کنسرسیوم نفت می آید

در آغاز این سال سرتیپ محمدحسین خان آیرم به ریاست تشكیلات نظمیه كل مملكتی- شهربانی كل كشور- منصوب شد. سرتیپ آیرم گزارش های درست و نادرستی از مقامات كشوری و لشكری و سرجنبانان اجتماعی تهیه می كرد و به شاه می داد كه در تقویت پایه های دیكتاتوری بسی كارساز بود. وی نخستین رئیس نظمیه ای بود كه «پلیس سیاسی» را بنیاد نهاد و این پلیس بود كه بلای جان مخالفان دیكتاتوری پهلوی شد.در خرداد ماه این سال تغییراتی در كادر سیاسی كشور رخ داد و وزارت اقتصاد به سه اداره كل تقسیم شد:
۱- اداره كل تجارت
۲- اداره كل فلاحت- كشاورزی
۳- اداره كل صناعت. قانون مجازات مقدمین بر علیه امنیت و استقلال كشور نیز در همین ماده به تصویب رسید. در دوران پهلوی اول و دوم به استناد همین قانون، مخالفان سیاسی دستگیر، زندانی، تبعید و اعدام شدند.در خزان این سال ولیعهد- محمدرضا پهلوی- طی تشریفات درباری، برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت. تیمورتاش وزیر دربار و مودب الدوله نفیسی پیشكار ولیعهد، در این سفر همراه او بودند.
طرح های بزرگ عمرانی در این سال نیز با موفقیت در حال اجرا بود. ساختمان اسكله بندرشاه پایان یافت و خط آهن به علی آباد- شاهی- رسید. كارخانه قندسازی كهریزك نیز تعمیر و آماده بهره برداری شد. همچنین كارخانه نخ ریسی شاهی در این سال گشایش یافت. مراسم افتتاح ضرابخانه دولتی نیز كه با دستگاه ها و ماشین آلات مدرن تجهیز شده بود، در پایان این سال با حضور شاه برگزار شد. همچنین مدرسه عالی مهندسی زیرنظر وزارت طرق و شوارع- وزارت راه- آغاز به كار كرد. نام شهر بارفروش نیز در این سال تغییر كرد و این شهر «بابل» نامگذاری شد.
در این سال نیز دولت ایران، اقدام به عقد قراردادهای بین المللی نمود. قرارداد همكاری و بازرگانی میان ایران و اتحاد جماهیر شوروی در این سال منعقد شد. با كشور تركیه، مقدمات حل اختلاف مرزی، با آمدن توفیق رشدی بیك- وزیر امور خارجه تركیه- به ایران، مذاكره شد و سپس در بهمن ماه قرارداد سرحدی و عهدنامه مودت و حكمیت بین دولت های ایران و تركیه به امضا رسید.
●سال ۱۳۱۱
در آغاز این سال، واحد پول ایران از قران به ریال تبدیل شد و از نوروز، اسكناس و ریال جدید توسط بانك ملی ایران در سراسر كشور پخش شد. اسكناس های بانك ملی ایران در هفت قطعه ۵ ، ۱۰ ، ۲۰ ، ۵۰ ، ۱۰۰ ، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی چاپ و منتشر شد. قانون جدید تجارت نیز در این سال به تصویب مجلس رسید.سخنرانی های داغ نفتی در تابستان گرم این سال موضوع مذاكرات مجلس بود. علی دشتی نماینده مجلس هشتم طی نطق جنجال برانگیزی به شركت نفت ایران و انگلیس حمله كرد و گفت در سال ۱۹۳۱ [برابر با ۱۳۱۰ خورشیدی]، شركت نفت تنها ۳۰۰ هزار لیره به دولت ایران سود پرداخت كرده، در حالی كه دولت انگلستان در همین سال، ۸۰۰ هزار لیره از شركت نامبرده مالیات بر درآمد گرفته است! در پاسخ علی دشتی، سیدحسن تقی زاده وزیر مالیه وقت پشت تریبون رفت و گفت این كوتاهی از دولتمردان پیشین ما سرزده است و افزود انعقاد قرارداد دارسی در ۳۲ سال پیش در اثر ناآگاهی و نادانی دولتمردان پیشین روی داده است و اكنون ما با شركت نفت در حال مذاكره هستیم و چنانچه گفت وگوها به نتیجه نرسید، به راه های دیگری متوسل خواهیم شد- و ما در آینده ای نه چندان دور خواهیم دید كه قرارداد جدید، به مراتب بدتر از قرارداد دارسی خواهد بود، به طوری كه تقی زاده در مجلس پس از شهریور ،۱۳۲۰ در دفاع از خود گفت: من در آن زمان، آلت فعل بودم، نه فاعل فعل!در بهار این سال، رابیندرانات تاگور شاعر و فیلسوف بلندآوازه هندی وارد ایران شد و مورد استقبال گرم انجمن های علمی و فرهنگی كشور قرار گرفت. حاج محمدحسین كازرونی، بنیانگذار كارخانه پارچه بافی در ایران نیز به سن ۸۰ سالگی در همین دوران درگذشت. حاج حسین آقا امین الضرب نماینده مجلس و رئیس اتاق تجارت نیز در این سال چشم از جهان فروبست. غم انگیزتر این كه در شهریورماه این سال، میرزا حسن خان مستوفی الممالك از نادر دولتمردان آزاده و میهن دوست ایرانی در سن ۵۹ سالگی و در پی سكته قلبی درگذشت. وی پس از مشروطه، چندین بار ریاست هیات دولت را برعهده داشت و كوشید تا به اوضاع آشفته سیاست در ایران، سروسامانی دهد. در شهریورماه این سال، به دنبال نطق علی منصور وزیر داخله- كشور- كه در مجلس سخن می راند، سردار عشایر قشقایی اسماعیل صولت الدوله، رئیس ایل قشقایی و نماینده مجلس- و ناصرخان قشقایی، سلب مصونیت و بلافاصله بازداشت و زندانی شدند. صولت الدوله شش ماه بعد در زندان به طور مرموزی درگذشت. آنان متهم به ایجاد شورش در فارس و مناطق عشایری بودند. در همین هنگام، دكتر كورت لیندنبلات مدیركل آلمانی بانك ملی ایران نیز به دلیل اختلاس و ارائه بیلان جعلی به دولت ایران، از كار بركنار شد و تحت تعقیب قرار گرفت. معاون وی اتوفوگل نیز بركنار شد و با استفاده از صندوق عقب اتومبیل به بیروت گریخت و در آنجا خودكشی كرد! طرح های عمرانی و نوسازی كشور نیز پی گیرانه دنبال می شد. هتل بلدیه- شهرداری- در شهریورماه مورد بهره برداری قرار گرفت. عملیات ساختمانی بندر شاهپور نیز پایان گرفت و از این پس كشتی های غول پیكر تجارتی می توانستند در این بندر پهلو بگیرند و بارشان را تخلیه كنند. از این بندر تا صالح آباد به طول ۲۵۰ كیلومتر خط راه آهن كشیده شد كه در همین ماه مورد بهره برداری قرار گرفت. مراسم گشایش كارخانه قند كرج با ظرفیت تولید سالانه سه هزار خروار نیز با حضور مسئولان كشوری برگزار شد. پنجمین گروه از دانشجویان ایرانی هم در میانه این سال، راهی اروپا شدند. نام شهر ناصری نیز در این سال به اهواز تغییر داده شد. قانون اوزان و مقیاس ها هم در این سال به تصویب مجلس رسید. براساس این قانون، واحد وزن كیلوگرم، واحد طول متر، واحد سطح مترمربع و واحد حجم مترمكعب اعلام شد.
در عید مبعث این سال [ششم آذرماه]، رضاخان به هیات دولت رفت و پرونده شركت نفت ایران و انگلیس را با خشم به بخاری اتاق انداخت و گفت از این تاریخ امتیازنامه دارسی ملغی اعلام می شود. در پی این اقدام، روزنامه های تهران جنجال خبری بزرگی ایجاد كردند و مردم به جشن و چراغانی پرداختند. مجلس نیز لغو قرارداد را تصویب و اعلام كرد. دولت انگلستان بلافاصله واكنش تندی نشان داد و در یادداشت شدیداللحنی تهدید كرد چنانچه دولت ایران درباره امتیازنامه دارسی، اعتراضی دارد بایستی به دادگاه صالحه بین المللی مراجعه كند. فروغی وزیر خارجه ایران هم در پاسخ به دولت انگلستان اعلام كرد كه دولت ایران از این تهدیدات هیچ باكی ندارد. سپس دولت انگلستان، به استناد ماده ۱۵۱ اساسنامه جامعه ملل، به علت فسخ یكجانبه قرارداد دارسی از دولت ایران به جامعه ملل شكایت برد. در این هنگام ناگهان عبدالحسین تیمورتاش وزیر نیرومند دربار و مرد شماره ۲ ایران به دستور شاه از كار بركنار و بازداشت شد. هر چند كه وی ظاهراً پس از سه روز محاكمه غیرعلنی به رشوه خواری محكوم و به سه سال زندان و محرومیت از حقوق اجتماعی و استرداد اموال و پرداخت ۳۸۵۹۲ تومان و ۱۷۱۲ لیره انگلیسی محكوم شد، اما جرم واقعی او لودادن اسناد پرونده نفتی ایران بود. وی نیز پس از چندی در زندان، دیدگانش را از جهان فروبستند! و این عبدالحسین خان تیمورتاش، همان سردار معظم پیشین، حاكم خونریز گیلان بود كه شبی مست كرد و جلو نام بازداشت شدگان نهضت جنگل را با مداد قرمز - به منظور صدور حكم اعدام در سحرگاه فردا - نشانه گذاری كرد. از جمله جلو اسم دكتر حشمت را كه از سران روشنفكری و آزادیخواهی در گیلان بود، خط قرمز كشید! تا باز كجا كشته شود، آن كه تو را كشت؟! در پایان این سال، عمر مجلس هشتم نیز به پایان رسید و انتخابات نهمین دوره مجلس شورای ملی برگزار شد.

حسن مرسل وند

منبع : روزنامه شرق