سیب زمینی

در كتب طب سنتی و به عربی « بطاطه » و « بطاطس » گفته می شود. به فرانسوی Pomme de terre و به عنوان قسمی از انواع Morelle است ان را Morelle tubereeuse نیز می گونید وبه انگلیسی آن را Patato نامند . گیاهی است از خانواده Solanaccae نام علمی آن Solanum tuberosum L. می باشد.
● مشخصات
در بین انواع گیاهان خانواده سولاناسه تعدادی از جنس سولانوم هستند كه به طور كلی آنها را به فرانسوی Morelle می گویند . در بین وحشی آنها مشخصات و خواص Morelle noire «تاج ریزی سیاه » و Morelle douce amer یا تاجریزی پیچی در جلدهای دیگر این كتاب گفته شده است . بین مورلها چند گونه مزروع و خوراكی نیز از جنس سیب زمینی و بادنننجان و گوجه فرنگی هست كه نظر به كم و بیش سمی بودن آنها در شرایط خاص گیاهی وبرای آنكه ضمن اگاهی به خواص انها از نظر دارویی ، در استفاده از آنها به جهات سمی بودنشان در شرایط مخصوص نیز توجه شود .
سیب زمینی گیاهی است چند ساله با ساقه های هوایی زاویه دار و منشعب ، به ارتفاع ۶۰ – ۴۰ سانتی متر ، برگها مركب و برگچه های آن با ابعاد غیر مساوی است گلها در راس شاخه های گل دهند به رنگ سفید صورتی و بنفش كه رنگ آنها بتدریج تا رسیدن میوه كمرنگ ، هستند میوه آن كوچك به رنگ سبز یا سبز مایل به زرد است. معمولا انواع و واریته های مختلفه سیب زمینی بر مبنای رنگ گل آنها و همچنین دارای غده های زیر زمینی متورمی است كه در حقیقت قسمتی از ساقه زیر زمینی آن محسوب می شود و از نظر گیاه شناسی ساقه تغییر شكل یافته ای است كه پر از ماده فكول است. در روی پوست غده سیب زمینی گودالهای كوچكی دیده می شود كه در حقیقت جوانه هایی در آن قرار دارد و همین جوانه هاست كه هر یك مستبلا در صورتی كه كاشته شود منشا یك ساقه هوایی و یك گیاه جدید خواهد بود . سیب زمینی به طور وحشی و خودرو بومی امریكای جنوبی می باشد . ولی به سایر مناطق دنیا گسترش یافته و در اغلب كشورها كاشته می شود.
فكول كه در غده سیب زمینی به مقدار زیاد وجود دارد ماده معمولا سفید پودر شونده ای است كه در عده زیادی از گیاهان ولی بیشتر در غده سیب زمینی درست می شود. فكول در حقیقت از نظر شیمیایی نشاسته است ولی نشاسته عموما به ماده سفید رنگی كه از دانه غلات مانند گندم ، برنج ، ذرت و ...گرفته می شود اطلاق می گردد، ولی ماده محتوی غده سیب زمینی را به جای نشاسته معمولا فكول می گویند. یك سیب زمینی به طور متوسط دارای مواد زیر است.
آب ۷۱% ، سلولوز ۶/۱% ، البومین و سایر مواد از ته ۱۷/۲% ، مواد چربی ۱۲/۰ % ، قند ، رزین ، اسانس ۰۵/۱% ، . خاكستر ۶/۱ % ، به علاوه املاح معدنی ، اسیدهای الی ، فرمانها ویتامینهای B و Cو ...
در بعضی ازقام مقدار فكول بیشتر است و به حدود ۲۱ – ۲۰ درصد می رسد . فكول علاوه بر مصارف وسیع غذایی برای تهیه دكسترین و گلوكوز نیز به كار می رود.
در گیاه سیب زمینی یك الكالوئید سمی شدید به نام سولانین موجود است وفقط غده رسیده آن خودردنی است .
برگ و گل و میوه سیب زمینی سمی استو با خوردن آن مسمومیت ایجادمی شود . مقدار سولانین موجود در غدهان خیلی كم است و از ۰۱/۰ در صد نیز خیلی كمتر است . ولی اگر غده ها در اثر بد نگهداشتن و مدتی در مقابل نور بودن به رنگ سبز در آیند مقدار سولانین آنها زیاد می شودو تا ۵ – ۴ برابر بیشتر می گردد و به حدود ۰۵/۰ درصد می رسد در این حالت خودرن غده سیب زمینی مسمومیت ایجاد می كند زیرا اگر مقدار سولانین از ۰۲/۰ درصد بیشتر باشد عوارض مسمومیت در بدن دارد . سولانین در سایر اندام سبزگیاه به مقدار بیشتر موجو د است به علاوه زیر پوست سیب زمینی و در اطراف چشمكهای سیب زمینی نیز بیشتر ات و جوانه های سیب زمینی كه چشمكها خارج می شودو دارای سبزینه است ، مقدار زیادی سولانین دارد . بنابراین خوردن جوانه های سیب زمینی كه روی سیب زمینی در اثر بد نگهداری كردن یا رد مقابل نو ر بودن یا مدت دازی در هوای مناسب رشد سیب زمینی نگهداشتن ایجاد می شود ،مسلما مسمومیت ایجاد می نماید و مسیمومیت آن با عوارض سردرد ، تهوع ، سرگیجه ، ضعف و ضربان نبض آغاز می شود كه فورا باید برای خنثی كردن مسمومیت اقدام كرد و به پزشك مراجعه نمود .
● خواص – كاربرد
از اعضای سبز سیب زمینی از جمله از برگ و ساقه آن كه سولانین دارد و اثر آن تخدیر كنند ه است ، در استعمال خارجی برای تسكین درد های روماتیسمی و عصبی استفاده می شود. از عده سیب زمینی كه دارای مقدار نسبتا خوبی ویتامین C است ( حدود ۲۰ میلی گرم در یك صد گرم ) می توان برای مقابله با اسكوربوت یعنی كمی ویتامین C در بدن استفاده كرد. سیب زمینی نارس دارای ویتامین C بیشتری است . سیب زمینی خام تازه رنده كرده را معمولا به عنوان ضماد برای تسكین سوختگی های سطحی بدن به كار می برند. اگر سیب زمینی را با گیاهان لعابدار بپزند و ضماد درست كنند برای تسكین ورمهای حاد و كوبیدگی و ضرب خوردگی مفید و اثر آرام بخش دارد.در هریك صد گرم غده سیب زمینی مواد زیر موجود است. :
● سیب زمینی خام
آب ۸/۷۹ گر م ، پروتئین ½ گرم ، چربی ۱/۰ گرم ، هیدراتهای كربن ۱۷ گرم ، خاكستر ۹/۰گرم ، كلسیم ۷ میلی گرم ، فسفر ۵۳ میلی گرم ، اهن ۶/۰ میلی گرم ، سدیم ۳ میلی گرم ، پتاسیم ۴۰۷ میلی گرم ، تیامین ۱/۰ میلی گرم ، رایبوفلاوین ۰۴/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۱ میلیگرم ، ویتامین ز بیش از ۲۰ میلی گرم در بعضی ارفام تا ۳۶ میلی گرم و ویتامین A خیلی كم جزئی .
● سیب زمینی كباب شده با پوست :
اب ۷۵ گرم ، پروتئین ۶/۲ گرم ، هیدراتهای كربن ۵/۱۹ گرم ، خاكستر ۱/۱ گرم ، كلسیم ۹ میلی گرم ، فسفر ۶۵ میلی گرم ، اهن ۷/۰ میلیگرم ، سدیم ۴ میلی گرم ، پتاسیم ۵۰۳ میلی گرم ، ویتامین A بسیار جزیی – تیامین ۱/۰ میلی گرم ، رایبو فلاوین ۰۴/۰ میلی گرم ، نیاسین ۷/۱ میلی گرم و ویتامینC ۲۰ میلی گرم .
● سیب زمینی كه با پوست اب پز شده باشد (با اب كم )
آب ۷۹ گرم ، پروتئین ½ گرم ، چربی ۱/۰ گرم ، هیدراتهای كربن ۵/۱۶ گرم ، خاكستر ۹/۰ گرم ، كلسیم ۷ میلیگرم ، فسسفر ۵۳ میلی گرم ، اهن ۶/۰ میلی گرم ، سدیم ۳ میلی گرم ، پتاسیم ۴۰۷ میلی گرم ، ویتامین Aبسیار جزیی ، تیامین ۰۹/۰ میلی گرم ، رایبو فلاوین ۰۴/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۱ میلی گرم ، و ویتامین C ۱۶ میلی گرم .
● نظری به تحقیقات علمی جدید در مورد خواص درمانی سیب زمینی
سیب زمینی با این كه ممكن است در لیست رژیم غذایی اشخاصی كه كمتر به سرطان مبتلا می شوند نباشد ، مع هذا تحقیقات علمی نشان می دهدكه دارای پتانسیل ضد سرطانی و ضد ویروسی است . سیب زمینی سفید بخصوص در حالت خام دارای مقدار قابل ملاحظی مهاركننده استو مطالعات وتحقیقات دانشمندان كه جدیدا در دهه ۸۰ انجامم ومنتشر دشه نشان می دهدكه در بین مواد خوراكی متعددی كه مورد برسی قرار گرفته هاند ، سیب زمینی قوی ترین نیروی ضد ویروسی را دارا بوده است . تركیبات شیمیایی موجود دردانه سویا كه از نیرومند ترین عوامل ضد ویروس می باشد . نیز مقتدرتر است .
سیب زمینی بخصوص پوست ان منبع بسیار غنی از مواد كلروژنیك اسید و پولی فنول است .این دو ماده از موادی هستند كه در جلو گیری از موتاسیونهای سلولی كه به ایجاد سرطان ختم می شود بسیار نیرومند و موثر هستند.
در آزمایشهایی كه در سال ۱۹۶۰ توسط محققان در دانشگاه ایالتی فلوریدا انجام شده نشان داده شده است كه پوست سیب زمینی دارای فعالیت ضد اكسید كننده ها می باشد . معنی ان این است كه می تواند از فعالیت رادیكالهای آزاد در بدن كه از عوامل مخرب و آسیب زای سلولی بوده و اختلالات سلولی منجر به سرطان ایجاد می كنند ، جلوگیری نماید .
البته باید توجه شودكه مصرف سیب زمینی بخصوص به عنوان دارو باید با نظر كارشناس گیاه درمانی و پزشك متخصص باشد زیرا در سیب زمینی مقدار زیادی گلیسمیك ایندكس وجود دارد كه مقدار قند خون را بسرعت بالا می برد و برای اشخاص مبتلا به بیماری قند مفید نیست.

استاد میر حیدر

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار