در کنار سرکوب و خشونت

خشونت بارترین سال حكومت رضاخان این گونه آغاز شد كه در نخستین ماه آن، روشنفكران چپ ایرانی به رهبری دكتر تقی ارانی با عملیات ویژه پلیس سیاسی، دستگیر و راهی زندان شدند. این عده كه بعدها به گروه ۵۳ نفر معرفی شدند، دارای اندیشه های سوسیالیستی بودند كه از انقلاب اكتبر ۱۹۱۷ كه در روسیه شوروی به پیروزی رسیده بود، تاثیر گرفته بود. آنان در بازجویی ها به طور رسمی شكنجه شدند و این كردار، سرآغاز رفتار خشونت آمیز حكومت با زندانیان سیاسی در تاریخ معاصر ایران است. گروه ۵۳ نفر پس از شهریور ۱۳۲۰ و بیرون رفتن رضاخان از كشور، حزب توده ایران را با پشتیبانی اتحاد جماهیر شوروی در ایران بنیان نهادند. جای شگفتی و مایه عبرت است كه بدانیم دستگاه خودكامگی در راه آزادی ستیزی نیز نیك و بد نمی شناسد. مدرس روحانی مذهبی را همان گونه می كشد كه دكتر ارانی سوسیالیست غیرمذهبی را! و اگر پادرمیانی ارنست پرون سوئیسی
- دوست و مشاور محمدرضا پهلوی- نبود، مصدق ناسیونالیست نیز به جای تبعید، همان گونه كشته می شد كه ارانی و مدرس كشته شدند! از مشروطه به این سو، اگر جریان روشنفكری ایران را به سه بخش: مذهبی، ملی و سوسیالیستی تقسیم كنیم می بینیم كه در دوران پهلوی اول و دوم، هر سه این گروه ها زیر یك تیغ رفته اند و آن تیغ برهنه خودكامگی بوده است.
در آبان ماه نیز سیدحسن مدرس را پس از ۹سال از زندان خواف به قتلگاه كاشمر بردند. در آنجا پس از خوراندن سم، به طور وحشیانه ای وی را كه مشغول راز و نیاز شده بود و سم را تحمل می كرد، با پیچیدن عمامه به دور گردنش خفه كردند. نام وی همواره یادآور ایستادگی انسان تنها در برابر هجوم خودكامگی در تاریخ ایران خواهد ماند.
نصرت الدوله فیروز نیز كه چند ماه پیش به زندان سمنان منتقل شده بود، در دی ماه این سال درگذشت. وی به هنگام مرگ ۵۸ سال داشت. سرلشگر امان الله جهانبانی نیز كه ریاست اداره كل صناعت را برعهده داشت از كار بركنار، خلع درجه و راهی زندان شد. در كنار این دستگیری ها و كشتارها مدرنیسم رضاخانی همچنان پیش می رفت.
قانون دفاتر اسناد رسمی به تصویب مجلس دهم رسید و این آخرین قانونی بود كه در این مجلس تصویب شد. عمر مجلس دهم به پایان رسید و فرمان برگزاری انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای ملی صادر شد. كارخانه حریربافی چالوس نیز در این سال آغاز به كار كرد. آسایشگاه شاه آباد هم گشایش یافت و در پشت كوه بی بی شهربانو نخستین سنگ بنای كارخانه ذوب آهن نصب شد. موسسه انحصار دخانیات نیز كه بعدها تبدیل به شركت دخانیات و كارخانه توتون و سیگارت سازی شد، در بیرون دروازه قزوین- محل فعلی دخانیات- راه اندازی و گشایش یافت. قانون تقسیمات كشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران نیز در این سال به تصویب رسید. به موجب این قانون كشور ایران به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان و ۲۹۰ بخش تقسیم شد كه هر بخش دارای چندین دهستان بود.
دوره یازدهم مجلس قانونگذاری در این سال با نطق رضاخان آغاز به كار كرد و محمود جم- پدر فریدون جم، داماد رضاخان- مامور تشكیل كابینه شد.
• سال ۱۳۱۷
در آغاز این سال اداره سانسور مطبوعات كه «راهنمای نامه نگاری» نامیده می شد، در شهربانی كل كشور به ریاست علی دشتی ادامه كار داد. عبدالرحمن فرامرزی و شمیم و ابوالقاسم پاینده نیز همكاران دشتی در این اداره بودند. به دستور رضاخان فرهنگستان زبان فارسی نیز منحل شد و پس از رفتن وثوق الدوله _ رئیس فرهنگستان- به اروپا دوباره فرهنگستان جدیدی آغاز به كار كرد.
تونل كندوان به درازای ۱۸۸۳ متر در جاده كرج- چالوس در این سال مورد بهره برداری قرار گرفت. كارخانه برق تهران نیز در خردادماه این سال شب های تهران را برای همیشه روشن كرد. كارخانه هواپیماسازی شهباز در این سال گشایش یافت و كارخانه قند شازند هم آغاز به كار كرد. به موجب تصویب هیات وزیران در این سال سازمانی به نام «سازمان پرورش افكار» تشكیل شد كه هر چند به منظور ترویج فرهنگ و آشنایی ایرانیان با تمدن جدید، به همت مردان بافرهنگی همچون دكتر سیدعلی شایگان، دكتر عیسی صدیق، دكتر آشتیانی و بدیع الزمان فروزانفر پایه گذاری شده بود، لیكن چندی نگذشته به شكل سازمانی متملق و چاپلوس برای تبلیغ حكومت دیكتاتوری درآمد.
لایحه قانونی طرز تنظیم وصیت نامه نیز در این سال از سوی وزیر دادگستری به مجلس تقدیم شد. بانك رهنی هم در این سال با سرمایه ۲۰۰ میلیون ریال و به ریاست ابوالحسن ابتهاج آغاز به كار كرد. قانون اجازه تاسیس بانك كارگشایی هم در این سال به تصویب مجلس رسید.درگیری های درون سیستمی در این سال نیز جریان داشت. مجید آهی وزیر راه ناگهان مورد خشم رضاخان واقع شد و پس از بركناری به زندان افتاد.
در ماه پایانی این سال محمدرضا پهلوی- ولیعهد- همراه با كاروانی از رجال و دولتمردان ایرانی به مصر رفت تا با دوشیزه فوزیه- خواهر ملك فاروق پادشاه مصر- عقد ازدواج ببندد. این مراسم در كاخ عابدین واقع در قاهره برپا شد.

حسن مرسل وند

منبع : روزنامه شرق