ترب

در كتب طب سنتیبا نام « فجل » و « فجل مزروع » نامبرده می شود . به فرانسوی Radis و به انگلیسی Radish گفته می شود گیاهی است از خانواده Crucigerae نام علمی آن Raphanus sativus L. می باشد.
● مشخصات
ترب و ترچه گیاهی است یكساله برگهای Hن پهن با بریدگی های بسیار نامنظم ، ناصاف ، زبر ، سبز خاكستری در بعضی ارقام بی كرك و در برخی ارقام با كرك زبر . رگها ریشه ای است یعنی مستقیما از یقه ریشه گیاه خارج می شود ساقه های گل دهنده آن خیلی منشعب و بلندی گیاه تا ۶۰ سانتی متر می رسد . گلهای آن به رنگ سفید ، سفید مایل به زرد و بنفش در انتهای شاخه گل دهند ه ظاهر می شود . میوه آن خورجین است كه در آن دانه های ترب به رنگ زرد یا سیاه قرار دارد قوه نامیه بذرها از ۴ سال كمتر است و اگر بیش از ۴ سال بماند نسبت درصد تخم های بدون نیروی نامیه در آن افزایش پیدا می كند. بطور كلی دو قم ترب اهلی یا فجل مزروع معمول است :
۱) تربچه یا ترب تابستانه
۲) ترب سیاه یا ترب زمستانه
تربچه به رنگهای مختلفه قرمز ، قرمز و سفید ، قرمز كه در یك انتها سفید است و زرد ، با اشكال مدور و دراز و جود دارد . این تربچه را در تمام فصول می توان كاشت البته به استثنای ماههای زمستان كه به علت سردی هوا در هوای آزاد كشت آن میسر نیست . ارقام زودرس آن پس از یك ماه می رسد و قابل برداشت است.
ترب سیاه یا ترب زمستان كه بین آنها چند رقم ترب سایه دراز زمستان ، ترب سایه گرد تایبستان و ترب قرمز زمستان چنین در زراعت مورد توجه است. این نوع ترب ریشه درشت زمستانه در اواسط تابستان كاشته می شود و محصول آن در پاییز برداشت می شود.
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی بررسی هایی نشان میدهد كه در تخم اسانس روغنی فرار و جود دارد و به علاوه در هر یك صد گرم ریشه و یا غده ترب درحدود ۰۱/۰ میلی گرم ارسنیك یافت می شود و همچنین در ریشه آن وجود گلوكوزید و آنزیم و متیل مركاپتان گزارش شده است. بررسی دیگری نشان می دهد كه از واریته قرمز – بنفش ترب ماده سی نین و از واریته قرمز – زرد ان ماده پلارگونین جدا شده است.
گزارش دیگری مبین آن است كه ماده رنگی بنفش رنگ كه قسمت قابل خوردن ترب را رنگین می نماید ، ماده ای به نام مالوین كلراید است. گلوكوزید مووجود در ریشه ترب مزروع در اثر آنزیم به اسانس و ماده ای به نام رافانول تبدیل می شود . طعم تند ترب مربوط به وجود ماده ای به نام سنوول در ترب است. سنوول نام كلی و یا ژنریك یك دسته موادی است كه ایزومرهای اترسولفوسیانیك هستند.
آب ۹۴ گرم ، پروتئین ۱ گرم ، مواد چرب ۱/۰ گرم ، هیدراتهای كربن ۶/۳ گرم ، خاكستر ۸/۰ میلی گرم ،كلسیم ۳۰ میلی گرم ، فسفر ۳۱ میلی گرم ، آهن ۱ میلی گرم ، سدیم ۱۸ میلی گرم ، ویتامین A ۱۰ واحد بین المللی ، پتاسیم ۳۲۲ میلی گرم ، تیامین ۰۳/۰ میلی گرم ، رایبوفلاوین ۰۳/۰ میلی گرم ، نیاسین ۳/۰ میلی گرم ، و ویتامین C ۲۶ میلی گرم .
● خواص – كاربرد
كاربرد دارویی ترب در مناطق خاور دور بر اساس آنچه كه در كتب گیاهی طبی انتشار یفاته در امریكا و اروپا درج شده ، عبارت است از :
ترب مزروع به منظور كاربرد دارویی آن در چین ، ژاپن ، هند ، هندوچین به كار می رود . له شده ریشه و برگ و گل و تخم آن همه مصارف دارویی دارند.
در ژاپن : له شده آن به شكل ضماد برایتسكین درد روماتیسم به كار می رود عصاره له شده ریشه یا له شده ریشه برای تسكین سرفه خورده می شود . عصاره له شده ریشه به عنوان معرق و ضد اسهال نیز خورده می شود و به سبب دیاستازی كه دراد به هضم غذاهای نشاسته ای كمك می كند . جواشانده گلهای خشك آن ویا تخم بریان شده آن برای قطع اسهال ساده مفید است. شست و شوی بدن با آب جوشانده برگهای آن برای تسكین درد كمر نافع استت.
درچین : ریشه ترب بادشكن و نیرو دهنده است. له شده ریشه آن را به صورت ضماد برای سوختگی پوست دراثر آتش و ضرب خوردگی و كوفتگی و سوختگی پوست در اثر آب جوش و تعفن پا مصرف می كنند. پس از این كه گیاه به میوه نشست و میوه آن رسید، جوشانده ای كه از غده های مغز دار ترب ( پوك نشده باشد ) تهیه شود برای قطع اسهال خونی می خورند ، برای قطع سره و استسقا مصرف می شود.
تخم ترب عینا مانند ریشه ان بادشكن و نیرو دهنده است و همچنین برای نرم كردن سینه و ازدیاد ترشح ادارد و تقویت معده مفید است. تخم ترب را برای رفع كمی اشتها و در موارد ورم پستان در مادران شیرده بسیار مفید و موثر است. طبق نظر حكمای طب سنتی مشرق زمین كه در كتب سنتی منتشر شده ایرانی مندرج است، ترب مزروع از نظر طبیعت گرم و خشك است تخم آن از سایر قسمتهای گیاه گرمتر و خشكتر است و ریشه آن گرم و خشك است ولی كمتر از تخم آن . در مورد بعضی دیگر كه در معده آنها رطوبت بسیار باشد ، ترب مانع هضم غذا می شود . اگر روغن ترب چند قطره در گوش ریخته شود برای تحلیل بادهای گوش بسیار نافع است.
اگر داخل ترب را خالی كرده روغن گل سرخ در آن بریزند و بر آتش گذارند كه جوش بخورد و نیم قطره از آن در گوش بریزند برای تحلیل باد و رفع درد گوش بسیار نافع است. آب برگ ترب برای افزایش بینایی چشم نافع است و خورددن دم كرده ان برای قطع سرفه كهنه مزمن و دفع اخلاط غلیظه حادث در سینه و غرغره با آب دم كرده آن با سكجبین برای دیفتری نافع است. به نظر ابن ماسویه طبیب معروف خوردناب ترب برای هضم غذا و باز كردن انسداد و گرفتگی های كبد و طحال نافع و برای استسقا و طحال و یرقان مفید است.
تخم آن نفخ را تحلیل می برد و اشتها را زیاد می كند ودرد كبد را تسكین میدهد . خوردن گرم از تخم آن بعد از غذا برای هضم غذا بسیار نافع است. اگر با سكنجبین خورده شود قی آور است و معده را پاك می كند . خوردن تخم ترب و ریشه ترب برای درد مفاصل و سیاتیك و درد سرین و خارش حادث از بلغم مفید است. ضاد ترب با عسل برای زخم های جراحات بد و ضماد تخم آن با سركه برای از بین بردن آثار غانغرایا نافع است. خوردن دم كرده ترب مدر است و برای ازدیاد ترشح ادرار و باز شدن ادرار مفید است. خوردن آب سرشاخه های بدون برگ ترب بقدر۳۰ گرم برای اخراج سنگ مثانه مفید است .
اگر آب برگ و شاخه های ترب بقدر ۱۰۰ گرم با شكر خورده شود برای اخراج زرد آب و استسقا مفید است و اگر با نمك خورده شود برای طحال و باز كردن انسداد و گرفتگی های كبد ویرقان مفید است.
اگر داخل ترب را خالی كرده و با تخم شلغم پر نمایند وسر آن را با قطعه ای شلغم مسدود كنند و در خمیر گرفته و در اتش برییزند و آن را با عسل بخورند برای اخراج سنگ مثانه بسیار نافع است. این كار را تا سه روز پی در پی باید ادامه دهند . خوردن تخم ترب مدر است و قاعده آور و ترشح ادرار و حیض و شیر را زیاد می كند. محرك نیروی جسی است و قی آور و برای درد كبد سرد و ورم طحال نافع است. ضماد تخم ترب با سركه برای دفع سم مار شاخدار و سم سایر گزندگان نافع است. مالیدن آب ترب به بدن موجب گریز حشرات می شود . خوردن ترب رنگ صورت را باز میكند و ضماد ترب با آرد شیلم ( گندم دیوانه یا چچم ) برای روییدن مو و جلوگیری از ریزش مو نافع است و ضماد آن با عسل برای تحلیل ورم زیر چشم . ضماد تخم ان با عسل برای رفع اثار ضربه كوفتگی و خون مردگی و لكه های پوست بدن مفیداست.
اسراف در خوردن آن موجب دل پیچه و متعفن شدن اخلاط است و مضر سر و حلق و دندان می باشد در این مورد باید نمك و عسل و زیره كه در سركه انگوری خیسانده و پرورده شده باشد ، خورد . مقدار خوراك از تخم ترب تا ۴ گرم و از آب آن تا ۱۰۰ گرم است .
گونه دیگری از جنس Raphanus و جود دارد كه نام علمی آن Raphanus raphanistrum L. است این گیاه كه نوعی ترب وحشی یا به عبارتی اجداد ترب اهلی است به فرانسوی Ravenelle des champs و Raifort sauvage و Raveluque و Raveluche و به انگلیسی Charlock گفته می شود.
گیاهی است یكساله ، ریشه ان عمودی و مخروطی كمی ضخیم و منشعب . بلندی ساقه ان ۶۰ – ۴۰ سانتی متر پوشیده از كرك زبر كه در موقع لمس كردن زبری ان احساس می وشد. برگهای آن پوشیده از كرك ، گلهای آن سفید یا كمی مایل به زرد با رگه های بنفش . میوه آن خورجین ، متوزم كه در موقع رسیدن میوه شكافته می شود . این گیاه به طور فراوان در مزارع و زراعتهایی كه مراقبت نشده و جین نمی شوند ، بخصوص در خاكهای سیلیسی ، دیده می شود و پرورش نیز داده می شود .
از نظر شباهتی كه اندام و اعضای خارجی گیاه با خردل و حشی دارد این گیاه اغلب با خردل وحشی Moutarde sauvage كه نام علمی آن Sinapes arvenses است اشتباه می شود. گیاه Ravenelle یك گیاه آهك گریز است یعنی در خاكهای اهكی خوب رشد نمی كند و در صورتی كه خردل وحشی یك گیاه اخك دوست است و در خاكهای آهكی خوب رشد می كند ، به علاوه گلهای خردل وحشی زرد زنده است در صورتی كه گلهایRavenelle معمولا سفید است.
تخم این گونه ترب نیز تند و گس است و به جای خردل میتوان آن را مصرف كرد. از نظر خواص درمانی نیز مشابه آن است البته ضعیفتر از خردل است و برای كنترل روماتیسم مفید است. در تخم این گیاه در حدود ۳۵ درصد روغن قابل استخراج وجود دارد. .

استاد میرحیدر

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار