آموزه های عرفانی امام علی(ع)

بی تردید در میان آنچه از رهاورد وحی به بشر رسیده، معرفت حق سبحانه لذیذترین، عالی ترین و پرجاذبه ترین حقیقتی است كه نصیب انسان شده است. از این رو می توان گفت كه برای انسان هیچ مقامی بالاتر از مقام معرفت و هیچ حالی خوش تر از حال عرفان نیست. پس عرفان حق، كعبه مقصود همه دینداران و حقیقت جویانی است كه با خودشناسی سفری را به سوی عرفان حق آغاز كرده اند و با انجام مناسك حج معرفت و طواف كعبه دوست و با رسیدن به كوی مقصود كه همان معرفت حق است، نه تنها اشك شوق و ابتهاج آنها همانند ابر بهاران فرومی ریزد، بلكه به تعبیر قرآن كریم، چشمان آنان خود فیضان و سیلان می كند. بنابراین عرفانی كه از قلمرو دین، تعبد و سر نهادن به فرامین آسمانی و عمل به احكام نورانی شرع برای انسان حاصل می شود، كوثر نابی است كه از چشمه زلال وحی می جوشد و تنها بر سرزمین دل هایی جریان پیدا می كند كه شرح صدر الهی نصیب آنها شده باشد. این همان كوثر زلالی است كه منشأ و ریشه اصلی عرفان مصطلح شده، به عنوان یك علم در كنار سایر علوم اسلامی اظهار وجود كرده و تفسیر مشهودات را یافتگان كوی توحید و رهاورد شهودی سالكان عارف است.
از دیدگاه نویسنده عرفان ناب اسلامی به عنوان راهی برای رسیدن به مقام كمال معنوی و معرفت، جنبه درونی وحی اسلامی است كه در واقع قلب و حقیقت باطنی آن به حساب می آید و حقیقت عرفان ناب و اصول، عقاید و روش های آن به تاریخ آغاز وحی رسیده و با معنا و صورت اسلام، به نحوی كه در قرآن آمده ارتباط بسیار محكمی دارد.
در طول تاریخ اسلام، با نگرش هایی كم و بیش متناقض درباره عرفان رو به رو هستیم. گاهی صورت مسئله چنان طرح می شود كه گویی یا عرفان و آموزه های آن كاملاً وارداتی بوده و باید آن را یكسره تخطئه كرد و كنار گذاشت و به حكم شرع و شریعت از آن دوری جست و یا بی درنگ آن را قبول كرد و به حقایق رسید، كه در غیر این صورت، به هیچ حقیقتی دست نخواهیم یافت.
شاید به دلیل همین افراط و تفریط ها بود كه بزرگانی همچون امام خمینی متذكر شده اند كه هرگز نباید مقام و منزلتی را به صرف بهره مند نبودن از آن انكار كرد و به محض هماهنگ نبودن اصطلاحی با ذوق، سلیقه و فهم خویش، آن را رمی به فساد و بطلان كرد و یا به صرف فراگرفتن چند اصطلاح به خویش غره شد و ندای اناالحق سر داد. چه نیكو ابن سینا به این مطلب توجه داده است كه: «هر كه علاقه مند است حقیقت عرفان را درك كند باید تلاش كند تا از اهل مشاهده شود، چرا كه عرفان با مشاهده قابل دریافت نیست. باید كوشش كرد تا از راه یافتگان كوی وصال بود، نه فقط از شنوندگان آثار آن.» شناخت عرفان اسلامی و تعیین جایگاه آن در میان علوم اسلامی دیگر، نه تنها پسندیده بلكه امری لازم و ضروری است و این امر میسر نمی شود، مگر آن كه آموزه های عرفانی به قرآن و سنت عرضه شود.
نویسنده همچنین معتقد است نباید در مقابل برداشت های افراطی دچار توهم شد كه عرفان اسلامی پدیده ای وارداتی بوده و از خارج از منابع و متون اسلامی (قرآن و سنت) وارد حوزه فرهنگ اسلامی شده است و یا بدعت هایی است كه ربطی به معارف دینی ندارد، زیرا اگر تنزل دادن علم معصوم به سطح معرفت عارف، ظلم بزرگی به مقام عصمت است، بیگانه خواندن و یا بدعت دانستن گرایش های معنوی و افكار عرفانی نیز علاوه بر این كه ظلم بزرگی به فرهنگ پویا، عمیق، جامع و انسان ساز اسلام است همچنین محدود كردن آن همه آیات و روایات در حد فهم ظاهری عده ای ظاهربین و محروم كردن بشر از آن همه حقایق بلند آسمانی اسلام خواهد بود.
بنابراین ضرورت شناخت عرفان ناب و مشخص كردن جایگاه آن در میان علوم اسلامی و نیز تفسیر هستی از دیدگاه عرفان و شناخت مظاهر آسمانی الهی از یك سو و عرضه كردن رهاورد شهودی بزرگان اهل معرفت مبحث «آموزه های عرفانی از منظر امام علی(ع)» مطرح و حقایقی كه در این زمینه وجود دارد، تحقیق و تحلیل متناسب با شرایط زمان شود تا كوثر زلال معرفت ناب اسلامی همچون شبنم بر صفحه قلب تشنگان معارف الهی فرو ریخته و آنان را از حقایقی كه در این باره وجود دارد، آگاه سازد.
از سوی دیگر به لحاظ شرایط مختلف فرهنگی و اجتماعی و مانند آن مسائل و مباحث عرفانی در بسیاری از مقاطع تاریخی دچار بی مهری و مهجوریت های شدید بوده است، بدین دلیل كاری تحقیقی كه بتواند مسائل عرفانی را با سرچشمه اصلی آن كه قرآن و روایات معصومین است، ارتباط دهد، یا انجام نشده و یا بسیار محدود انجام شده است، لذا طرح مسائل تحت عنوان فوق پیمودن راهی ناهموار خواهد بود، به خصوص آن كه اذهان عمومی نسبت به اینگونه مسائل و ریشه یابی و ربط دادن آنها با سخنان ائمه نامانوس بوده و پذیرش آن را دشوار تلقی خواهد كرد. در این تحقیق با طرح مهم ترین مسائل عرفان اسلامی سعی خواهد شد كه ارتباط آنها با معارف علوی طرح و تشریح شود.
كتاب ۳۴۴ صفحه ای آموزه های عرفانی از منظر امام علی(ع) دارای یك مقدمه ۴۳ صفحه ای است كه در آن تعریف لغوی عرفان و ارزیابی آن از دیدگاه بوعلی سینا، صدرالمتالهین، امام خمینی و تاثیر عرفان ناب در شئون وجودی انسان مورد اشاره قرار گرفته است. بخش اول با عنوان «شناخت شناسی عرفانی»، بخش دوم «هستی شناسی توحیدی»، بخش سوم «شناخت انسان كامل»، بخش چهارم «علی و ولایت الهی» ارائه شده است.

محمدامین صادقی ارزكانی
موسسه بوستان كتاب قم
نوبت اول : ۱۳۸۴
تیراژ : ۱۵۰۰ نسخه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه شرق