دموکرات ها در مجلس دوم

مجلس اول در پی به توپ بستن مجلس به فرمان محمدعلی شاه در ۲۳جمادی الاول ۱۳۲۶ بسته شد. اما با فتح تهران در ۲۴جمادی الثانی ۱۳۲۷ توسط مشروطه خواهان محمدعلی شاه مجبور به فرار از ایران شد. فاتحان تهران فرزند خردسال وی سلطان احمدمیرزا را به سلطنت برگزیدند. اما به دلیل صغیر بودن وی، عضد الملك از بزرگان خاندان قاجار را به نیابت سلطنت برگزیدند.انتخابات مجلس دوم آغاز شد و دموكرات ها توانستند ۲۸ كرسی نمایندگی مجلس دوم را از آن خود كنند. آنها هرچند حزب اكثریت مجلس نام نگرفتند اما برخی از چهره های شاخص دموكرات ها وارد مجلس شدند كه از آن جمله می توان به سیدحسن تقی زاده، حسینقلی خان نواب، سلیمان میرزا اسكندری، وحیدالملك و سیدمحمدرضا مساوات اشاره كرد.رهبری شاخه پارلمانی حزب را سیدحسن تقی زاده برعهده داشت.مرگ عضدالملك در ۱۳۲۸ ه.ق، ۱۹۱۰م در زمان حیات مجلس دوم، رقابت احزاب را دامن زد. مجلس به دنبال مرگ نایب السلطنه بر آن شد جانشینی برای وی انتخاب كند. از سوی دموكرات ها میرزاحسن خان مستوفی الممالك و از جانب اعتدالیون ناصرالملك برای جانشینی عضدالملك پیشنهاد شدند. سردار اسعد هم به صورت مستقل كاندید نیابت سلطنت شد. انتخاب جانشین عضدالملك به ضرر دموكرات ها تمام شد. چرا كه با حمایت برخی از شاهزادگان متنفذ هوادار اعتدالیون نظیر فرمانفرما و عین الدوله، ناصرالملك به عنوان نایب سلطنت احمد شاه انتخاب شد. وی كه از هواداران اعتدالیون بود با دموكرات ها رفتار خشونت آمیزی داشت.
●قتل بهبهانی و فرار تقی زاده
بین دموكرات ها و اعتدالیون درگیری های فراوانی در مجلس روی می داد. این درگیری ها كه از آغاز فتح تهران آغاز شده بود تا آنجا ادامه یافت كه سید عبدالله بهبهانی از علمای بزرگ مشروطه خواه و از هواداران اعتدالیون به قتل رسید.در پی این واقعه شایعه شد كه مجاهدین وابسته به دموكرات ها عامل این قتل بودند. عده ای از علما هم علیه تقی زاده كه ریاست كمیته پارلمانی دموكرات ها را برعهده داشت، نامه ای نوشتند. نتیجه این شد كه تقی زاده از سوی مرحوم آخوند خراسانی به فساد مسلك سیاسی متهم شد.۱ همین محكومیت به فرار لیدر دموكرات ها برای دومین مرتبه از خاك ایران انجامید. وی تا زمان حكومت پهلوی دیگر به ایران باز نگشت. تقی زاده پیش از این نیز در زمان به توپ بستن مجلس به سفارت انگلیس پناهنده شده و در نهایت به لندن گریخته بود.پس از تقی زاده، سلیمان میرزا اسكندری رهبری شاخه پارلمانی حزب را برعهده گرفت. اما تصمیم مجلس در ۱۲ صفر ۱۳۲۸ ۲، فوریه ۱۹۱۱مبنی بر گماردن مورگان شوستر آمریكایی به عنوان خزانه دار كل كه با حمایت مستقیم دموكرات ها انجام شد در نهایت به تعطیلی مجلس انجامید. مجلس شوستر را مامور اصلاح امور مالیه ایران كرد. شوستر با نادیده انگاشتن قرارداد ۱۹۰۷ روس _ انگلیس كه ایران را به دو نیمه تحت نفوذ ایشان درمی آورد، اوضاع ناآرام گذشته را بدتر از پیش كرد. گفته می شود وی این كار را با حمایت دموكرات ها انجام داده بود.۲ روس ها سپس با دادن اولتیماتوم به دولت خواستار عزل شوستر شدند. آنها تاكید كردند كه در غیر این صورت تهران را به اشغال خود درخواهند آورد.مجلس در نتیجه این اولتیماتوم تشنجی سخت به خود گرفت.
دموكرات های به شدت ملی گرا در ائتلافی با سایر نمایندگان حائز اكثریت آرا و كاملاً مخالف اجرای درخواست روس ها بودند. مخالفت مجلس با درخواست روس ها منجر به تعطیلی مجلس در ۳محرم ۱۳۳۰ ، ۲۴دسامبر ۱۹۱۱ توسط ناصرالملك شد و شوستر هم از ایران اخراج گردید. انتخابات مجلس هم تا زمانی كه وی در راس قدرت بود برگزار نشد.به دنبال تعطیلی مجلس، روسای حزب دموكرات به قم تبعید شدند. روزنامه های دموكرات ها در ایالات به دستور روس ها به محاق توقیف رفتند و مدیران آنها به تهران و سایر شهرها تبعید شدند.
●اصلاح قانون انتخابات در مجلس دوم
اولین قانون انتخابات نخستین بار در ۲۰رجب ۱۳۲۴ توسط انجمنی منتخب دولت بر مبنای انتخابات طبقاتی تهیه شد. براساس قانون فوق الذكر تعداد نمایندگان ۱۶۲ نفر تعیین شد. برخی شروط سخت هم در نظر گرفته شد. از جمله مهم ترین شرایط محروم شدن متهمین به فساد عقیده از انتخاب بود. سن واجدین شركت در انتخابات هم ۲۵سال در نظر گرفته شده بود.دومین مرحله اصلاحات در قانون انتخابات پیش از انتخابات مجلس دوم و پس از آنكه دولت مركزی در ۱۲جمادی الاخر ۱۳۲۷ مصمم گردید مشروطه بدهد انجام شد.۳ براساس قانون اصلاحی، انتخابات مجلس دو درجه و غیرمستقیم تعیین شد. از سوی دیگر اتهام به فساد عقیده كه از دلایل محرومیت از نمایندگی مجلس بود بدین صورت اصلاح شد افرادی كه نزد حاكم شرع ارتدادشان ثابت شده باشد نمی توانند كاندید شوند.۲۰سال هم برای شركت در انتخابات كفایت می كرد. مجلس دوم براساس همین قانون انتخاب شد.نمایندگان مجلس دوم در ۲۹ شوال ۱۳۲۹ قانون انتخابات را مجدداً اصلاح كردند. پیش از انتخابات مجلس دوم، دولت اعلام كرده بود وكلای دوره دوم با حق تغییر قانون انتخابات، وكیل می شوند. بر طبق اصلاحیه سوم نمایندگان، قانون انتخابات یك درجه و عمومی شد. گفتنی است اصلاحات صورت گرفته در این قانون با نظر دموكرات ها و بر طبق مرامنامه آنها انجام شد.

امیرحسین حاجبیان
پی نوشت ها:
۱- بهار، ملك الشعرا، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، ص ۷
۲- انقلاب مشروطیت، از سری مقالات دانشنامه ایرانیكا، انتشارات امیركبیر، چاپ اول، فصل پنجم، احزاب سیاسی دوران مشروطیت، اتحادیه، م، ص ۱۳۶
۳- بهار،ملك الشعرا، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، ص ۱۱

منبع : روزنامه شرق