستجویی نتایج کاملا متفاوتی ارائه کرده است شگفت زده می شوند."
دکتر بنتلی با اشاره به واکنش دانشجویان ادامه می دهد: "اغلب دانشجویان می گویند: ما انتظار داشتیم گوگل همه چیز را پیدا کند!"
تجربه دکتر بنتلی را می توان با یک آزمون آماری دیگر مورد بررسی قرار داد. این آزمون علاوه بر گوناگونی یافته ها نشانگر ضعف عمومی این موتورهای جستجو برای پردازش اطلاعات به زبان فارسی که گفته می شود از حدود چند هزار صفحه در دهه میلادی گذشته به میلیون ها صفحه اینترنتی به زبان فارسی در اواسط دهه حاضر رسیده، نیز هست.
به همین منظور یافته های سه موتور جستجوی محبوب در باره شرمینه شهریور، ملکه زیبایی سال گذشته اروپا، که موضوعی تخصصی نیست را مورد مقایسه قرار می دهیم.
در این مقایسه، گوگل بیش از ده هزار صفحه مرتبط با این نام را فهرست کرده است، درحالی که یاهو فقط حدود هزار و صد صفحه و ام اس ان حدود نهصد صفحه را پیدا کرده اند.
در مورد صفحات فارسی تفاوت چشمگیر تر است. در حالی که گوگل ١١٣ صفحه را ثبت کرده است، یاهو با چهل یافته کمتر از نیمی از نتایج گوگل و ام اس ان با فقط چهارده یافته حدود یک هشتم نتایج گوگل را به دست آورده اند.
▪ کاربران ایرانی و گوگل
نارضایتی برخی از کاربران فارسی زبان اینترنت از نتایج یافته ها در گوگل که خدمات گوگل فارسی آن دو سالی است در کنار سی و چهار سایت محلی دیگر گوگل راه اندازی شده، سبب شده است تا محبوب ترین موتور جستجوی وب کارآمدیهای محدوتری در مقایسه با جستجو به زبان های دیگر به ویژه انگلیسی، داشته باشد. ولی اما لیناکر از بخش ارتباطات شرکت گوگل در این باره به بی بی سی فارسی می گوید: "گوگل ضمن توجه به خواسته های مخاطبان محلی به گرایش‌های مشتریانش در سطح جهانی توجه دارد و از همین رو کار روی بهینه سازی هر دوی این خدمات را تواما ادامه می دهد."
وقتی از اما لیناکر در باره امکان توجه جدی تر به سرویس فارسی گوگل می پرسیم، وی پاسخ می دهد: "گوگل در حال حاضر برنامه خاصی برای گسترش سرویس فارسی اش ندارد. اما می کوشد تا با این مخاطبان از طریق سرویس محلی خود در ارتباط دائم باشد."اما لیناکر بخشی از نارضایتی کاربران ایرانی از نتایج جستجوهای خود به زبان فارسی در گوگل را ناشی از رعایت نکردن قواعد دقیق جستجوی اینترنتی توسط بسیاری از آن ها می داند و می گوید: "گوگل همواره تلاش می کند تا از روش ها و شیوه های تازه ای برای کمک به جستجوی کاربران اینترنت استفاده کند و از سوی دیگر کاربران نیز می کوشند تا با استفاده از آن بهترین نتایج را به دست بیاورند. به این ترتیب ما امیدواریم که رضایت تعداد بیشتری از کاربران فارسی زبان اینترنتی را به دست بیاوریم."
یافته ها نشان می دهد که بهره وری از اینترنت به زبان فارسی در سال های گذشته رشد بسیاری داشته است و تخمین زده می شود که حدود یک صدم کاربران اینترنت در جهان به زبان فارسی در اینترنت ارتباط برقرار می کنند که بخش مهمی از این تعداد که بیش از هفت میلیون نفر برآورده می شوند در ایران ساکن هستند.
از سوی دیگربسیاری از موسسات دولتی و یا خصوصی به دنبال ایجاد سرویس های جستجو یا پرتال فارسی هستند که تازه ترین مدعی در این زمینه، موسسه سروش در صدا و سیمای جمهوری اسلامی است که قصد دارد با استفاده از تجربه چین، یک پرتال ملی برای کنترل و عرضه اطلاعات در اینترنت برای مخاطبان ایران به راه بیندازد تا شاید این موسسات بتواند با خدمات جانبی خود رقیبی برای گوگل در جستجوی فارسی محسوب شوند.
● بچه غول دوست داشتنی!
شرکتی که در سپتامبر ١٩٩٨ توسط اریک اشمیت و براساس پروژه دو دانشجوی دکترا در دانشگاه استتفورد پایه گذاری شد، در سال ٢٠٠٠ خود را به عنوان یک موتور جستجو معرفی کرد. به زودی این موتور جستجو با تکمیل سیستم های پردازشی جستجوی اطلاعات ظرف یک سال توانست توجه بسیاری از مخاطبان را با افزودن بخش های دیگری به صفحه اصلی خود از جمله اخبار، جستجوی عکس و گروه های اینترنتی جلب کند.
نام گوگل برداشتی از Googol به معنای یک و هزار صفر است. این موتور جستجو به سرعت مفهومی به معنای گوگلی کردن، به معنای جستجوی اینترنتی، را وارد زندگی بسیاری از مردم کرد؛ به عبارت دیگر جستجوی اینترنت برای بسیاری از مردم مترادف با گوگل است.
دکتر کمالی پور در این باره می گوید : "گوگل را می توان با کلینکس که در سال ١٩۲٤ توسط شرکت کیمبرلی کلارک به بازار آمد مقایسه کرد. این شرکت اولین شرکت تولید کننده دستمال کاغدی بود و چون در آن زمان رقیبی نداشت استفاده از نام تجاری کلینکس توسط مصرف کنندگان معمول شد و به تدریج جای خودش را در فرهنگ عامه پیدا کرد و بسیاری از مردم از جمله در ایران همچنان از این نام تجاری برای نامیدن دستمال کاغذی استفاده می کنند. به همین ترتیب به محض اینکه ما از جستجو در اینترنت سخن می گوییم، بسیاری از مخاطبان به یاد مفهوم &#۰۳۹;گوگلی کردن&#۰۳۹; می افتند؛ در حالی که موتورهای جستجوی بسیاری وجود دارند، ولی عمومیت گوگل را پیدا نکرده اند."
▪ اما آیا همین محبوبیت گوگل به انحصار طلبی ش منجر نمی شود؟
دکتر کمالی پور در این باره خوش بین است. وی به بی بی سی فارسی می گوید: "با وجود موتورهای جستجوی دیگر، جای نگرانی چندانی وجود ندارد زیرا اغلب، رقابت سازنده به نفع مشتری تمام می شود."
در همین حال دکتر باربارا ایورسن، استاد روزنامه نگاری دانشگاه شیکاگو، در این باره می گوید: "به عنوان یک استاد روزنامه نگاری، هر روزه با گوگل سر و کار دارم و به نظرم مردم باید درباره شیوه کار گوگل چیزهایی بدانند. اینکه گوگل بر اساس سیستم رتبه بندی صفحات کار می کند، بدان معناست که سایت های ارائه شده بر اساس جستجوی شما به آن چه بسیاری دیگر از کاربران با جستجوی مشابه در نظر داشته اند، نزدیک است."
برخی دیگر از منتقدان گوگل به عملکرد این شرکت در برابر فشارهای سیاسی مانند درخواست دادستانی فدرال آمریکا برای دریافت اطلاعات مربوط به بازدیدکنندگان و یا سانسور بخش هایی از تاریخ معاصر چین که مربوط به خیزش دانشجویان در میدان تیان آن من در چین می شود، انتقاد می کنند.
▪ حریم خصوصی
اما لیناکر در این باره می گوید: "سانسور، اتهامی است که همواره به گوگل وارد شده است، به این دلیل که ما سرویس چینی خود را در گوگل آغاز کرده ایم. اما برخی از محتوای این سرویس تحت فلیترینگ دولت چین قرار دارد. به این ترتیب سرویس چینی گوگل آهسته، نامطمئن و غیرقابل استفاده می شد."
"ما با یک انتخاب روبرو بودیم؛ یا باید ٩٩ درصد اطلاعات را عرضه می کردیم یا هیچ. ماتصمیم گرفتیم تا راه اول را برگزیینیم. طبعا برای ما به عنوان یک شرکت تجاری راه اول سودمند تر بود؛ ولی این برای چینی ها هم سودمند است، زیرا آن ها امروزه حتی بیشتر از پنج سال پیش از اینترنت استفاده می کنند و این امر به توسعه در آن کشور کمک می کند."
"این دیدگاه بسیاری از دولت های دمکراتیک غربی در رویکرد به حقوق بشر در چین هم هست. وقتی ما در چین یا هر کشور دیگری مجبور شویم نتایج یافته های خودمان را فیلتر کنیم باید به روشنی درباره آن توضیحی ارائه دهیم. اما اگر نتوانیم حوزه امنیت خصوصی مشتریان خود را به عنوان نمونه در زمینه ای میل یا وبلاگ نویسی حفظ کنیم، از دادن خدمات خودداری می کنیم. به علاوه سرویس چینی ما راه انتخاب را برای کاربران باز می گذارد که از این سرویس استفاده کنند یا در سایت اصلی گوگل به جستجو بپردازند."
نفوذ گوگل به حیطه خصوصی کاربران و امکان بهره وری از آن امری است که توجه بسیاری را برانگیخته است. هنگامی که سال گذشته اریک اشمیت از گوگلی سخن راند که بیش از گذشته "درباره شما می داند"، برخی از منتقدان این شرکت نگرانی خود را از ارائه اطلاعات محرمانه مشتریان به دیگران ابراز کردند.
از جمله سازمانی موسوم به دیده بان گوگل که با انتشار مقالاتی به نقد این شرکت می پردازد، به تغییر قرار داد گوگل در ارائه خدماتش پس از سال ۲٠٠٤ اشاره کرده که امکان در اختیار قرار دادن برخی اطلاعات مربوط به بازدیدکنندگان به دیگران را رد نکرده است.
از جمله انتقادات دیگر مربوط به عملکرد موتور جستجوی گوگل، تبلیغات اینترنتی آن در سایت ها و وبلاگ ها است که برخی معتقدند گوگل این سایت ها را در اولویت نتایج خود قرار می دهد. هرچند که اما لیناکر این موضوع را رد می کند، اما برخی نیز با ارائه آمارهایی بر این واقعیت صحه گذاشته اند.
با این همه گوگل اعلام کرده است که قصد دارد اتکای شرکت بر این آگهی ها را کمتر کند و از روشهای دیگر آگهی در سایت ها از جمله آگهی های ویدئویی یا سرویس های ارائه اطلاعات تجاری مورد درخواست کاربران، برای تبلیغ بهره بگیرد.
▪ شیوه های جستجو و کاربران فارسی
بهره وری از گوگل در ایران سابقه چند ساله دارد که با عرضه گوگل فارسی در سال ١٣٨٣ شتاب بیشتری گرفت. با این همه هنوز برخی از کاربران از آنکه اطلاعات مورد نظر به فارسی خوب پردازش نمی شوند و در برگیرنده همه منابع اینترنتی به فارسی نیست شکایت دارند.
اما لیناکر مدیر ارتباطات گوگل در زمینه بازاریابی معتقد است که کاربران فارسی زبان باید بیشتر با روش های بهینه جستجوی اینترنتی آشنا شوند.
برای جستجوی بهتر در اینترنت روش های متقاوتی را می توان توصیه کرد ولی شاید بتوان مهمترین آنها را چنین در موارد زیر خلاصه کرد:
خلاصه کردن اطلاعات مورد درخواست از طریق کلید واژه ها
استفاده از موتور جستجوی تخصصی برای اطلاعات تخصصی
استفاده از دو یا چند کلید واژه مرتبط برای دستیابی به بهترین نتیجه
استفاده از علامت های نگارشی مانند "،" (کاما) برای تفکیک اطلاعات
کمک گرفتن از اعداد برای دستیابی به اطلاعات
با این حال به نظر می رسد بسیاری از مردم اصولا به دنبال چیزهای مهمی در اینترنت نمی گردند. براساس یک مطالعه توسط ورد استاکر، جنیفر لوپز، بازیگر و خواننده مشهور، پس از سایت یاهو در ایران، یکی از کلید واژه های مهم برای ایرانیان در جستجوهای اینترنتی شان در سال گذشته بوده است.
● نسل تازه موتورهای جستجو
ایراداتی که بر موتورهای جستجو پس از حدود یک دهه از عمومیت یافتن آن ها وارد شده است، برخی از تحلیل گران ارتباطات را برآن داشته است تا به دنبال راه چاره برآیند.
یکی از مهمترین این ایرادات هوشمندی ناکافی در پردازش اطلاعات مورد درخواست کاربر است که اغلب در زمینه های علمی به این اطلاعات نیاز دارند. به عنوان نمونه یاهو قصد دارد علاوه بر فهرست بندی یافته ها، نظرات و پیشنهادات کاربران درباره موضوع را نیز ضمیمه کند و گوگل نیز مدتی است که سرویس اولیه گوگل اسکولار را راه انداخته است که مقالات و مراجع علمی را فهرست می کند.
برخی دیگر استفاده از روشهای موسوم به مرجع آزاد یا Open Source را پیشنهاد می کنند و معتقدند به جای انتشار مقالات علمی در نشریات تخصصی، باید این مقالات را بر روی اینترنت قرار دهند تا مخاطبان بیشتری بتوانند به آن ها دسترسی یابند و به این ترتیب شاهد رشد علمی گسترده تر در رشته های مختلف شویم.
کار بر روی اینترنت نسل دوم و موتورهای تازه یا وب دوم از جمله راهکارهایی برای پاسخگویی به نیازهای مخاطبان است. در وب دوم محتوای اطلاعات بیشتر از نام آن اهمیت دارد و کاربران بیشتر در تهیه محتوای آن مشارکت خواهند داشت.
یکی از نمونه های سایت هایی که مفهومی از وب نسل دوم را عرضه می کند سایت دانشنامه اینترنتی ویکی پدیا، است که چندی پیش اعتبار اطلاعات عرضه شده در آن از سوی مجله "نیچر" همسان با دائره المعارف بریتانیکا ارزیابی شده بود و بحث هایی را دامن زد.
▪ چشم انداز پیش رو
گوگل به عنوان یک موتور جستجوی محبوب همچنان که اما لیناکر معتقد است از طریق داده های ارائه شده نقش موثری در رشد اطلاعات کاربران در شبکه اینترنت دارد، ولی این کافی نیست.
دکتر یحیی کمالی پور تاکید می کند که به ویژه در ایران باید روی تامین و گسترش شبکه های فیبر نوری سرمایه گذاری شود و به علاوه موتور جستجوی بومی و کتابخانه اینترنتی نیز راه اندازی شود تا بتواند پاسخگوی نیازهای کاربران اینترنت در ایران شود، "در غیر این صورت همواره دنباله روی قافله پرشتاب جامعه اطلاعاتی خواهند بود".
با یا بدون گوگل، جستجو در اینترنت یکی از جالب ترین موضوعاتی است که محققان مختلف به آن پرداخته اند و همگی معتقدند که این امر تلقی امروزین ما را از زندگی تغییر داده است و بر اساس ارزیابی های موسسات علمی در آینده ای نزدیک باز هم بیشتر فرهنگ آن لاین یا دیجیتالی را جایگزین مناسبات ارتباطی کنونی خواهد کرد.
شاید اگر کارل مارکس اکنون زنده بود همچنان که در کارتون طنز آمیزیک سایت مخالف گوگل نشان داده شده است می گفت: "گوگل افیون توده هاست!"

منبع : شبکه فن آوری اطلاعات ایران